Ι.Ν.ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΩΝ ΟΡΦΑΝΩΝ

Σε μια από τις πιο όμορφες και γραφικές περιοχές της Θεσσαλονίκης, κοντά στα ανατολικά τείχη της  Άνω Πόλης, βρίσκεται ο Ιερός Μετοχιακός Ναός του Αγίου Νικολάου των Ορφανών- μετόχι της Μονής Βλατάδων, υπαγόμενο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Ο ναός αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομίας και είναι παλαιό βυζαντινό καθολικό μονής της Θεσσαλονίκης. Η ανέγερσή του υπολογίζεται τη δεκαετία 1310-1320 και ως ιδρυτές αναφέρονται ο Νίκων Σκουτέριος Καπανδρίτης Ορφανός και ο κράλης της Σερβίας Μιλούτιν, ο οποίος ανέπτυξε σχέσεις με την πόλη της Θεσσαλονίκης μετά το γάμο του με την  πριγκίπισσα Σιμωνίδα.

Σχετικά με το όνομα ” Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός ή των Ορφανών”, το οποίο συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα, υπάρχουν τρεις εκδοχές. Η πρώτη εκδοχή το συνδέει με τον άγνωστο κτήτορα του ναού που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών, η δεύτερη, με τη λειτουργία ορφανοτροφείου στο χώρο τού ναού και η τρίτη, με τον Άγιο Νικόλαο ως προστάτη των χήρων και των ορφανών.

Ο άρτια επιμελημένος περίβολος και ασφαλώς το καλοδιατηρημένο κτίσμα αποτελούν πόλο έλξης για πολύ κόσμο. Ο επισκέπτης με την πρώτη ματιά εντυπωσιάζεται από την τοποθεσία του ναού, τον  καταπράσινο χώρο και το εσωτερικό αυτού. Ο περίβολος γοητεύει με την απλότητα και συνάμα τη γραφικότητά του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το πρώτο αντίκρισμα του πλίνθινου ναού. Μόλις περάσει κανείς την ξύλινη πόρτα και οδηγηθεί στο εσωτερικό, αντικρίζει έναν από τους καλύτερα διατηρημένους τοιχογραφικούς διακόσμους παρά το πέρασμα τόσων χρόνων.

 Οι τοιχογραφίες του ναού αποκαλύφθηκαν το 1957-1960 κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης του μνημείου. Αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής της παλαιολόγειας Αναγέννησης. Στον κυρίως ναό απεικονίζονται σκηνές του Δωδεκαόρτου, των Παθών, του Αναστάσιμου και του λειτουργικού κύκλου και μορφές αγίων. Στη βόρεια στοά απεικονίζονται σκηνές του Ακαθίστου Ύμνου, στη δυτική ο Βίος του Αγίου Νικολάου και Μηνολόγια, ενώ ορισμένα θαύματα του Χριστού, οι προεικονίσεις της Θεοτόκου και ο βίος του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη στη νότια.

Θεοδοσιανό μαρμάρινο κιονόκρανο από το ναό του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης

Αξιοσημείωτο, επίσης, είναι το γεγονός ότι ο επισκέπτης εισερχόμενος του ναού έχει την αίσθηση ότι αυτός διαιρείται σε τρίτους χώρους: τον κεντρικό και δύο μικρές επεκτάσεις εκ δεξιών και αριστερών αυτού. Στην πραγματικότητα οι «τρεις» αυτοί χώροι αποτελούν το ναό και τα δυο παρεκκλήσια του, του Αγίου Σάββα και της Αγίας Βαρβάρας, όπου οι πιστοί προσέρχονται και προσκυνούν τις εικόνες των Αγίων.

Σήμερα ο ναός  λειτουργεί κανονικά τις Κυριακές, τα Χριστούγεννα,  τη Μεγάλη Εβδομάδα αλλά και σε άλλες μεγάλες γιορτές και η επισκεψιμότητά του είναι πολύ έντονη. Επισκέπτες κάθε ηλικίας από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό φροντίζουν να παρευρεθούν και να ξεναγηθούν στο χώρο. Ο ναός, που βρίσκεται μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου στην Άνω Πόλη,  είναι ανοιχτός για το κοινό καθημερινά εκτός από τη Δευτέρα από τις 8.30 έως τις 15.00. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η φροντίδα αυτού είναι αρμοδιότητα της 9ης  Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

πηγή