Λακωνία: Αιώνια ομορφιά

Φανατικοί φυσιολάτρες και διακριτικοί κοσμοπολίτες, αθεράπευτα ρομαντικοί ή εραστές της ιστορίας, έχουν κοινό μυστικό μια λατρεία για τη Λακωνία. Στο νοτιότερο τμήμα της Πελοποννήσου εικόνες και σενάρια εναλλάσσονται αναπάντεχα, τόσο όσο χρειάζεται για να μη θες να ρωτάς «πότε γυρίζουμε;»
Οι άγριες πλαγιές του Ταΰγετου και οι κατάφυτες του Πάρνωνα ορίζουν τα όρια με τη Μεσσηνία από δυτικά και την Αρκαδία ανατολικά. Ανάμεσά τους, η θρυλική κοιλάδα του Ευρώτα φιλοξενεί την όμορφη πρωτεύουσα Σπάρτη, ενώ οι πεντακάθαρες θάλασσες αλλάζουν όνομα ανά τμήματα: Μυρτώο πέλαγος στα ανατολικά, Λακωνικός κόλπος στη μέση, Μεσσηνιακός στα δυτικά. Η βυζαντινή καστροπολιτεία του Μιστρά, ένας παράδεισος για τους φίλους της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας έως τους πιο απλούς περιπατητές του κόσμου. Η μεσαιωνική Μονεμβασιά, αιώνιο κάστρο των ερωτευμένων και οποιουδήποτε αντιλαμβάνεται την ποίηση στον αέρα. Με υποδειγματικές τουριστικές υποδομές και κορυφαία παραδοσιακή γαστρονομία, η Λακωνία είναι μια απίθανη συλλογή από αυτόνομους προορισμούς ή ασυναγώνιστη πρόταση για ένα μεγάλο, ακόμα και απρογραμμάτιστο ταξίδι.

Ο ορεινός όγκος του Ταΰγετου οριοθετεί τα σύνορα της Λακωνίας με τη Μεσσηνία.

Μονεμβασιά
Το Γιβραλτάρ της Ανατολής
Την άνοιξη χάνεσαι στα χρώματα, το καλοκαίρι σου μοιάζει με όαση από άλλες εποχές και τον χειμώνα η αγριάδα της σε υποτάσσει χωρίς περιστροφές. Πάντα είναι σωστή εποχή για ένα ταξίδι στη Μονεμβασιά, αλλά το φθινόπωρο ερωτεύεσαι μέχρι και τη μελαγχολία της.
Με «μόνη έμβαση», που της έδωσε και το όνομά της, τη γέφυρα 130 μέτρων που την ενώνει με το πρώτο πόδι της Πελοποννήσου, η Μονεμβασιά απέκτησε μπόλικα προσωνύμια, κληρονομιά από τους κατακτητές της. «Υπερνεφελές Φρούριο» και «Περιώνυμον Αστυ» για τους Βυζαντινούς, «Μαλβάζια» και «Γιβραλτάρ της Ανατολής» για τους Φράγκους (λόγω της ομοιότητας των δύο βράχων, αν και ο δικός μας είναι μάλλον μινιατούρα μπροστά στου Γιβραλτάρ), «Κάστρο των Λουλουδιών» για τους Οθωμανούς. Σε περίπτωση πάντως που είστε ανάμεσα σε εκείνους που αναρωτιούνται «πού τονίζεται σωστά;», Μονεμβασία είναι η ονομασία «στα χαρτιά», Μονεμβασιά καθιερώθηκε στην καθομιλουμένη και Μονεμβάσια ή Μονοβάσια από τους ντόπιους της. Ολα σωστά είναι.
Η διαδρομή του «πέτρινου καραβιού» στον χρόνο

Κατοικημένη πριν από οκτώ χιλιετίες, η Μονεμβασιά είναι ένα ακόμα φυσικό μνημείο που γεννήθηκε από ένα κοσμογονικό ξέσπασμα της φύσης στην Ελλάδα. Ενωμένη προϊστορικά με τη Λακωνία, η Ακρα Μινώα αποτέλεσε τον μοναδικό πρωτοελλαδικό οικισμό στην περιοχή.

Με κουκλίστικους οικισμούς, μεσαιωνική ατμόσφαιρα και απόκοσμη ομορφιά, η Μονεμβασιά είναι πολύ περισσότερα από «ρομαντικός προορισμός». Ακόμη κι αν την ερωτεύεσαι από την ιστορία της και μόνο.

Το 375 μ.Χ. ένας ολέθριος σεισμός συγκλονίζει τα νότια παράλια της Πελοποννήσου, χερσαίες πολιτείες και νησιά καταποντίζονται, η Ακρα Μινώα αποκόβεται από την ακτή, ονομάζεται Μονεμβασιά και έκτοτε επιπλέει απολαμβάνοντας τη μοναξιά της στο Μυρτώο πέλαγος και τις προσπάθειες «μεγάλων» και καθημερινών ανθρώπων να περιγράψουν τη θέα της από μακριά.
«Πέτρινο καράβι» για τον Γιάννη Ρίτσο που γεννήθηκε και έζησε εκεί, «ένα φοβερό θεριό που ενεδρεύει ξαπλωμένο μέσα στο νερό» για τον Νίκο Καζαντάκη, «ένας θεόρατος βράχος που ανεβαίνει μέσα από τη θάλασσα» για τον Κώστα Ουράνη, «ένα πελώριο πολεμικό κράνος» για τον Στράτη Μυριβήλη. Είναι να αναρωτιέσαι (ή μάλλον όχι) πώς ένα τέτοιο «τέρας» σήμερα παραπέμπει τόσο άμεσα σε ρομαντικές αποδράσεις και χολιγουντιανές προτάσεις και τελέσεις γάμων.

Τα τείχη του Κάστρου προστατεύουν την πολιτεία από τα κύματα του Μυρτώου.

Αιώνιος στόχος των κατακτητών, η ιστορία αυτού του πορφυρού βράχου δεν είναι ούτε σπιθαμή λιγότερο συναρπαστική απ' όσο του ταιριάζει, γεμάτη αυτοκράτορες, βασιλιάδες, σουλτάνους και κουρσάρους που άφησαν τη δική τους αύρα στα λιθόστρωτα. Σταυροδρόμι του Μυκηναϊκού και του Μινωικού πολιτισμού στην αρχαιότητα, πρώτοι κάτοικοι μετά την αναγέννησή του σε νησί, ήταν οι Λάκωνες, που τον 6ο μ.Χ. αιώνα κατέφυγαν στη σημερινή Ανω Πόλη για να γλιτώσουν από επιδρομές Βησιγότθων και Αβάρων. Αυτή την περίοδο κατασκευάζονται οι πρώτες οχυρώσεις αλλά και η πρώτη σύνδεση με τη στεριά, μια ξύλινη γέφυρα που ανεβοκατεβαίνει επιτρέποντας ή εμποδίζοντας την πρόσβαση. Με περίοπτη θέση ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, η καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς ιδρύεται από το Βυζαντινό κράτος στα τέλη του 9ου αιώνα και αξιοποιείται ως βάση και ορμητήριο του στόλου του. Οι μόνιμοι κάτοικοι, που ασχολούνται με την πολεμική ναυτιλία και το εμπόριο, αυξάνονται δημιουργώντας την Κάτω Πόλη στο πίσω μέρος του νησιού. Οι εκάστοτε κυρίαρχοι της Μεσογείου παραμονεύουν ασταμάτητα γύρω από τις κατακόρυφες πλαγιές και τα αδιαπέραστα τείχη: Φράγκοι, Βυζαντινοί, Αραβες, Ενετοί, ο Πάπας, οι Τούρκοι, ακόμα κι όταν καταφέρνουν να περάσουν, ικανοποιούν τα αιτήματα του ασυμβίβαστου «κρατιδίου» για σχετική αυτονομία και διατήρηση των προνομίων του. Χαρακτηριστική περίοδος η Φραγκοκρατία, κατά την οποία χρειάστηκαν 40 χρόνια για να «πέσει» το Κάστρο, αλλά και πάλι, με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους για τους κατοίκους.
Η Μονεμβασιά γνώρισε τον μεγαλύτερο πλούτο κατά τη δεύτερη περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (13-14ος αι.), και ήταν το πρώτο κάστρο της Πελοποννήσου που πέρασε στην ελληνική κυριαρχία το 1821.
Περιήγηση στα ενδότερα της καστροπολιτείας

Θολωτές καμάρες σε στοές με ιστορία αιώνων.

Σήμερα, το πέρασμα γίνεται από την πέτρινη γέφυρα με τις δώδεκα καμάρες που συνδέει τη Νέα Πόλη ή Γέφυρα με τον κόκκινο βράχο που ούτε φαντάζεσαι τι κρύβει από πίσω του. Ακολουθεί σύντομη παραλιακή διαδρομή προς τα νότια, μέχρι που συναντάς την είσοδο του Κάστρου. Ετοιμάζεσαι για μετακινήσεις μόνο με περπάτημα, είσοδος, και ιδού. Ορατή μόνο από τη θάλασσα, και πίσω από τα κάθετα τείχη-ασπίδα προς το πέλαγος, η Κάτω Πόλη έχει γνωρίσει βάρβαρους αλλά και ευαίσθητες ψυχές. Στο σπίτι του Γιάννη Ρίτσου σε οδηγεί το πρώτο δρομάκι αριστερά μετά την Πύλη. «Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή... Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως», έγραφε ο ποιητής που γεννήθηκε και έζησε στη Μονεμβασιά όσο χρειάστηκε για να χτιστεί μια αμφίδρομη αγάπη αξεπέραστη. Εδώ το πατρικό του, εδώ και η τελευταία κατοικία του.
Επιστροφή στο κεντρικό λιθόστρωτο και αφήνεις τον δρόμο και τα παρακλάδια του να σε οδηγήσουν. Πετρόχτιστα αρχοντικά, αψίδες και οικόσημα, θολωτές στοές, τείχη και πολεμίστρες, λουλουδιασμένες αυλές στο άνυδρο τοπίο, στενά καλντερίμια και σκαλιά που ανηφορίζουν σε μυστικές γωνιές και αναπάντεχα ξέφωτα πάνω από το Μυρτώο. Ανάμεσά τους, πανέμορφα boutique hotels σε αναπαλαιωμένα αρχοντικά, ατμοσφαιρικά cafe και εστιατόρια και μπόλικα αρτίστικα μαγαζιά με σουβενίρ για καθόλου τυχαίες αναμνήσεις.

Η προτομή του Γιάννη Ρίτσου στο σπίτι του ποιητή.

Στην κεντρική Τάπια (πλατεία), εκτός από το πέλαγος που απλώνεται ατέλειωτο από κάτω και το παλιό κανόνι που φωτογραφίζεται περισσότερο και από επώνυμους σε κόκκινο χαλί, δύο είναι τα θέματα. Πρώτο, η εκκλησία του Ελκώμενου Χριστού με την πολύπαθη αγιογραφία της Σταύρωσης, της «σπουδαιότερης Σταύρωσης σε φορητή εικόνα» κατά τον Φώτη Κόντογλου: ενώ εκλάπη το 1979 και βρέθηκε έναν χρόνο μετά, χρειάστηκαν 32 ολόκληρα χρόνια για να ξαναβρεθεί στον ναό, αφού μέχρι πέρσι φυλασσόταν στο Βυζαντινό Μουσείο που θεωρείτο πιο ασφαλές.
Η εγκατάσταση υπερσύγχρονων μέσων φύλαξης έπεισε τελικά τους υπεύθυνους ότι η εικόνα μπορεί να επιστρέψει στην αρχική της θέση, και ακόμα κι αν ο θρησκευτικός τουρισμός σας αφήνει αδιάφορους, σκεφτείτε ότι η κλοπή της εικόνας (άλλη μεγάλη ιστορία) αποτέλεσε βάση για το σενάριο των «Ιερόσυλων» του Θάνου Λειβαδίτη (1983, ΕΡΤ2).

Οι «βόλτες», το πέτρινο καλντερίμι που ενώνει την Κάτω με την Ανω Πόλη.

Δεύτερο σημείο ενδιαφέροντος, η Αρχαιολογική Συλλογή στο τζαμί του 16ου αιώνα, με σημαντικότερα εκθέματα τα αρχιτεκτονικά γλυπτά από την Αγία Σοφία της Ανω Πόλης αλλά και πολλά ευρήματα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης να διηγούνται με λεπτομέρειες την απλή, ανθρώπινη πλευρά της συγκλονιστικής καστροπολιτείας. Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Λίγο πιο κάτω, το ολόλευκο εκκλησάκι της Παναγίας της Χρυσαφίτισσας που είναι και η πολιούχος της Μονεμβασιάς, θυμίζει περισσότερο Κυκλάδες, και εκτός από όμορφο περίβολο έχει κι αυτό την ιδιαίτερη ιστορία του. Η ομώνυμη βυζαντινή εικόνα θεωρείται θαυματουργή από τους πιστούς, αφού ο θρύλος τη θέλει να πετάει μόνη της από τη Σπάρτη ως εδώ. Βρέθηκε στο πηγάδι με το «βλυχερό ύδωρ» γύρω απ' το οποίο το 1600 χτίστηκε το παρεκκλήσι της Εύρεσης. Τα δωμάτια του μοναστηριού που στήθηκε αργότερα πιο πάνω, σήμερα λειτουργούν ως λιτοί ξενώνες.

Η είσοδος του Κάστρου. Περπατήστε ευθεία προς το σπίτι του Γιάννη Ρίτσου και μετά επιστρέψτε για να πάρετε το κεντρικό καλντερίμι προς τα δεξιά.

Ακολουθήστε οπωσδήποτε τις πινακίδες για να βρείτε το Πορτέλο, τη μοναδική πόρτα του κάστρου προς τη θάλασσα. Εδώ κάποτε γινόταν ο ανεφοδιασμός από τα καράβια, ενώ σήμερα η μεριά έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κολυμπήσει και να χαλαρώσει στη σκιά του κάστρου -με την προϋπόθεση πως δεν τον αγριεύουν οι κροκάλες και η ιδέα του σκοτεινού πελάγους γενικότερα. Εναλλακτικά, υπάρχει πάντα η «κανονική» αμμουδιά της Γέφυρας, απέναντι.
Οσον αφορά στην Ανω Πόλη ή Γουλά, από το αλβανικό «Γουλάς» (οχύρωμα) ή από τη λέξη «γουλί» (λόγω του γυμνού εδάφους), ένα είναι το κυρίως θέμα: ξεκουραστείτε κάπως πριν πάρετε το ανηφορικό καλντερίμι και προτιμήστε πρωινές ή απογευματινές ώρες, εκτός κι αν είναι μια από αυτές τις βαριές, χειμωνιάτικες μέρες που ο ζεστός ήλιος δεν υφίσταται ως πρόβλημα. Η ανάβαση πάντως δεν διαρκεί πάνω από εικοσάλεπτο και η ανταμοιβή είναι το χάσιμο που αναζητούσες όταν το έσκαγες από την πόλη.

Το κανόνι, ο ναός του Ελκόμενου Χριστού και το τζαμί στην κεντρική πλατεία.

Η θέα από την Τάπια του Κρητικού, το μεγάλο πλάτωμα στην κορυφή του βράχου, είναι η πρώτη δόση. Και μετά, μερικά σκαλιά ακόμη προς την κορυφή και την Αγία Σοφία (12ος αι.). Το μοναδικό κτίσμα που σώζεται στην Ανω Πόλη και ο πιο σημαντικός ναός του Κάστρου με υπέροχες τοιχογραφίες. Εδώ, στην άκρη του κάθετου γκρεμού 300 μέτρα πάνω από το πέλαγος που είναι χτισμένη, ο αέρας σαρώνει τη γη και σφυρίζει μέσα από τα ερείπια. Αν το σκεφτείς, μόνο κούραση από το ανέβασμα δεν νιώθεις.
Fast Info
Στη χρυσή εποχή της πόλης υπολογίζεται πως υπήρχαν 40 εκκλησίες, σήμερα όμως οι επίσημα καταμετρημένες είναι γύρω στις 20. Η Παναγία η Χρυσαφίτισσα και ο Ελκώμενος Χριστός είναι πρώτες στη λίστα προτιμήσεων για «ρομαντικούς» γάμους.

Η Παναγία η Χρυσαφίτισσα.

Η Mονεμβασιά είναι ορμητήριο για πολλές κοντινές εκδρομές. Παραθαλάσσια του Λακωνικού κόλπου το ψαροχώρι Αρχάγγελος, οι παραλίες της Χαρακιάς, της Ελιάς και της Πλύτρας με τη βυθισμένη αρχαία πόλη του Ασωπού. Από τα «μέσα» καταπράσινα χωριά του Δήμου, αξίζουν τα Τάλαντα με τους νερόμυλους και ο Αγιος Νικόλαος με δύο όμορφους ναούς-βυζαντινά μνημεία. Βόρεια του βράχου, ο Γέρακας με το διάσημο φιόρδ και το «νησιώτικο» Κυπαρίσσι, και νότια τα παραλιακά χωριουδάκια Λάχι και Βελανίδια.
Η Νέα Πόλη ή Γέφυρα είναι οργανωμένη τουριστικά με ξενοδοχεία και καταστήματα και διαθέτει μια όμορφη, ιδιαίτερα πολυσύχναστη αμμουδιά.

Ενα απέραντο περιβόλι με πορτοκαλεώνες και ελαιώνες ο Δήμος Ευρώτα και ο θρυλικός ποταμός όπου οι αρχαίοι Σπαρτιάτες λούζονταν και γυμνάζονταν, σήμερα διασχίζει μια κοιλάδα που ξεχειλίζει από ζωή.

Η Ακρόπολη της αρχαίας Σπάρτης.

Νεοκλασική αύρα στην κεντρική πλατεία της πόλης.

Ευρώτας
Με άρωμα πορτοκάλι

Ο ορεινός οικισμός της Aρνας ξεχωρίζει ως τουριστικός προορισμός ανάμεσα στα χωριά του Ταΰγετου.

Η Σκάλα, η πρωτεύουσα που προσφέρεται για διασκέδαση το βράδυ γύρω από τη Γέφυρα, πήρε το όνομά της από την αποβάθρα που υπήρχε εκεί όταν αρχαία πλοία έπλεαν στον Βασιλοπόταμο, το άλλο χάρισμα της περιοχής. Ο Βοτανικός κήπος του Ιπποκράτη στην είσοδο της πόλης, ένα ωραίο πάρκο με θεραπευτικούς σκοπούς στην κυριολεξία. Και το Παλαιομονάστηρο, σαν μια σπηλιά μέσα στο βράχο στην απότομη χαράδρα πάνω από τον Ευρώτα, απαραίτητη στάση για μνήμες από Ελληνική Επανάσταση. Στις Κροκεές, το Μαρκοπούλειο Αμφιθέατρο παρουσιάζει περήφανα τον μοναδικό στον πλανήτη κροκεάτη λίθο. Το ηφαιστειακό πέτρωμα που εντοπίζεται μόνο στην περιοχή Ψηφί, εκεί κοντά, μοιάζει με ψηφιδωτό και διακόσμησε τις αρχαίες Μυκήνες, την Κνωσό, το δάπεδο της Αγιας- Σοφιάς, το Βατικανό, το αβαείο του Westminster στο Λονδίνο, και άλλες πολυτελείς κατασκευές στον κόσμο. Πιο πέρα, οι 9 μούσες και ο βράχος των ποιητών για να πείτε ότι ανεβήκατε κι εσείς. Ή μάλλον για να θυμηθείτε ότι βρισκόσαστε στο μέρος όπου γεννήθηκε ο Νικηφόρος Βρεττάκος.
Στο Γεράκι, το μικρούλι φράγκικο Kάστρο επικοινωνούσε με φωτιές με τα μεγάλα του Μιστρά και της Μονεμβασιάς. Μεγάλη παράδοση στα υφαντά κιλίμια, πέτρινα καλντερίμια, καλοδιατηρημένα αρχοντικά με θολωτές αυλόπορτες, βυζαντινά εκκλησάκια και μια ωραία πλατεία με καφενεία και ταβέρνες και μπόνους το πανόραμα της Λακωνίας. Αρκετά δύσβατο και προσβάσιμο για λίγους, στο Σπήλαιο των Αυγών οι σταλαγμίτες και οι σταλακτίτες θυμίζουν αναμμένα κεριά, μαρμάρινες κουρτίνες και βέβαια, εντυπωσιακά αβγά, στο χρώμα και το σχήμα. Ομορφο και το Αλεποχώρι, με το δικό του σημαντικό σπήλαιο κι αυτό, κι έναν οικισμό γεμάτο ιστορία.

Δεν είναι ανάγκη να είσαι σοφός ή λόγιος, να ζεις για την ιστορία, την αρχιτεκτονική ή τη βυζαντινή αγιογραφία για να σε συγκινήσει. Με μεγαλείο που πάει γάντι στον καταλυτικό Ταΰγετο, ο Μιστράς είναι ένα από τα πιο ατμοσφαιρικά λακωνικά τοπία ακόμα και για τον πιο απλό περιπατητή του κόσμου.

Με 15χλμ. ακτογραμμή και καρτποσταλικές παραλίες στον Λακωνικό κόλπο, ο Δήμος Ευρώτα είναι πολλά περισσότερα από μια ευλογημένη κι εύφορη κοιλάδα ανάμεσα στον Ταΰγετο και τον Πάρνωνα. Μάλλον αυτόνομος προορισμός είναι χειμώνα-καλοκαίρι, ιδίως αν αποφεύγεις την πολυκοσμία και έχεις αδυναμία στη φύση σε όλες τις πιθανές μορφές της.
Σπάρτη
Μυθική λάμψη
Στα χώματα που βασίλευε ο Μενέλαος και η μοιραία Ελένη, χτίστηκε η σύγχρονη αστική Σπάρτη, με πεντακάθαρο βαυαρικό πολεοδομικό σχέδιο που ενέκρινε ο Οθωνας το 1834, αποτελώντας μάλιστα την πρώτη ελληνική πόλη που ανεγέρθηκε βάση σχεδίου (ακολούθησε το Γύθειο). Αποτέλεσμα, ένα ευρύχωρο αστικό τοπίο που σε ξεκουράζει, με φαρδείς δρόμους, μεγάλες πλατείες, όμορφα νεοκλασικά και αρχοντικούς φοίνικες στην κεντρική οδό Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Ο Ναός της Περίβλεπτου, ένας από τα μεγαλύτερα αξιοθέατα του Μιστρά.

Στις βόρειες όχθες του Ευρώτα, ανάμεσα στις πλαγιές του Πάρνωνα και του Ταΰγετου, η Σπάρτη γίνεται αφετηρία για αξέχαστες εκδρομές με προορισμό τη φύση, την ιστορία και κυρίως την αναψυχή. Προηγουμένως, μη χάσετε μια τουρνέ στο κέντρο με ατμόσφαιρα ρετρό, με ωραία κτίρια όπως το Δημαρχείο και το Δικαστικό Μέγαρο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο (27310 28575) είναι το πρώτο που χτίστηκε σε επαρχία (1876), από τον αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρό.
Περιλαμβάνει χιλιάδες ευρήματα από τη νεολιθική έως την ύστερη ρωμαϊκή εποχή με σημαντικότερα τα δύο μεγάλα ιερά της Ορίας Αρτέμιδος και της Χαλκιοίκου Αθηνάς, ψηφιδωτά από τις βίλες της αρχαίας πόλης, γλυπτά και ευρήματα από τις ανασκαφές της Πελλάνας και των Αμυκλών.

Λιθόστρωτο μονοπάτι στα ενδότερα της Κάτω Χώρας.

Στο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού μαθαίνετε για την ιστορία του από την αρχαιότητα και την εξέλιξη των ελαιοτριβείων από τους μεταβυζαντινούς χρόνους ως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη (27310 81557) που είναι παράρτημα της Εθνικής, εκτός από τις περιοδικές, λειτουργεί μόνιμη έκθεση με ελαιογραφίες δυτικοευρωπαίων ζωγράφων από τα τέλη του 16ου ως τις αρχές του 20ου αιώνα.
Το Σαϊνοπούλειο Θέατρο είναι ένα ανοιχτό μαρμάρινο αμφιθέατρο που φιλοξενεί εκδηλώσεις το καλοκαίρι, ενώ η νέα είσοδος στα πολιτιστικά της πόλης, το Μουσείο της Νεότερης Σπάρτης, λειτουργεί από τον περσινό Δεκέμβριο και αποτελεί ένα από τα μόλις έντεκα μουσεία πόλης παγκοσμίως. Για να νιώσετε τις δονήσεις της αρχαίας πόλης, επισκεφθείτε το ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς, το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, το Μενελάειο στην κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία, το ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνος κοντά στις Αμύκλες αλλά και την αρχαία Πελλάνα: γύρω στο μισάωρο με το αυτοκίνητο αλλά ανάμεσα στα ερείπια, οι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι που λέγεται ότι ανήκουν στον Μενέλαο και την ωραία Ελένη αξίζουν την έτσι κι αλλιώς απολαυστική διαδρομή. Ξανά μέσα στην πόλη, το κενοτάφιο του Λεωνίδα (Λεωνίδαιο) αποτίει φόρο τιμής στον αρχαίο ήρωα και το άγαλμα του Λυκούργου θυμίζει τον μεγάλο νομοθέτη. Ομορφη και η Δημοτική Αγορά με θεραπευτικά βότανα από τον Ταΰγετο και τον Πάρνωνα.

Λακωνική Γαστρονομία
Εκτός από κόκορα κρασάτο και χυλοπίτες που παρουσιάζονται ως σπεσιαλιτέ σχεδόν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, αυτές είναι μερικές από τις πιο αυθεντικές λακωνικές γεύσεις:
Σαΐτια: τηγανητά πιτάκια με γέμιση χόρτα ή τυρί
Σύγκλινο: παστό χοιρινό που καπνίζεται και βράζεται με λάδι, πορτοκάλι και μπαχαρικά
Λουκάνικο: η γέμιση περιέχει πάντοτε πορτοκάλι
Λούπινα: τοπικό όσπριο που τρώγεται χλωρό ή μαγειρεμένο
Λαλάγγια: τηγανητή, τραγανή και πεντανόστιμη ζύμη
Γκόγκλες: χειροποίητα ζυμαρικά σερβιρισμένα με κεφαλοτύρι
Αμυγδαλωτά: φουρνιστά γλυκά με αμυγδαλόψυχα, υπέροχα αρώματα και μπόλικη άχνη ζάχαρη
Προμηθευτείτε ντόπια κηπευτικά, ελιές, κρασί, και πορτοκάλια Βαλέντσια (η Σκάλα είναι η κύρια πηγή παραγωγής τους στην Ελλάδα).

Κοντινές εκδρομές
Μαγούλα: Βόρεια του Μιστρά, στην αρχαία Πιττάνη, με ερείπια από ρωμαϊκά λουτρά γυμναστηρίου του 2ου μ.Χ. και απίθανα ψηφιδωτά που απεικονίζουν νέους σε σκηνές πάλης.
Τρύπη: Καταπράσινο χωριουδάκι και πρώην ένδοξο πνευματικό κέντρο της περιοχής, με τρεχούμενα νερά από τον Ταΰγετο, θρησκευτικά μνημεία (ρωτήστε για το εκκλησάκι-σπήλαιο της Ζωοδόχου Πηγής) και πολυσύχναστες ταβέρνες. Στο τέλος του χωριού, το περιβόητο σπηλαιοβάραθρο Καιάδας, ένα στενό άνοιγμα ανάμεσα στα βράχια με κάθετο βάθος 25μ., όπου υποτίθεται πως οι Σπαρτιάτες πέταγαν τα ανάπηρα βρέφη για λόγους ευγονικής. Εδώ και το συγκλονιστικό φαράγγι της Λαγκάδας, με το Αναρριχητικό Πάρκο (27310 22574). Η Τρύπη είναι και το πέρασμα από τη Λακωνία στη Μεσσηνία. Ακολουθήστε τη διαδρομή μέσα από τον Ταΰγετο και το φαράγγι, και θα έχετε εικόνες να θυμάστε για καιρό.
Αναβρυτή: Νότια του Μιστρά, αξίζει το κάπως επεισοδιακό ανέβασμα στα 800μ. από τον φιδωτό δρόμο που νομίζεις ότι θα σε πετάξει στον γκρεμό. Παραμυθένιος πέτρινος οικισμός μέσα στα σύννεφα του Ταΰγετου, με ελάχιστο κόσμος, αρχαία ιστορία, βυζαντινά μνημεία και ενδιαφέρον Βοτανολογικό και Γεωλογικό Μουσείο στο Δημοτικό Σχολείο του. Τα τρεχούμενα νερά είναι δεδομένα, ενώ το ευρωπαϊκό Ε4 που περνάει από δω είναι ένα μόνο από τα ορεινά μονοπάτια που κάνουν την περιοχή τον παράδεισο του περιπατητή.
Αρνα: Στάνταρ σταθμός ανάμεσα στα χωριά του Ταΰγετου, με μπόλικους επισκέπτες ιδίως τα Σαββατοκύριακα, χειμώνα-καλοκαίρι. Εκτός από τα διάσημα καρύδια της, την καρτποσταλική φύση, τις κεραμιδένιες στέγες και τα λιθόστρωτα, θα βρείτε ξενώνες και καταστήματα που δηλώνουν πως ο οικισμός εξελίσσεται σταθερά σε τουριστικό προορισμό.
Ξηροκάμπι: Η έδρα του Δήμου Φάριδος με το περίφημο αρχαίο πέτρινο γεφύρι της Ρασίνης που χρησιμοποιείται κανονικότατα, πάνω από τον αρχαίο δρόμο Σπάρτης-Καρδαμύλης. Κατευθυνθείτε στη Μονή Γόλας, όπου θα δείτε τις μορφές των Θαλή, Αριστοτέλη και του Πλάτωνα δίπλα στις αγιογραφίες.
Στα μεσαιωνικά και ήσυχα Κουμουστά (ή Πενταυλοί): Μεσαιωνικός οικισμός που παρά τη μακρόχρονη ερήμωση αποκτούν ξανά ζωή. Δείτε την πέτρινη βρύση με τις 6 κρήνες, απολαύστε το ανυπέρβλητο φυσικό σκηνικό με το φαράγγι του Ανάκωλου και τις κορυφές του Ταΰγετου και αισθανθείτε τη μυστηριακή ατμόσφαιρα που αιωρείται πάνω από τα μεσαιωνικά καλντερίμια και σπιτάκια του οικισμού.
Μιστράς
Το βασιλείο της σιωπής
Στην κορυφή του λόφου Μυτζηθρά, ο Μιστράς ιδρύθηκε από τους Φράγκους Βιλεαρδουίνους μετά την πρώτη Αλωση της Πόλης (1204). Στο πέρασμα του χρόνου κατακτητές και εξουσίες εναλλάσσονται στο κάστρο που ελέγχει την κομβική κοιλάδα του Ευρώτα. Ξανά Βυζαντινοί (1262), πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μορέως με πρώτο Δεσπότη τον Μανουήλ Κατακουζηνό (1349), εμπορικό κέντρο με μεγάλο πλούτο και στέψη του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου (1443) και μετά, οι Οθωμανοί (1460) και η λήξη της βυζαντινής περιόδου του Μιστρά. Με ένα μικρό διάλειμμα Ενετοκρατίας (1678-1715) η καστροπολιτεία ελευθερώνεται από τους Τούρκους το 1821. Η παρακμή είναι ήδη φανερή και η ίδρυση της γειτονικής σύγχρονης Σπάρτης από τον Οθωνα το 1834 γράφει το τελευταίο κεφάλαιο του δοξασμένου κάστρου. Το 1953 και οι λιγοστοί τελευταίοι κάτοικοι εγκαταλείπουν τον Μιστρά, ο οποίος έχει ανακηρυχτεί «προέχον Βυζαντινό Μνημείο» και απαλλοτριώνεται από το κράτος.
Οι πύλες του χρόνου
Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, η μεσαιωνική καστροπολιτεία χωρίζεται σε τρία επίπεδα: την Κάτω Χώρα, την Πάνω Χώρα και την Ακρόπολη στην κορυφή του λόφου. Για να μπείτε υπάρχουν δύο είσοδοι. Η κύρια οδηγεί στην Κάτω Χώρα, απ' όπου μπορείτε να ανηφορίσετε με τα πόδια έως την κορυφή. Μόνο αν είστε σε αρκετά καλή φυσική κατάσταση να το επιχειρήσετε. Διαφορετικά, αφού τελειώσετε την περιήγηση στα κάτω μέρη, μπορείτε να βγείτε και να ανεβείτε με το αυτοκίνητο ως την επόμενη είσοδο στην Πάνω Χώρα.
Οι περισσότεροι πάντως ξεκινούν κατευθείαν από εδώ, όπου βρίσκονται και τα σημαντικότερα αξιοθέατα, και αφού ανέβουν στην Ακρόπολη, αρχίζουν να κατηφορίζουν προς την έξοδο. Σε κάθε περίπτωση, απαραίτητη προϋπόθεση ο μπόλικος χρόνος. Για να πείτε πως είδατε τον Μιστρά χρειάζεστε από δύο ώρες το ελάχιστο για να πάρετε μια ιδέα, έως πέντε για να κυριολεκτείτε και να το ευχαριστηθείτε. Μην ξεκινήσετε χωρίς κατάλληλα παπούτσια για περπάτημα, γιατί η περιήγηση περιλαμβάνει γλιστερά λιθόστρωτα και σκαλοπάτια και μπόλικο αλλά εύκολο σκαρφάλωμα. Ακόμα ένας λόγος που το φθινόπωρο με τη δροσιά του είναι ιδανικό για να χαθείτε στην καστροπολιτεία, αρκεί να ενημερωθείτε εγκαίρως για τις ώρες λειτουργίας (τηλ. 27310 83377) που διαμορφώνονται ανάλογα με την εποχή. Στα συν, η πολύ καλή σήμανση με ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον περιηγητή.
Ναοί, παλάτια, σπίτια, τείχη και πολεμίστρες, ζωντανές αγιογραφίες και αόρατοι πολιορκητές, διηγούνται τις δικές τους ιστορίες. Στην πορεία μπορεί να ιδρώσεις, να λαχανιάσεις, να νοσταλγήσεις μέχρι και τον καναπέ σου.
Αλλά με τόσα πρόσωπα γύρω σου αναψοκοκκινισμένα από ενθουσιασμό (και το περπάτημα και την υπερβολική δόση οξυγόνου ίσως), μια ασύλληπτη θέα στην κοιλάδα του Ευρώτα από κάτω, τη θεά πέτρα και τη μυστηριακή σιωπή σε ένα τοπίο καλλιτεχνικό και τόσο λιτό την ίδια ώρα, ακόμα και ο πλέον αδιάφορος ακολουθεί κι ας μην παραδεχτεί ποτέ ότι μαγεύτηκε για λίγο.
Ανάμεσα στα δεκάδες καλοδιατηρημένα μνημεία και ερείπια, βεβαιωθείτε ότι δεν θα σας ξεφύγουν τα εξής κατεβαίνοντας από πάνω προς τα κάτω:
Η Ακρόπολη του Κάστρου βρίσκεται στην κορυφή του λόφου όπου φτάνετε μόνο ανηφορίζοντας με τα πόδια το στριφογυριστό μονοπάτι, γύρω στα δέκα λεπτά από την Πάνω Πύλη. Χτίστηκε το 1249 από τον φράγκο Γουλιέλμο Βιλεαρδουίνο, και ήταν η αρχή της δημιουργίας της θρυλικής καστροπολιτείας.
Στη συνοικία των Παλατιών, στο πλάτωμα πιο κάτω, κατοικούσε ο Δεσπότης με την οικογένειά του. Το παλάτι ήταν το δεύτερο κτίσμα μετά το Κάστρο, στην πορεία επεκτάθηκε και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα, με προσθήκη πολυτελών διώροφων και τριώροφων κτιρίων που χρειάστηκαν για να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες των διοικητικών αρχών. Σημαντικότερες πτέρυγες αυτές των Κατακουζηνών και ιδίως των Παλαιολόγων με την αίθουσα του θρόνου, ενώ γύρω από τα παλάτια σώζονται ακόμα οι κατοικίες της υψηλής κοινωνίας του Μιστρά. Είναι το μοναδικό δείγμα βυζαντινών παλατιών στην Ελλάδα, όμως τα έργα συντήρησης δεν θα σας επιτρέψουν να τρυπώσετε στο μεγαλείο τους. Θα τα χαζέψετε πανοραμικά από τη διπλανή Αγία Σοφία και τον Αγιο Νικόλαο.
Η Αγία Σοφία χτίστηκε τον 14ο αιώνα από τον πρώτο δεσπότη του Μιστρά, Μανουήλ Κατακουζηνό. Δείτε τα μονογράμματά του στους κίονες, τα παρεκκλήσια του ναού, τις όμορφες αγιογραφίες και το κωδωνοστάσιο.
Ο Αγιος Νικόλαος χτίστηκε τον 17ο αιώνα και είναι ο μόνος μεγάλος ναός που χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας στον Μιστρά.
Η μονή της Παντάνασσας (1428) ήταν η τελευταία πολυέξοδη εκκλησία που χτίστηκε στο Κάστρο. Με πέντε τρούλους, εκπληκτικές τοιχογραφίες, όμορφη στοά και τετραώροφο καμπαναριό, σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι με έξι μοναχές και είναι το μοναδικό κτίσμα της καστροπολιτείας που κατοικείται.
Η μονή Βροντοχίου υπήρξε η πλουσιότερη του Μιστρά, λειτούργησε ως πνευματικό κέντρο και ανάμεσα στα πολλά προνόμια διέθετε δικά της τείχη εντός των οποίων ενταφίαζαν τα σημαντικά πρόσωπα της πολιτείας. Εχει δύο καθολικά: τους Αγίους Θεόδωρους (1296) και την Παναγία Οδηγήτρια ή Αφεντικό (1310). Ο ιδιαίτερα πλούσιος ναός της Οδηγήτριας ξεχωρίζει με την κωνσταντινουπολίτικη αρχιτεκτονική και τις ξεχωριστές αγιογραφίες που θυμίζουν ψηφιδωτά.
Η Περίβλεπτος, διαμετρικά απέναντι από τη μονή Βροντοχίου, χτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα πιθανότατα από τον Μανουήλ Καντακουζηνό και τη σύζυγό του Ισαβέλλα ντε Λουζινιάν. Εδώ θα δείτε τις πιο εντυπωσιακές τοιχογραφίες του Μιστρά (σημαντικότερη η Ουράνια ή Αγγελική Λειτουργία) και τον μοναδικό τρούλο που διατηρεί άθικτη εικονογράφηση.
Στην Κάτω Πύλη, ο Αγιος Δημήτριος υπήρξε η Μητρόπολη και ο παλιότερος ναός της πόλης (1270) με σημαντικές αγιογραφίες, γλυπτό διάκοσμο, χτιστό τέμπλο και τον ανάγλυφο δικέφαλο αετό των Παλαιολόγων στο δάπεδο. Ακριβώς δίπλα, το μικρό Μουσείο (27310 83377). Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα ευρήματα καθημερινής χρήσης, τα γλυπτά, τα χειρόγραφα, τα κοσμήματα και πολλά ακόμα εκθέματα, ξεχωρίζει η βιτρίνα με τα μεταξωτά κομμάτια φορέματος και την πλεξούδα από γυναικεία μαλλιά. Βρέθηκαν σε τάφο της βόρειας στοάς του ναού της Αγίας Σοφίας και λέγεται ότι ανήκουν σε κάποια από τις αρχόντισσες του Μιστρά.
Τα αρχοντικά του Λάσκαρη και του Φραγκόπουλου είναι δύο από τις πιο καλά διατηρημένες βυζαντινές κατοικίες στην Κάτω Χώρα. Στον επάνω όροφο υπήρξαν τα δωμάτια και στο ισόγειο τα μαγειρεία, οι στάβλοι και διάφοροι βοηθητικοί χώροι.
Κείμενο: Ερση Μηλιαράκη
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας 

πηγή