ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΥΡΕΝΤΖΗΣ: "Οι άγιοι της Αιγύπτου ήταν οι μεγαλύτεροι θεωρητικοί του αναρχισμού"

Ο σούπερσταρ μαέστρος

Ο Θεόδωρος Κουρεντζής είναι ένας σουπερστάρ. Στα 23 του διηύθυνε τη Φιλαρμονική του Λένινγκραντ και λίγο αργότερα την Οπερα του Νοβοσιμπίρσκ. Πριν από έναν χρόνο ανέλαβε το Θέατρο και την Οπερα της πόλης Περμ της Σιβηρίας

 
Του ζητώ να μου δείξει τα χέρια του. Τα δάχτυλα. Τους βραχίονες. Τους μυς που έχουν δυναμώσει, καθώς διευθύνει χωρίς μπαγκέτα. Επαναλαμβάνει, στο καφενείο που καθόμαστε, τις κινήσεις που κάνει στο πόντιουμ και μου δείχνει σε ποιον μουσικό αντιστοιχεί η καθεμία. Μου αναλύει τον χορό των δαχτύλων. Μου λέει ότι και η πλάτη του έχει διαμορφωθεί διαφορετικά η μισή από την άλλη μισή, γιατί «από τη στιγμή που κινείσαι κάθε μέρα με συγκεκριμένες γωνίες, το σώμα αποκτά μια δυναμική ανάλογη της κίνησης». Δηλώνω γοητευμένη.
Θεόδωρος Κουρεντζής: σουπερστάρ της διεθνούς κλασικής μουσικής σκηνής, ο οποίος σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο της Αθήνας, αρνήθηκε την υποτροφία των 25.000 δολαρίων της Μητροπολιτικής Οπερας της Νέας Υόρκης και έφυγε για την Αγία Πετρούπολη, για να φοιτήσει δίπλα στον μεγάλο δάσκαλο Ιλία Μούσιν. Στα 23 του, ήδη διηύθυνε τη Φιλαρμονική του Λένινγκραντ και λίγο αργότερα ανέλαβε την Οπερα του Νοβοσιμπίρσκ. Πριν από έναν χρόνο ανέλαβε και το Θέατρο και την Οπερα της πόλης Περμ της Σιβηρίας και δημιούργησε εκεί ένα μοναδικό μουσικό σύνολο σολίστ, τo MusicAeterna.
Ο Θεόδωρος Κουρεντζής φέρνει την επανάσταση στον ήχο, εμβαθύνοντας ή ανατρέποντας τα ως τώρα δεδομένα και οδηγώντας τον θεατή σε μαγική μέθεξη. O 40χρονος πολυβραβευμένος διάσημος Ελληνας που καθηλώνει με την ασκητική διαύγεια και εσωτερικότητα, αλλά και με τη μοναδική ένταση και το ακραίο πάθος στην απόδοση των έργων, συγκλόνισε πρόσφατα το αθηναϊκό κοινό, στις εμφανίσεις του στο Μέγαρο Μουσικής.
Ο Θεόδωρος Κουρεντζής είναι ένα από τα λίγα ιερά τέρατα της μουσικής τέχνης, ένας Ελληνας που έχει επιλέξει μια άλλη πατρίδα. Οι σκέψεις του μοιάζουν με τη μουσική του. 

Κύριε Κουρεντζή, όταν διευθύνετε, κινείστε σαν να περιγράφετε φουρτούνες, ανέμους, κεραυνούς. «Καμία σχέση με οποιοδήποτε φυσικό φαινόμενο. Εχει να κάνει, όμως, με μια εσωτερική αντίληψη της φύσης μας. Με το φως, την προσφορά, τη σκέψη, την επικοινωνία. Την επικοινωνία πέραν του αντιληπτού».
Δηλαδή; «Οπως όταν ονειρευόμαστε υπερφυσικές καταστάσεις. Εγώ, επί 25 χρόνια, βλέπω ένα όνειρο, σαν να έρχομαι από τη Συγγρού και προχωρώ προς την Ακρόπολη, σαν να στέκει στη Συγγρού ακόμη η ταβέρνα “Ο ωραίος Δούναβης”, η Πλάκα να μην υπάρχει, αλλά βαδίζω και βρίσκομαι στην ωραιότερη πύλη της Ακροπόλεως, και έχω ανθρώπους μαζί μου για να τους δείξω αυτή την ομορφιά, αλλά δεν τη βλέπω πάντα... Ενα άλλο επαναλαμβανόμενο όνειρό μου είναι ένα νεοκλασικό ερείπιο στον Βύρωνα, που είναι δικό μου και πηγαίνω όλη την ώρα. Δεν μπορώ, όμως, να σας οδηγήσω εκεί, γιατί δεν το εντοπίζω, παρ’ όλο που αισθάνομαι πολύ ζωντανά την τοποθεσία. Είναι η πρώτη φορά που τα αναλύω αυτά».
Γιατί σκεφτήκατε την επανάληψη των ονείρων; «Επειδή όποτε επανέρχεται ένα όνειρο, έχει μια άλλη δυναμική, όπως συμβαίνει όταν βλέπεις και ξαναβλέπεις έναν άνθρωπο, και επειδή, επίσης, ονειρευόμαστε καταστάσεις τις οποίες αντιλαμβανόμαστε, αλλά είναι άρρητες. Γιατί η γλώσσα έχει κατασκευάσει λέξεις αισθήσεων κοινώς αντιληπτές και μέσω αυτών εξερευνάμε ο ένας τον άλλον. Οι αισθήσεις, όμως, είναι πολύ πιο πλούσιες. Μπορούμε, λοιπόν, να εμπλουτίσουμε το λεξικό με νέες λέξεις, που βρίσκονται στα ημιτόνια των λέξεων. Και εδώ είναι το μυστικό της ποίησης και της μουσικής, μυστικό που έρχεται να αποκωδικοποιήσει αισθήσεις που δεν έχουν βρει ακόμη τη λέξη τους».
Στη μουσική, η λέξη είναι η νότα; «Ναι. Οι ήχοι και οι λέξεις, σωστά χρησιμοποιημένες, αποκρυπτογραφούν τον υποσυνείδητο πλούτο του ανθρώπου, τον τελετουργικό και μυστηριακό κόσμο του. Αφυπνίζουν τον άνθρωπο, τον φτάνουν στη μέθεξη, που είναι και το μοναδικό νόημα των τεχνών. Η μοναδική θεραπεία». 

Χωρίς περιορισμούς; «Μα η τέχνη είναι πέραν κάθε ηθικής. Στην τέχνη δεν υπάρχει καλό και κακό, σκοτάδι και φως. Υπάρχουν πολλά φωτεινά ακόρντα που φτάνουν κάθετα και που από την υπερβολική δόση φωτός δημιουργούν το απόλυτο σκότος. Ενώ υπάρχουν και φαινομενικά σκοτάδια, που σου δίνουν μια φοβερή απαλότητα, ένα αμυδρό εσωτερικό φως. Αυτό το παράδοξο, λοιπόν, η αναίρεση των χρωματικών θεσμών και της περαιτέρω ηθικής, και το παιχνίδι της αλληλουχίας των αντιθέτων, αυτό δίνει την κάθαρση».
Γράφετε και ποίηση; «Γράφω, οι φίλοι μου λένε ότι είναι καλή, αλλά εγώ δεν έχω καθαρή εικόνα της αξίας της. Εχω γράψει και το λιμπρέτο μιας όπερας μαζί με τον Δημήτρη Γιαλαμά, η οποία ήταν αφιερωμένη στον ποιητή Μίλτο Σαχτούρη».
Και παίχτηκε; «Αριστούργημα! Εγινε επανάσταση στη Ρωσία! Ο Αλεξέι Σιουμάκ έγραψε άγρια μουσική και εγώ έκανα τη σύνθεση στο τελευταίο κομμάτι, που είναι ο θάνατος του ποιητή».
Αναρωτιόμουν αν πριν από κάθε συναυλία προσεύχεστε για να εισέλθει μέσα σας φως που θα εξέλθει ως δύναμη. «Ε, τα είπατε όλα τώρα! Γιατί κάνουμε πράγματα τα οποία προσέχουμε μόνο εμείς, για να αισθανθούμε το φως, την αποκάλυψη. Το πρόβλημα είναι ότι, πολλές φορές, “οι άγγελοι δεν τραγουδάνε”. Είναι απλώς ήχοι. Και βάζουμε σε εμάς το ερώτημα: “Σήμερα ήρθαν οι άγγελοι;”. Οταν δεν έρχονται, είμαστε όλοι κατηφείς. Οπότε, η προσευχή είναι να αξιωθούμε εκείνο το απόλυτο “εγώ ειμί” της δημιουργίας και να δώσουμε φως, αγάπη, κουράγιο στους ανθρώπους».
Αλήθεια, γιατί σας αποκαλούν ρηξικέλευθο; «Αν εννοούν ότι ανοίγω νέους δρόμους, θα το δεχτώ. Αλλά εμένα το όνειρό μου είναι να γράφω μουσική. Δεν ήθελα ποτέ να γίνω διευθυντής ορχήστρας. Είμαι λάτρης, όμως, αυτής της μουσικής και αισθάνομαι απογοήτευση όταν ακούω διάφορες ηχογραφήσεις. Και στα 18 μου ονειρευόμουν τα αισθήματα που πρέπει να μεταδώσεις στους άλλους, μέσα από αυτές τις μουσικές. Ετσι αποφάσισα να κάνω αυτή τη δουλειά για να μοιραστώ την ευτυχία». 

Ο δάσκαλός σας, Ιλία Μούσιν, που από τα χέρια του έχουν περάσει και ένας Τεμιρκάνοφ και ένας Γκέργκιεφ, σας αποκάλεσε μοναδική διάνοια. «Δεν μπορώ να πω για τον εαυτό μου ότι είμαι διάνοια, αλλά έχω μια διαφορετικότητα. Οταν κοιτάζουμε το ίδιο χαρτί, εγώ βλέπω άλλα πράγματα. Ομως, θεωρώ ότι είμαι απόλυτα φυσιολογικός. Το ζήτημα είναι, αν είσαι διαφορετικός, να μπορείς να παράγεις κάτι που να μαγνητίζει τους άλλους. Αν είσαι προσηλυτιστής μιας αίρεσης, πόσους πιστούς παίρνεις μαζί σου...».
Εχετε παντού πιστούς. Πώς σας φάνηκε το αθηναϊκό κοινό; «Είναι πολύ περίεργο συναίσθημα να έρχεσαι στην Ελλάδα. Εγώ νιώθω να ζω εδώ πάντα. Η σκέψη μου είναι ελληνική, και των μουσικών μου επίσης, οι οποίοι ξέρουν την ποίησή μας καλύτερα και από τους Ελληνες. Κάνουμε συμπόσια, αναλύσεις, γνωρίζουν όλοι τον Καβάφη απέξω».
Πώς έχετε εμφυσήσει τέτοια σύμπνοια στους ανθρώπους γύρω σας; «Στην Περμ ζούμε μαζί. Και όταν κλείνουμε το θέατρο το βράδυ, πίνουμε το κρασί μας και παίζουμε μουσική ο ένας για τον άλλον, μέχρι το πρωί. Και αυτούς τους 135 μουσικούς που αποτελούν το σχήμα MusicAeterna τούς έχω συγκεντρώσει, με το μικροσκόπιο, έναν έναν. Στο μπαλέτο “Πετρούσκα” που είδατε, στο τελευταίο αναλόγιο καθόταν ο Αντρέι Μπαράνοφ, ο καλύτερος βιολιστής του κόσμου. Κέρδισε πρόσφατα το βραβείο Queen Elizabeth. Είναι όλοι σολίστες».
Γιατί κάποιες φορές οι μουσικοί παίζουν όρθιοι ή οι βιολιστές χοροπηδούν; «Παίζουν όρθιοι επειδή ανοίγουν όλοι οι αγωγοί του σώματος. Και στο μπαλέτο “Πετρούσκα” οι βιολιστές πηδούσαν, επειδή τους είπα ότι “εδώ πρέπει να ταρακουνηθεί το υπέδαφος”. Ηθελα να γίνουν ελατήρια».
Πώς καταφέρνετε και δίνετε τόσες συναυλίες σε τόσες χώρες; «Θεωρούμε ότι έχουμε μια αποστολή αφύπνισης και ότι σαν καλοί κομμουνιστές πρέπει να πάμε παντού. Για να μπορώ να έχω την ισχύ να ανοίξω τρύπες στον κατεστημένο κόσμο της μουσικής».
Σαν καλοί κομμουνιστές; Εχετε δηλώσει ότι δεν είστε κοντά στην Αριστερά. «Δεν είμαι κομμουνιστής. Είμαι αναρχικός. Πιστεύω στον αντιεξουσιασμό, αλλά μέσα από μια ελληνόμορφη θεωρία. Αυτή τη στιγμή, στον κόσμο υπάρχει μόνο μία αναρχική κολεκτίβα με απόλυτη σωστή λειτουργία. Το Αγιον Ορος. Είναι όλοι ευτυχισμένοι εκεί, αστράφτουν, και μέσα από την πειθαρχία και την υπακοή βρίσκουν την ελευθερία. Και αναρχισμός και ορθοδοξία είναι ένα και το αυτό. Στη μοναχική τάξη, όλοι οι άγιοι της Αιγύπτου ήταν οι μεγαλύτεροι θεωρητικοί του αναρχισμού. Εκαναν την επανάσταση της συνείδησης».
Μια που μιλάμε για θρησκεία, στο ρεπερτόριό σας περιλαμβάνετε ορατόρια; «Δεν έχετε ακούσει το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ; Ηταν το μεγαλύτερο χτύπημα που κάναμε στο κατεστημένο. Ασκητική ηχογράφηση».
Είστε ένθεος; «Καμία σχέση. Είμαι ένας πολύ περίεργος άνθρωπος και έχω διαφορετικές φύσεις μέσα μου. Είμαι ένας Ικαρος με πλαστικά φτερά, γιατί μετά την πτώση μας και το τραύμα της ανθρωπότητας μας έκοψαν τα αληθινά και δεν είμαστε πλέον άγγελοι. Αλλά συμφωνήσαμε με τους επάνω να ζήσουμε, οπότε βάλαμε κέρινα. Θυμάμαι που είπα “Στώμεν καλώς”. Οτι θα τα καταφέρουμε. Αλλά, προς το παρόν, δεν καταφέραμε τίποτε». 

Τι θα θέλατε; «Να αποκτήσω πραγματικό ενδιαφέρον για αυτόν τον κόσμο. Τίποτε δεν με συνεπαίρνει εκτός της μουσικής. Και ο έρωτας με απογοητεύει πάρα πολύ. Δεν είναι μόνο δική μου κατάσταση. Είναι όλων των ρομαντικών ποιητών του 19ου αιώνα. Ρώτησαν τον Μαλαρμέ τι είναι η κόλαση και είπε “Η ανία”. Οταν βλέπεις με τα πνευματικά σου γυαλιά τους ανθρώπινους σκελετούς που χαρίζουν λουλούδια ο ένας στον άλλον και φοράνε ακριβά ρολόγια και δεν μπορείς να μπεις σε αυτή την παραμύθα του αποκτήματος, την παραμύθα της αιωνιότητος και τρώγεσαι με τα ρούχα σου... Αλλά έχεις πάντα την ελπίδα ότι ακόμη δεν έχει έρθει η ώρα σου».
Και τι είναι η ευτυχία; «Ο έρωτας. Το μόνο που μπορεί να υπερνικήσει τον θάνατο. Δεν είναι κατάσταση ατομική, αλλά συλλογική. Φανταστείτε έναν κόσμο κατασκευασμένο από την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Οχι μέσα από τις εκρήξεις των λέξεών του, αλλά μέσα από την κατανόηση του αντικειμένου. Υπάρχει ένας μαγικός ερωτισμός που δίνει μια ευτυχία και μια απτή γενναιότητα, εφάπαξ. Οταν θα έχουμε την ικανότητα, να δούμε το ίδιο αντικείμενο όχι μέσα από την καταβεβλημένη προσωπικότητά μας, αλλά μέσα από την ερωτική ευδαιμονία, κάθε άνθρωπος θα βρει τον εαυτό του. Εκεί θα είναι η δεύτερη παρουσία των ονείρων. Εκεί το “χαίρε” της ανθρώπινης φυλής».
Μπορεί και αυτός που περνά τώρα από τον δρόμο, με εκκωφαντικά τα γκάζια και τη μουσική του, να λέει το δικό του «χαίρε»... «Ενας που τρέχει με χίλια και έχει μια εγρήγορση μέσα του γιατί κάτι τον περιμένει, και ακούει δυνατά αυτά τα επιπόλαια λαϊκά, σκληρά τραγούδια, που βγάζουν όμως μια πολύ μακρινή ποιητική, και είναι στην Εθνική οδό Αθηνών - Αδη και κατεβαίνει από το Δαφνί και αισθάνεται το air condition από τα φύκια και τα πεύκα να του διαπερνά τα σωθικά... Ναι, μπορείς να το φτιάξεις αυτό και να γίνεις ευτυχισμένος. Να έχεις τις δυνάμεις να μετουσιώνεις τις εντυπώσεις. Αλλά κάθε πότε έρχονται αυτές οι δυνάμεις, που δεν είναι και μεγάλης διάρκειας; Σηκώνεσαι, πέφτεις, σηκώνεσαι, πέφτεις...».
Κύριε Κουρεντζή, σας έχουν αποδοκιμάσει ποτέ; «Είναι βασικό να ξέρεις εσύ την αξία τού τι έκανες. Και αν οι άγγελοι μας γιουχάρουν, δεν έχω πρόβλημα. Εχω κάνει σκάνδαλα, με τον κόσμο να μας λιντσάρει στο Παρίσι, στη Γερμανία... Διηύθυνα τον “Μάκβεθ”, σε σκηνοθεσία Μάρτιν Κούσεϊ, και ούρλιαζε το κοινό, γιατί ουρούσε ένας στη σκηνή. Σκάνδαλο θα γίνει και όταν θα ανεβάσουμε την άνοιξη στην Περμ και στη Μόσχα το “Νοσφεράτου”, σε μουσική Ντμίτρι Κουρλιάνσι, λιμπρέτο του Δημήτρη Γιαλαμά, σκηνογραφία Γιάννη Κουνέλλη και σκηνοθεσία Θεόδωρου Τερζόπουλου. Θα είναι μια ακραία παράσταση. Θα ξεσηκωθεί η Ρωσία». 

πηγή