Εθισμός στο διαδίκτυο: Έχω πάθει e-ξάρτηση

του Γιώργου Κόκουβα

Όταν η επαφή με φίλους γίνεται μόνο μέσω pixel και ασύρματου δικτύου, όταν αντί για βόλτες σε μπαράκια κάνουμε βόλτες μόνο από forum και κοινότητες online παιχνιδιών, όταν ακούμε cookies και αντί για σοκολατένια μπισκότα μας έρχονται στο μυαλό pop-ups ιστοσελίδων, όταν παθαίνουμε κρίση πανικού, επειδή δεν έχουμε πρόσβαση στο Facebook την στιγμή που είμαστε στην ωραιότατη παραλία του κόσμου, τότε μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το έχουμε παρακάνει με την τεχνολογία.

Ε και; Όλοι λίγο πολύ, θα πείτε, έχουμε περάσει από μια τέτοια φάση, είτε επειδή θέλαμε να απομονωθούμε για κάποιο λόγο και βρήκαμε καταφύγιο στο Facebook, είτε επειδή ανακαλύψαμε ένα νέο παιχνίδι στο διαδίκτυο και κολλήσαμε. Συμβαίνουν αυτά την εποχή του Twitter, του Instagram και των τριψήφιων Mbps. Υπάρχει, όμως, κάποια «κόκκινη» γραμμή, πέρα από τα pixel της οποίας ξεπερνιούνται τα όρια της «φυσιολογικής» ροπής μας προς την «αγκαλιά» του διαδικτύου; Υπάρχει κάποιο σημείο, πέρα από το οποίο θα πρέπει να ανησυχήσουμε ότι έχουμε επισήμως εθιστεί στο διαδίκτυο;

Εξαρτημένοι από τον ιστό

Ο «εθισμός» στο διαδίκτυο αποτελεί προφανώς καινούριο φαινόμενο, καθώς το internet διείσδυσε στα περισσότερα νοικοκυριά την τελευταία κυρίως δεκαετία, επομένως οι ειδικοί της ψυχιατρικής βρίσκονται σε αμηχανία μπροστά στην ανάγκη εξεύρεσης ικανοποιητικού ορισμού για αυτό. 

Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε να πούμε πως η εξάρτηση από το διαδίκτυο χαρακτηρίζεται από την προβληματική χρήση του internet και της σχετικής με αυτό τεχνολογίας, και προκαλεί εθισμό σε συμπεριφορές και συνήθειες, που του «στοιχίζουν» υπερβολικά πολύ χρόνο, ενώ ταυτόχρονα του στερούν την ενέργεια για ενασχόληση με τις καθημερινές πτυχές της ζωής του, όπως η κοινωνική ζωή, οι σχέσεις του και η εργασία του. 

Πιο εξειδικευμένοι ορισμοί που προτείνουν ειδικοί τονίζουν ότι πρόκειται για «αδυναμία ελέγχου της χρήσης του ιστού, που οδηγεί σε αισθήματα πίεσης, άγχους και δυσλειτουργικές συμπεριφορές σε καθημερινές δραστηριότητες» ή κάνουν λόγο για «παρορμητική υπερχρήση του διαδικτύου, της οποίας η στέρηση ακολουθείται από ευερέθιστη ή δυσθυμική συμπεριφορά». 

Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, υπάρχουν πολλά είδη εθισμού στο διαδίκτυο: Οι συνηθέστερες μορφές που συναντώνται σε ενήλικες συμπεριλαμβάνουν το διαδικτυακό σεξ και την θέαση διαδικτυακού πορνογραφικού υλικού. Εφαρμογές όπως τα chat rooms και το instant messaging μπορούν επίσης να αποκτήσουν καταναγκαστικά στοιχεία, ενώ ιδιαίτερη περίπτωση συνιστά το φαινόμενο του παθολογικού τυχερού παιχνιδιού στο διαδίκτυο, αφού αποτελεί τη συχνότερη «πρώτη γνωριμία» των παιδιών και των εφήβων με τον ιστό. 

Τα συμπτώματα του εθισμού

Όπως αναφέραμε, το φαινόμενο της διαδικτυακής εξάρτησης είναι αρκετά πρόσφατο, επομένως οι ειδικοί ακόμη επιχειρούν «αναγνωριστικές» προσεγγίσεις για να αποφανθούν πότε μπορεί κάποιος να διαγνωστεί ως εθισμένος. Από τις δημοφιλέστερες προσεγγίσεις που υιοθετούν οι περισσότεροι ψυχοθεραπευτές, είναι αυτή της καθηγήτριας Ψυχιατρικής dr. Young, η οποία, βασισμένη στα κριτήρια της παθολογικής εξάρτησης στον τζόγο, πρότεινε τα εξής οκτώ κριτήρια, η πλήρωση πέντε εκ των οποίων συνιστά διάγνωση. 

*Προσκόλληση στον παγκόσμιο ιστό

*Ανάγκη για αυξημένο χρόνο παραμονής σε σύνδεση ώστε να επιτευχθεί ένα επίπεδο ικανοποίησης

*Επανειλημμένες αποτυχημένες προσπάθειες περικοπής του χρόνου παραμονής

*Ευερεθιστότητα, κατάθλιψη ή ύφεση της διάθεσης όταν η χρήση περιορίζεται

*Παραμονή online περισσότερο από όσο αρχικά ήταν προγραμματισμένο

*Διακινδύνευση μιας δουλειάς ή εργασίας εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου

*Ψευδείς δηλώσεις στους άλλους σε σχέση με τον πραγματικό χρόνο χρήσης

*Παραμονή online ως τρόπος ρύθμισης της διάθεσης 

Η περίπτωση του «ανήλικου» εθισμού

Ιδιαίτερο έντονο εμφανίζεται το πρόβλημα της διαδικτυακής εξάρτησης στον ανήλικο πληθυσμό, ο οποίος άλλωστε «πρωτοστατεί» στην γνώση και διαχείριση των νέων τεχνολογιών. Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, το 80% των μαθητών του Δημοτικού έχουν προφίλ σε social media. Τα ποσοστά υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου αυξάνονται σε σχέση με τα ευρήματα της έρευνας του 2007. Μάλιστα, το φαινόμενο είναι πιο έντονο στις επαρχιακές πόλεις παρά στην Αττική και σε μεγαλύτερα ποσοστά στο Δημοτικό σχολείο παρά στο Λύκειο. 

Επίσης, πλέον και τα δύο φύλα είναι εξίσου εξαρτημένα στο διαδίκτυο (παλιότερα τα αγόρια είχαν τα πρωτεία), ενώ οι συνηθέστερες αιτίες εθισμού είναι τα κοινωνικά δίκτυα και τα online παιχνίδια (τυχερά ή μη). 

Σε λεπτή θέση βρίσκονται φυσικά οι γονείς των παιδιών, που και οι ίδιοι δεν γνωρίζουν ποια είναι τα φυσιολογικά όρια της ενασχόλησης του παιδιού τους με το internet. Οι λιγότερο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία γονείς αφενός δαιμονοποιούν το διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν τα αντίθετα αποτελέσματα, ενώ και οι πιο μυημένοι, δεν γνωρίζουν με ποιον τρόπο να προσεγγίσουν τον εθισμό του παιδιού τους. 

Κατ’ αρχήν, προτείνει η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής στο Διαδίκτυο, θα πρέπει οι γονείς να ανησυχούν όταν παρατηρήσουν τα εξής σημάδια: υπερβολική κούραση, ημερήσια υπνηλία, πτώση της σχολικής επίδοσης, παραμέληση άλλων αγαπημένων δραστηριοτήτων, κοινωνική απόσυρση, ανυπακοή και ευερεθιστότητα (τρεις ή παραπάνω από αυτές τις ενδείξεις κρούουν τον κώδωνα).

Όσο για την αντιμετώπιση; «Η διατήρηση ενός καλού επιπέδου επικοινωνίας στην οικογένεια είναι θεμελιώδους σημασίας για την προστασία του εθισμένου παιδιού στη χρήση του διαδικτύου. Αυτό επιτυγχάνεται με τον καθορισμό των στόχων από την πλευρά των γονέων, την επιλογή της κατάλληλης στιγμής για συζήτηση, η οποία πρέπει να είναι πριν την πλοήγηση στο διαδίκτυο και όχι κατά τη διάρκεια ή στο τέλος της. Οι γονείς οφείλουν να χρησιμοποιούν επιχειρήματα, να είναι προετοιμασμένοι για την αρνητική στάση του παιδιού και εάν αποτύχουν να σκεφτούν νέους τρόπους επικοινωνίας με τα παιδιά τους», προτείνει ο Σύλλογος. 

Αν γίνουν αυτά τα βήματα στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διαταράσσεται η επικοινωνία στην οικογένεια. Ορισμένες οδηγίες κάνουν λόγο για 2 ώρες την ημέρα ή 10 ώρες την εβδομάδα, ως ένα καλό όριο για την φυσιολογική χρήση του διαδικτύου. Σημαντικό είναι οι γονείς να έχουν κοινή στάση στην αντιμετώπιση του προβλήματος, να δείχνουν στο παιδί τους πόσο νοιάζονται, να βάζουν λογικούς κανόνες στη χρήση του διαδικτύου, η τοποθέτηση του υπολογιστή θα πρέπει να είναι σε κοινό χώρο στο σπίτι για να ελέγχεται το είδος της χρήσης και τέλος πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί να βρει εναλλακτικές δραστηριότητες. 

«Στις περιπτώσεις όμως, όπου η χρήση του διαδικτύου δεν ελέγχεται και οι ώρες αυξάνονται παρόλο που οι γονείς ακολούθησαν τις παραπάνω οδηγίες, υπάρχουν συνέπειες στη σχολική επίδοση και την οργάνωση της καθημερινότητας και οι οικογενειακές σχέσεις επηρεάζονται αρνητικά, είναι απαραίτητο οι γονείς να απευθυνθούν σε ειδικούς ψυχικής υγείας εξειδικευμένους στον εθισμό στο Διαδίκτυο», καταλήγει. 

Τι περιλαμβάνει η θεραπεία;

Η ψυχοθεραπεία, όταν όλα τα συμπτώματα δείχνουν εξάρτηση, είναι σημαντική ώστε να εντοπιστούν οι αιτίες που οδήγησαν σε αυτή και να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα – συχνά, για παράδειγμα, τα άτομα που στρέφονται στο διαδίκτυο έχουν προβλήματα επικοινωνίας και κοινωνικότητας, και πάνω σε αυτό είναι που πρέπει να δουλέψουν με τον ειδικό. Επιπλέον, ο ειδικός θα προετοιμάσει το εξαρτημένο άτομο για τυχόν υποτροπή – η καθημερινότητα άλλωστε λίγο-πολύ απαιτεί αναπόφευκτη επαφή με την τεχνολογία. 

Ειδικές μονάδες, ιατρεία, συλλόγους «απεξάρτησης» και ειδικούς μπορείτε να βρείτε στους παρακάτω φορείς:

*Μονάδα Εφηβικής Υγείας, Β’ παιδιατρική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών στο Παίδων «Κυριακού», Μεσογείων 24, Γουδή (δέχεται από τις 10.00 ως τις 14.00, άτομα ως 18 ετών – τηλ: 2107710824)

*Γραμμή βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ: Η ίδια Μονάδα Εφηβικής Υγείας διαχειρίζεται γραμμή χωρίς χρέωση (80011 80015) για υποστήριξη και συμβουλές σε γονείς και παιδιά για θέματα που σχετίζονται με την χρήση του διαδικτύου, του κινητού τηλεφώνου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών (παρενόχληση, εξάρτηση, επιβλαβές περιεχόμενο, παιδοφιλία). Η γραμμή λειτουργεί Δευτέρα ως Παρασκευή, από τις 9.00 ως τις 15.00.

*Μονάδα Απεξάρτησης 18 Άνω – Ψ.Ν.Α. (Βουρνάζου 37, τηλ: 210 6448980 – 210 6448003 – για άτομα 18 ετών και άνω)

*ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ (Τμήμα συμβουλευτικής για νεαρές ηλικίες ως 24 ετών, Μαγνησίας 25, τηλ: 2108218883, ώρες 9.00-17.00)

*Ειδικό εξωτερικό ιατρείο Ψυχιατρικής Κλινικής Παιδιών και Εφήβων στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης (λειτουργεί κάθε Πέμπτη 9.00-14.00 και δέχεται άτομα ως 18 ετών – τηλ: 2310892417)

*Μάθετε περισσότερα και ενημερωθείτε μέσα από δημοσιεύσεις, συνέδρια και γνώμες ειδικών από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο (hasiad).