Ροδόσταγμα: η χρήση και η κατασκευή του στην Κύπρο

Ο Μάιος είναι ο μήνας της βλαστήσεως και κατ' αυτό το διάστημα ανθίζουν τα λουλούδια και κυρίως τα τριαντάφυλλα. Γι' αυτό το λόγο ο Μάιος είναι και ο μήνας που φτάχνουμε και το ροδόσταγμα ή ροδόστεμμαν στη κυπριακή διάλεκτο.
Το ροδόσταγμα όπως και το αντίστοιχο ανθόνερο είναι ένα αιθέριο έλειον το οποίο είναι βαθιά ριζομένο μέσα στο πολιτισμό και τη καθημερινή ζωή των Ελλήνων της Κύπρου. Το χρησιμοποιούμε στην παρασκευή διάφορων παραδοσιακών παρασκευασμάτων ζαχαροπλαστικής, στην μαχαλεπί, στην αναρήν (μυζήθρα), στα πουρέκια, στον ππαλουζέν, στα κόλλυβα, ακόμη και και στην παρασκευή ορισμένων γλυκών εορταστικών ψωμιών όπως τα τσουρέκια και τα γαλένα.

Όμως το ροδόσταγμα δεν έχει μόνο γευστική χρίση στη ζωή των Ελληνοκυπρίων αλλά και τελετουργική, ιατρική και καλλωπιστική. Το χρησιμοποιούμε για να «ραντίζουμε» τους παρευρισκομένους στους αρραβώνες, στους γάμους - ραντίζουμε τους νεόνυμφους όταν τους στολίζουμε, όταν είναι καθ'οδόν προς την εκκλησία, και έξω από την εκκλησία μετά τη τελετή του μυστηρίου του γάμου. Ραντίζουμε επίσης το αντρόγυνο με ροδόσταγμα όταν χορέψει και στα πιο παλιά χρόνια τους ξένους που έρχονταν στο σπίτι μας για επίσκεψη.

Ακόμη το ροδόσταγμα το χρησιμοποιούμε κατά την ημέρα της ονομαστικής μας εορτής ή όταν κάνουμε την εορτή κάποιου αγίου για να ραντίζουμε τους παρευρισκομένους στην εκκλησία, αλλά και το χρησιμοποιούμε για να ραντίζουμε τον Επιτάφιο την Μεγάλη Παρασκευή.
Εκτός απ' όλες τις πιο πάνω χρήσεις, το ροδόσταγμα χρησιμεύει και για την ίαση του οφθαλμόπονου, στο πλύσιμο των μωρών αλλά και των μεγάλων για να μυρίζουν. Οι άνδρες χρησιμοποιούν ανθόνερο, ενώ οι γυναίκες ροδόσταγμα το οποίο χρησιμεύει και για καθαρισμό του προσώπου αφού ανοίγει τους πόρους.

Όπως είδαμε πιο πάνω, το ροδόσταγμα αποτελεί ένα αναγκαίο προϊόν για κάθε κυπριακό σπίτι λόγω της πολλαπλής χρήσης του στη ζωή των Κυπρίων. Σήμερα υπάρχουν στην αγορά διάφορα αιθέρια έλαια όπως το ροδόσταγμα με χημική σύσταση και αμφιβόλου ποιότητας με προσθήκη χημικού αρώματος και άλλες καυστικές ιδιότητες που μπορεί να αποβούν καταστρεπτικά για τον άνθρωπο. Για το λόγο αυτό, αλλά και για άλλους λόγους, το καλύτερο θα είναι να φτιάχνουμε εμείς οι ίδιοι το δικό μας γνήσιο ροδόσταγμα με τον παραδοσιακό τρόπο.

Υπάρχουν δυο τρόποι για να εξάγουμε μικρές ποσότητες ροδόσταγμα. Η πρώτη είναι με τον λαμπίκκον και η άλλη με την «μαείρισσαν την χαρκωματένην» (χάλκινη κατσαρόλα). Από τη μία πλευρά η χρήση του λαμπίκκου είναι πιο εύκολη από αυτή της χάλκινης κατσαρόλας, αλλά από την άλλη 0 λαμπίκκος είναι πολύ μεγαλύτερος σε μέγεθος -κάτι που δεν ευνοεί αυτούς που μένουν σε διαμερίσματα- καθώς και στο ότι το ροδόσταγμα που εξάγεται από την χάλκινη κατσαρόλα είναι καλύτερης ποιότητας λόγω του ότι τα έλαια δεν εξατμίζονται από πουθενά.

Εκτός από τον Λαμπίκκο ή τη κατσαρόλα την χαλκοματένη χρειαζόμαστε φυσικά και τριαντάφυλλα για να φτιάξουμε το δικό μας γνήσιο ροδόσταγμα. Όμως, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οτιδήποτε τριαντάφυλλα για την εξαγωγή ροδοστάγματος παρά μόνο τα τριαντάφυλλα τα οποία είναι γνωστά ως «μουσ'ιέττες». Υπάρχουν δύο είδη μουσ'ιέττας τριανταφυλλιάς για την εξαγωγή ροδοστάγματος, η άσπρη και η ροζ. Η ροζ μουσ'ιεττα είναι γνωστή και ως δαμασκηνή. Η δαμασκηνή μουσ'ιέττα έχει την καταγωγή της από την Δαμασκό της Συρίας (απ' όπου πήρε και το όνομά της) και έχει άνθη με πολύ ωραίο άρωμα. Η δαμασκηνή τριανταφυλλιά ήταν αρχικά καλλιεργούμενο είδος στην Κύπρο και υπάρχει ακόμη σε πολύ περιορισμένο βαθμό με τ' όνομα «εκατοντάφυλλη» επειδή έχει εκατό φύλλα αντί για τριάντα. Όμως, αυτή η καλλιεργήσιμη εκατοντάφυλλη δαμασκινή τριανταφυλλιά «ξέφυγε» σε διάφορες περιοχές της Κύπρου και αναπτύχθηκε σε άγρια αυτοφυή μορφή. Μπορεί να εξαχθεί ροδόσταγμα και από τα δυο είδη της δαμασκηνής τριανταφυλλιάς, η διαφορά είναι ότι το αιθέριο έλαιον της πρώτης έχει μια πιο ήπια μυρωδιά ενώ της δεύτερης είναι πιο έντονη.

Για να φτάξουμε ροδόσταγμα πρέπει να μαζέψουμε τα τριαντάφυλλα από νωρίς το πρωί με τις δροσοσταλίδες τους μόλις θα έχει ανοίξει το μπουμπούκι και πριν τα δει ο ήλιος. Μετά μαδούμε τα πέταλα και θα πρέπει να προσέξουμε να μην ρίξουμε μέσα στον λαμπίκκον ή τη χαλκομαείρισσαν τον μίσχο και τα σέπαλα, γιατί έχουν ρητίνη, που θα γίνει αιτία, να πάρουμε κακής ποιότητας ροδόσταγμα.

Αν θέλουμε να να φτάξουμε ροδόσταγμα με την χάλκινη κατσαρόλα βάζουμε μέσα σ΄αυτή τριαντάφυλλα που θα καλύπτουν περίπου το 1/3 της με το απαραίτητο νερό το οποίο είναι περίπου 2/3 του λίτρου. Η αναλογία είναι σε ένα κιλό πέταλα να ρίχνουμε ένα κιλό νερό για να πάρουμε ένα κιλό ροδόσταγμα. Όμως, αυτό γίνεται όταν χρησιμοποιούμε μεγάλα καζάνια με το σκοπό να εμπορευθούμε το ροδόσταγμα. Γι' αυτό το λόγο, εμείς που θα το φτιάξουμε μόνο για δική μας χρήση σε μια μικρή κατσαρόλα αναπλάθουμε αυτές τις ποσότητες ανάλογα.

Πάνω στα πέταλα που είναι μέσα στην κατσαρόλα τοποθετούμε μια κούππα αφού πρώτα τ΄ανοίξουμε στη μέση και φτιάξουμε μια «φωλιά» για να μπει μέσα η κούππα.

Κλείνουμε την μαείρισσαν με το στούππωμαν (καπάκι) αντεστραμμένο και ρίχνουμε νερό κρύο μέσα στο στούππωμαν. Χρίζουμε τις χαραμάδες, που ενδέχεται να αφήσει το στούππωμαν με ζυμάρι, για να μην φύγει ο ατμός. Ο ατμός υγροποιείται (αφού, πάνω από την μαείρισσαν έχουμε το κρύο νερό μέσα στο στούππωμαν που ανανεώνουμε διαρκώς, και πέφτει σαν ροδόσταγμα μέσα στην κούππα από το εξόγκωμα του καπακιού που βλέπει προς τα κάτω μέσα στην μαείρισσαν. Τώρα θα καταλάβατε το λόγο γιατί χρειαζόμαστε χαλκομαείρισσαν για να φτιάξουμε ροδόσταγμα και δεν χρησιμοποιούμε τις σύγχρονες κατσαρόλες.

Η φωτιά θα πρέπει να είναι πολύ χαμηλή και κάθε περίπου ενάμιση ώρα αφαιρούμε την κατσαρόλα από την φωτιά, την ανοίγουμε, παίρνουμε την κούππα με το ροδόσταγμα και το βάζουμε μέσα σε μια καθαρή μπουκάλα. Αν θέλουμε περισσότερο ροδόσταγμα, πετάμε τα βρασμένα πέταλα και ξαναρχίζουμε την ίδια διαδικασία και πάλι από την αρχή μέχρι να γεμίσει η μπουκάλα. Συνήθως χρειάζεται να γίνει αυτή η πράξη δυο φορές για να έχουμε τη μπουκάλα μας γεμάτη με ροδόσταγμα. Ο κόπος αυτός ανταμείβεται και με το παραπάνω αφού παράγαμε από μόνοι μας γνήσιο και μυρωδάτο ροδόσταγμα. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται αν θέλουμε να εξάγουμε ανθόνερο το οποίο βγάζουμε με «αθθούς της τζιτρομηλιάς» (άνθη της νεραντζιάς).

Το ροδόσταγμα πρέπει να περάσουν μερικοί μήνες για να αποκτήσει την καλή του μυρωδιά, ωσότου διασπαστεί το έλαιον του και πρέπει πάντοτε να το φιλάμε σε σκοτεινό μέρος, έτσι, εμποδίζεται το φως να το επηρεάσει. Οι πιο κατάλληλες μπουκάλες για τη φύλαξη του θεωρούνται αυτές που έχουν σκούρο χρώμα και κατά προτίμηση οι σκούρες κόκκινες.

Το μυροδοχείο είναι γνωστό ως «μερρέχα» στην Κύπρο. Όμως η κυπριακή διάλεκτος είναι τόσο πλούσια που είναι γνωστό και ως πολέττα ή πουλέττα, καντρίν, ροδοστεμιά, καννίν ή ακόμη και πουσέλλιν.

Η μερρέχα έχει πολύ στενό άνοιγμα και χρησιμοποιείται για ράντισμα, για να ράνουν δηλαδή με ευώδη υγρά, όπως το ροδόσταγμα, τους ανθρώπους.

Το κείμενο γράφτηκε από NOCTOC