50 αριστουργήματα και τα μυστικά τους.Ο τόπος της έμπνευσης βρίσκεται παντού

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες εμπνεύστηκε την αρχή του μυθιστορήματός του «Εκατό χρόνια μοναξιάς οδηγώντας προς Ακαπούλκο

  Λαμπρινή Κουζέλη

Οι φοιτητές της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου κοιτούσαν με απέχθεια το ποτήρι με το φαιοκίτρινο υγρό το οποίο καλούνταν να δοκιμάσουν για να αποφανθούν για τη σύστασή του. Ο καθηγητής τούς είχε δώσει το παράδειγμα, βυθίζοντας το δάχτυλό του στο δοχείο και φέρνοντάς το στο στόμα του. Λίγο αργότερα τους εξηγούσε ότι είχαν όλοι αποτύχει: δεν είχαν προσέξει ότι το δάχτυλο που είχε βυθίσει στο ποτήρι δεν ήταν το ίδιο με εκείνο που πλησίασε στα χείλη του. Στην εποχή του ο Τζόζεφ Μπελ εθεωρείτο ένας ευφυής και χαρισματικός γιατρός. Την αθανασία όμως του χάρισε ο φοιτητής του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, ο οποίος εμπνεύστηκε από τον εκκεντρικό καθηγητή του τον Σέρλοκ Χολμς, τον αρχετυπικό ντετέκτιβ της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Η ρομαντική αντίληψη για τη μυστηριακή, θεϊκή καταγωγή της συγγραφικής έμπνευσης έχει πάψει εδώ και αιώνες να πείθει αναγνώστες και μελετητές της λογοτεχνίας, γεγονός που εντείνει την επιθυμία να πληροφορηθούμε την προέλευσή της. Δεν υπάρχει συγγραφέας που δεν κλήθηκε να απαντήσει στην ερώτηση: «Από πού αντλήσατε την έμπνευση για το βιβλίο σας;». Στο βιβλίο της Dancing with Mrs. Dalloway, η αυστραλιανής καταγωγής επιμελήτρια εκδόσεων, δημοσιογράφος και ανθολόγος Σίλια Τζόνσον, επιχειρώντας να απαντήσει στην ερώτηση αυτή, καταγράφει το χρονικό της δημιουργίας 50 αγαπημένων της βιβλίων.

Η επιλογή των τίτλων είναι σοφή και τα κείμενα πασίγνωστα: αειθαλή αριστουργήματα (Δον Κιχώτης, Αννα Καρένινα, Εγκλημα και τιμωρία, Περηφάνια και προκατάληψη), έργα μοντέρνων κλασικών (Μαγικό βουνό, Φάρμα των ζώων, Ο γέρος και η θάλασσα, Η κυρία Ντάλογουεϊ, Στον δρόμο, Εκατό χρόνια μοναξιά), δημοφιλή αναγνώσματα του φανταστικού και της παιδικής λογοτεχνίας (Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, Το νησί των θησαυρών, Ο Μάγος του Οζ, Πίτερ Παν).

Η έμπνευση και το κουτί της Πανδώρας

Ο τόπος της έμπνευσης βρίσκεται παντού. Αυτό είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου: στις ειδήσεις των εφημερίδων για τον Τρούμαν Καπότε, στην οπτασία ενός λευκού γυναικείου αγκώνα για τον Λέοντα Τολστόι, σε μια φάρμα στην Καλιφόρνια για τον Τζον Στάινμπεκ, στις φυλακές της Σιβηρίας για τον Ντοστογέφσκι. Ο Μαρκ Τουέν εξορύσσει ανηλεώς γεγονότα και χαρακτήρες από την παιδική του ηλικία. Ο Τζ. Μ. Μπάρι παρηγορείται για τον θάνατο του αδελφού του απαθανατίζοντάς τον ως Πίτερ Παν. Στο αγαπημένο κατοικίδιο του Ντίκενς, τον Γκριπ, το ομιλούν κοράκι του, που ενσωμάτωσε στο μυθιστόρημά του Barnaby Rudge, οφείλει την έμπνευση για το διάσημο Κοράκι του ο Πόου, ο οποίος είχε συμπεριλάβει το βιβλίο τού Ντίκενς στις βιβλιοπαρουσιάσεις του στη «Saturday Evening Post» της Φιλαδέλφειας.

Συνήθως η έμπνευση ανοίγει το κουτί της Πανδώρας από όπου βγαίνουν οι αμφιβολίες για το ταλέντο, τα συγγραφικά αδιέξοδα, η κατάθλιψη, οι βιοποριστικές μέριμνες που δεν αφήνουν την έμπνευση να ανθήσει. Εδώ η λογοτεχνία οφείλει πολλά στις οικογένειες και τους φίλους των συγγραφέων που τους υποστήριξαν με αυταπάρνηση. Η αλληλεγγύη της ιερής τριάδας των Μπιτ είναι συγκινητική. Ο Τζακ Κέρουακ ταξιδεύει στην Ταγγέρη για να δακτυλογραφήσει τα τσαλακωμένα χειρόγραφα του Γυμνού γεύματος του φίλου του Μπιλ (Μπάροουζ) προτού φθάσει ο Αλεν Γκίνσμπεργκ για να βάλει το κείμενο σε μια σειρά και να του δώσει εκδόσιμη μορφή.

Ο ορνιθολόγος Τζέιμς Μποντ

Την υλική υπόσταση και τη συγκεκριμένη μορφή μιας ιδέας οφείλουμε συχνά σε τυχαία γεγονότα. Ο Τζέιμς Μποντ βαφτίστηκε με το όνομα ενός ξεχασμένου ορνιθολόγου του οποίου η μελέτη βρισκόταν στη βιβλιοθήκη του Ιαν Φλέμινγκ και πρέπει να ευγνωμονούμε τους βασιλείς της Ισπανίας που δεν επέτρεψαν στον δυστυχή Θερβάντες να φύγει για την Αμερική: εκείνος ίσως είχε καταφέρει να γίνει χρυσοθήρας και να πλουτίσει, το μυθιστόρημα όμως θα είχε στερηθεί τον γενάρχη του Δον Κιχώτη.

Το νήμα που ξετυλίγει η έμπνευση καταλήγει στα λογοτεχνικά περιοδικά και στους εκδότες, συνήθως μικροί ανεξάρτητοι εκδοτικοί οίκοι μανιακών βιβλιόφιλων, όπως ο Φρέντρικ Βάρμπουργκ, που ανέλαβε το ρίσκο της έκδοσης της τολμηρής για την εποχή της Φάρμας των ζώων του Οργουελ μολονότι η γυναίκα του τον απειλούσε με διαζύγιο. Σε πολλούς χρωστάμε, μαθαίνουμε από την Τζόνσον, και το όνομα με το οποίο ορισμένα έργα πέρασαν στην αθανασία, όπως ο Υπέροχος Γκάτσμπυ του Φιτζέραλντ, που θα κυκλοφορούσε με τον πλαδαρό τίτλο «Κάτω από το κόκκινο, το λευκό και το μπλε», αν ο εκδότης δεν είχε κωφεύσει στις εντολές του συγγραφέα του.

Η Τζόνσον δεν θεωρητικολογεί για τη λογοτεχνική έμπνευση. Αφήνει τις ιστορίες δημιουργίας να μιλήσουν από μόνες τους, χωρίς να υπεισέρχεται σε σκοτεινές και δυσάρεστες βιογραφικές λεπτομέρειες, πράγμα που κάνει το βιβλίο της ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα κατάλληλο για όλους: συνδαυλίζει την αναγνωστική περιέργεια των νεαρών αναγνωστών, αποζημιώνει όσους αποθησαυρίζουν ανέκδοτα λογοτεχνικών βίων, στηρίζει επίδοξους συγγραφείς.

Εκατό χρόνια μοναξιά... από μια στροφή
Η Σίλια Τζόνσον έχει αντλήσει τις πληροφορίες της από την αλληλογραφία και τα ημερολόγια λογοτεχνών, από βιογραφίες και μαρτυρίες οικείων, από προλόγους εκδόσεων και συνεντεύξεις. Είναι αξιόπιστες οι πηγές της; Τις αμφιβολίες της εκφράζει και η ίδια η συγγραφέας. «Είχαµε ξεκινήσει για διακοπές. Οδηγούσα το αυτοκίνητο στον δρόµο προς το Ακαπούλκο όταν σχηµατίστηκε στο µυαλό µου µια πρόταση. Εκανα επί τόπου στροφή, γύρισα στο σπίτι και άρχισα να γράφω».

Ετσι παρουσιάζει ο Μάρκες τη στιγμή που γεννήθηκε στον νου του η πρόταση από την οποία ξεπήδησαν τα Εκατό χρόνια µοναξιά. Η αφήγησή του παραλλάσσει κάθε φορά που τον ρωτούν. Λίγο διαφορετικά θυμάται τα γεγονότα η γυναίκα του. Μάστορες του λόγου, οι συγγραφείς όταν μιλούν για την έμπνευσή τους πλάθουν μια αφήγηση, ένα μετακείμενο, που γίνεται μέρος του λογοτεχνικού μύθου τους. Πώς όμως κοινές ανθρώπινες εμπειρίες μεταμορφώνονται σε λεκτικές κατασκευές που κατατάσσονται στα έργα τέχνης; Τα επεισόδια έμπνευσης που αφηγούνται οι συγγραφείς δεν διαφωτίζουν αυτή τη διαδικασία. Ισως επειδή τις περισσότερες φορές δεν μπορούν ούτε οι ίδιοι να την κατανοήσουν.

πηγή