Η περίφημη μάχη της Τατάρνας

Στην Τατάρνα

«Πνιγμένο» στα βαθιά νερά της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 είναι το ιστορικό Γεφύρι της Τατάρνας το οποίο βρίσκονταν πλησίον του ομώνυμου Μοναστηριού για το οποίο θα κάνουμε λόγο, αφηγούμενοι συγχρόνως και την περίφημη «Μάχη της Τατάρνας» που έλαβε χώρα στις 22 Μαρτίου 1821. Η σπουδαία αυτή μάχη, με επικεφαλής τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, αποτέλεσε την πρώτη νικηφόρα ένοπλη συμπλοκή σε ολόκληρη τη Ρούμελη από τους εξεγερμένους ραγιάδες εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας, μόλις τρεις ημέρες πριν τον «επίσημο» μεγάλο ξεσηκωμό.

Η Μονή της Τατάρνας.

Ο τόπος εδώ, στο σύγχρονο μοναστήρι της Παναγιάς της Τατάρνας, σε απόσταση περίπου 70 χλμ. από το Καρπενήσι, δεν θυμίζει τόσο πολύ το «σύνηθες» άγριο Eυρυτανικό σκηνικό που συναντάμε σε άλλες περιηγήσεις μας. Τούτο το τοπίο έχει μια σχετική ηπιότητα, θα λέγαμε ότι φέρνει περισσότερο προς μια τραχιά γλυκύτητα και είναι το στοιχείο που κατά κύριο λόγο χαρακτηρίζει αυτό το παραλίμνιο ησυχαστήριο που αναπαύεται λίγο πάνω από τα γαλαζοπράσινα νερά της λίμνης, περιτριγυρισμένο από κατάφυτες βουνοπλαγιές. Η βλάστηση οργιάζει, πράσινο παντού: πεύκα, βελανιδιές, κυπαρίσσια, κουμαριές, καρυδιές, μέχρι και ελιές στα χαμηλότερα σημεία! Βαθύσκιωτα πλατάνια και κρουσταλλένιες βρύσες με συντροφιά τα γλυκόλαλα πουλιά της «Αηδονοράχης» που σε μια πλαγιά της είναι χτισμένο το σύγχρονο μοναστήρι, το οποίο βρίσκεται κοντά στα ερείπια της παλιάς μονής που καταστράφηκε πολλές φορές! Ο προαύλιος χώρος του μοναστηριού με τα πετρόχτιστα καθίσματα προδιαθέτει μια φιλόξενη αίσθηση. Η φροντισμένη αυλή με τα δεκάδες πολύχρωμα λουλούδια φαντάζει σαν ένας μικρός κήπος της Εδέμ με ονειρική θέα στη λίμνη. Τα πανύψηλα αγέρωχα βουνά των Αγράφων καθρεφτίζονται «αφ’ υψηλού» στα πεντακάθαρα νερά της. Στο βάθος προβάλλουν αχνά οι κατάλευκες Τζουμερκιώτικες κορφές. Απέναντι ο χιλιοτραγουδισμένος Βάλτος με τα χωριά του. Όλα συνθέτουν μια απλότητα που συγκινεί. Τόπος ανόθευτος, αγνός και ήρεμος, μακριά από τη βουή της σύγχρονης βαρβαρότητας.

Το μοναστήρι περιλαμβάνει τρεις εκκλησίες. Το καθολικό είναι αγιορείτικου τύπου τρίκογχο μετά τρούλλου. Υπάρχουν κελιά και χώροι φιλοξενίας επισκεπτών. Επίσης το μοναστήρι φιλοξενεί πλούσια βιβλιοθήκη με πολλά βαρύτιμα ντοκουμέντα: πολύτιμα ιστορικά αρχεία, χειρόγραφα εξέχουσας σημασίας, φιρμάνια, περγαμηνές και σπάνια σωζόμενα θρησκευτικά κειμήλια. Ξεχωρίζουν η περίτεχνη ασημένια καντήλα-τάμα του Κατσαντώνη, ο χρυσομετάξινος επιτάφιος του 1584, ένας ξυλόγλυπτος σταυρός του 1680, εικόνες από το 13ο αιώνα και βέβαια η παμπάλαια ξακουστή εικόνα της Παναγίας της Τατάρνας για χάρη της οποίας συρρέουν εδώ οι προσκυνητές. Να αναφέρουμε επιπλέον ότι η θρησκευτική παράδοση αφηγείται για έναν αγαθό βοσκό που πριν από πολλούς αιώνες πέρασε κολυμπώντας τον Ασπροπόταμο και με οδηγό ένα άσβεστο φως ανακάλυψε μία μικρή χειροποίητη εικόνα με παρά πολύ μικρές ψηφίδες που αναπαρίστανε την Άκρα Ταπείνωση του Ιησού, εικόνα σπάνιας αξίας που φυλάσσεται πλέον στο Σκευοφυλάκιο της μονής, κι’ αυτό διότι για πολλά χρόνια οι προσκυνητές αφαιρούσαν από την εικόνα τις ψηφίδες της, για φυλαχτό! Το 1963 αυτή η εικόνα εκτέθηκε στην Πανευρωπαϊκή Έκθεση Βυζαντινής Τέχνης! Στις 8 του Σεπτέμβρη, στην Κοίμηση της Θεοτόκου, γίνεται τρικούβερτο πανηγύρι που συγκεντρώνει κόσμο όχι μόνο από το χωριό του Τριπόταμου (παλιά Τατάρνα) αλλά και από ολόκληρη την Ευρυτανία και την Αιτωλοακαρνανία. Την επομένη η ησυχία επανέρχεται για τη μονή και τους ελάχιστους, πλέον, μοναχούς που απέμειναν σε τούτη την ιστορική κοιτίδα.

Το παλιό ιστορικό μοναστήρι, ορμητήριο επαναστατών!

Ας γυρίσουμε όμως στο παρελθόν για να αναφερθούμε στο πρώτο, το παλιό ιστορικό μοναστήρι της Τατάρνας (ή Τετάρνας). Το όνομα αυτό έχει πιθανόν σέρβικη/κροάτικη ρίζα και περιγράφει τόπο με πλούσια βλάστηση. Ο γενέθλιος χρόνος του μοναστηριού χάνεται μέσα στους αιώνες! Μία ανεπίσημη εκδοχή κάνει λόγο για το έτος 1111 που το ορίζει ως Βασιλομονάστηρο ιδρυθέν από τη βασίλισσα της Άρτας Θεοδώρα, η οποία όμως έζησε έναν αιώνα αργότερα, άρα η εκδοχή αυτή δεν ευσταθεί, αν και εικάζεται ότι υπήρχε κάποιο κτίσμα το οποίο βέβαια δεν ίδρυσε η προαναφερομένη, αλλά ενδεχομένως να το ενίσχυε με διάφορους τρόπους. Πάντως η επίσημη ιστορική έρευνα με βάση και την ιδρυτική διακήρυξη της μονής τοποθετεί την ίδρυση της Μοναστηριού στα 1556. Ένα χρόνο πριν είχαν φτάσει εδώ οι μοναχοί Μεθόδιος και Δαβίδ. Οι ίδιοι έγραψαν πως αντίκρισαν τα ερείπια ενός προϋπάρχοντος μικρού ναού τον οποίο θέλησαν να ξανακτίσουν. Η βαθύτερη αιτία που έκανε την τοποθεσία προνομιακή για αυτή την επιλογή ήταν η συνθήκη του Ταμασίου (1525) βάση της οποίας οι Τούρκοι διατήρησαν πολλά από τα βυζαντινά προνόμια αυτονομίας σε όλη την επικράτεια των Αγράφων. Συνεπώς ο τόπος και οι συνθήκες ήταν ιδανικές για την ίδρυση Μονής η οποία ονομάστηκε, αρχικά, Παναγία Φανερωμένη και αναγνωρίστηκε επισήμως, με διασωζόμενο σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Διονυσίου, ως Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή. Το μοναστήρι ενισχύθηκε για μεγάλο διάστημα από τον Σκαρλάτο ένα πάμπλουτο Φαναριώτη με αγραφιώτικη καταγωγή. Ακολούθως ιδρύθηκαν μετόχια και θυγατρικοί ναοί, όχι μόνο στην κοντινή περιοχή, αλλά μέχρι το Αγρίνιο και το Αιτωλικό, τη Θεσσαλονίκη και την Πόλη! Η φήμη της μονής Τατάρνας εξαπλώνεται και οι επαφές της φτάνουν μέχρι τη Ρωσία, τις Παραδουνάβιες περιοχές και τη Βενετία! Αναπόφευκτη εξέλιξη ήταν να καταστεί πολιτικό κέντρο διεθνών αντιτουρκικών ζυμώσεων. Συν τοις άλλοις, το μοναστήρι θα γνωρίσει και σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Υπό την κατοχή του θα περιέλθουν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Κτήματα, αμπέλια, ελιές, μελισσοκομία, κτηνοτροφία και φυσικά πολλά χρήματα, απαρτίζουν την περιουσία του. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι στην εποχή της ακμής του μοναστηριού, κοντά στο 1650, έδρευαν πάνω από 200 μοναχοί, ενώ απασχολούνταν και πολλοί κολίγοι και βοσκοί. Από εκείνους τους μεροκαματιάρηδες της γης θα φτιαχτεί και το διπλανό φτωχοχώρι της Τατάρνας, ο σημερινός Τριπόταμος.

Κάποια στιγμή, όπως ήταν φυσικό επακόλουθο το μοναστήρι θα κεντρίσει και το ενδιαφέρον των καταδιωκόμενων και άλλων αγωνιστών κι έτσι θα καταστεί καταφύγιο και σημείο συνεύρεσής τους. Από εδώ θα ξεκινήσει στα 1601 την πρώτη εξέγερσή του ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (ή Σκυλόσοφος όπως τον καθύβριζαν οι εχθροί του) ο οποίος αν και κατέλαβε προσωρινά τα Γιάννενα, τελικά το κίνημά του κατεστάλη και ο ίδιος συνελήφθη, γδάρθηκε ζωντανός και το πτώμα του, παραγεμισμένο με άχυρα, διαπομπεύθηκε στην πόλη. Τη μονή επισκέπτονταν συχνά και οι διδάσκαλοι του γένους Ευγένιος ο Αιτωλός εκ Βραγγιανών Αγράφων και ο μαθητής του Αναστάσιος Γόρδιος ο ιατροφιλόσοφος. Όμως, το σημαντικότερο όλων είναι ότι το μοναστήρι της Τατάρνας θα αποτελέσει, για τους επόμενους δυόμιση αιώνες, σημαντικό ορμητήριο των επαναστατών Κλεφτών με αντάλλαγμα εκ μέρους τους τη φύλαξή του από επιδρομές! Μάλιστα οι παλιοί, γιαγιάδες και παππούδες μας, έλεγαν χαρακτηριστικά: «Μωρέ Τετάρνα το ’καμε ετούτος το σπίτι τ’»!!! Να αναφέρουμε το θρυλικό ασυμβίβαστο αγραφιώτη επαναστάτη Κατσαντώνη και τον αδερφό του το Λεπενιώτη, τον Ανδρούτσο, τον Καραϊσκάκη κ.α. Όταν ο «γιός της καλόγριας» αποφάσισε, στα 1823, να χτυπήσει τους Τούρκους στην Κορομηλιά στο Σοβολάκο, η μονή τροφοδοτούσε και ενίσχυε ποικιλοτρόπως κοντά στους 4.000 πολεμιστές! Μάλιστα αναφέρεται και το παρακάτω περιστατικό όσον αφορά τον Καραϊσκάκη: προτού αναχωρήσει για τη μάχη, μπήκε στο Μοναστήρι και προσκυνώντας την εικόνα της Παναγίας της Ταταρνιώτισσας αναφώνησε: «Τώρα να σε ιδώ Μαυρομάτα. Αν νικήσουμε θα σε προσκυνώ για Παναγία, αλλιώς…»! Μία άλλη μοναδική περίπτωση αφορά τις Αγγελική και Μαριώ, συγγενείς μοναχών, που μεταμφιεσμένες σε ιερωμένους προσπάθησαν να περάσουν τρόφιμα και πολεμοφόδια από το μοναστήρι προς τους επαναστάτες κάτω από τη μύτη των Τούρκων. Αποκαλύφθηκαν, λόγω της προχωρημένης εγκυμοσύνης της Μαριώς, και δολοφονήθηκαν στη θέση Παπαδιά. «Ποιος είδε θηλυκό παπά και διάκο γκαστρωμένο» μολογάει το δημοτικό τραγούδι! Εξαιτίας όλων αυτών το μοναστήρι θα λεηλατηθεί και θα καεί πολλές φορές από τους κατακτητές, αλλά με επιμονή θα χτίζεται ξανά και ξανά! Αναφέρουμε ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις καταστροφών και πυρπολήσεων που καταμαρτυρούνται: το 1784, ακόμη το 1804 και το 1811 από καθεστωτικούς Αρβανίτες διώκτες των Κατσαντωναίων, επίσης το 1821 αμέσως μετά τη νικηφόρα μάχη της Τατάρνας, καθώς και το 1823 από το Μουσταή Πασά της Σκόνδρας όταν αυτός κατηφορίζοντας προς Καρπενήσι-Μεσολόγγι, συνέτριβε στο πέρασμά του όλες τις εστίες αντιστάσεων.

Κατά τη διάρκεια της μεγάλης εξέγερσης του 1821 πολλοί μοναχοί θα ακολουθήσουν ως συμμαχητές τους επαναστάτες. Μετά τις συνεχείς καταστροφές το μοναστήρι θα ερημώσει και θα παρακμάσει. Με τη νίκη της επανάστασης κάποιοι εναπομείναντες μοναχοί επιστρέφουν. Ερείπια και στάχτες τους περιμένουν μα και η γνωστή εχθρική στάση των βασιλιάδων της Βαυαροκρατίας. Εντέλει, καταφέρνουν να προσεγγίσουν τον ίδιο τον Όθωνα, να πάρουν άδεια ανέγερσης και με τη συνδρομή δικού του μηχανικού το μοναστήρι θα ξαναχτιστεί, στα 1843, λίγο νοτιότερα από την παλιά του θέση. Όμως η κατασκευή θα ραγίσει. Τα επόμενα χρόνια, όλα θα αλλάξουν, τίποτε δεν θα είναι όπως παλιά. Πολλές από τις μετέπειτα γενιές των μοναχών, παρακινούμενες από ιδιοτελή συμφέροντα, έρχονται σε ρήξη με τους κατοίκους και τις κοινότητες αντιδικώντας συνεχώς στα δικαστήρια για τις εκτάσεις. Μέχρι που μετά από 120 χρόνια, το 1963, το ραγισμένο μοναστήρι της Τατάρνας θα βουλιάξει εξαιτίας σεισμικών δονήσεων και τρομερών κατολισθήσεων που έκαναν όλη την περιοχή να τρέμει, λόγω των ανακατατάξεων που συνέβησαν στα εδάφη από τα έργα στη λίμνη. Σε ένα σκηνικό τρόμου η γη άνοιξε και κατάπιε πολλά σπίτια αλλά και το ίδιο το μοναστήρι. Με κίνδυνο της ζωής τους μερικοί χωρικοί διέσωσαν μέσα από τα ερείπια κάποια κειμήλια! Το 1965 τα νερά της τεχνητής λίμνης θα σκεπάσουν δια παντός την παλιά ακίνητη περιουσία του μοναστηριού, κτήματα, μετόχια, αλλά και σπίτια και χωράφια των κατοίκων του χωριού. Το 1969 με πρωτοστάτη τον δραστήριο ηγούμενο Δοσίθεο η μονή θα ξαναχτιστεί για πολλοστή φορά σε παραπλήσια θέση με την προηγούμενη και σε στέρεο πλέον έδαφος. Να σημειώσουμε, εμβόλιμα, ότι για ένα διάστημα (1943-1944) στην Τατάρνα λειτούργησε και ένα νοσοκομείο της Εθνικής Αντίστασης!

Το ιστορικό γιοφύρι!

Το Παλιό Μοναστήρι βρίσκονταν σε νευραλγικό σημείο. Ανάμεσα σε δύο ξακουστά γιοφύρια-σημαντικούς κόμβους επικοινωνίας προς Αιτωλοακαρνανία, Άγραφα και Θεσσαλία. Το ένα ήταν «του Μανόλη» που γεφύρωνε τον Αγραφιώτη ποταμό (σήμερα όταν πέφτει η στάθμη της λίμνης μισοεμφανίζεται μέσα από τα νερά η καμάρα του)! Το άλλο ήταν αυτό «της Τατάρνας» στον Αχελώο. Εκείνα λοιπόν τα χρόνια η Ευρυτανία συνδέονταν με τον απέναντι ορεινό Βάλτο με το πανέμορφο πετρόχτιστο γιοφύρι της Τατάρνας. Μονότοξο-διαμέτρου 40μ, ένα «γερό σκαρί», αληθινό κατασκευαστικό θαύμα της εποχής! Το θεμελίωσαν στα μισά του 17ου αιώνα (1659) ξακουστοί πρωτομάστορες, Ηπειρώτες και Ευρυτάνες, ανδρώνοντάς το με ντόπιο λιθάρι. Σκέτο θηρίο, ακούμπαγε τη μονή καμάρα του σε δυο αντικρινά βράχια και δεν το ‘σκιαζε ο ορμητικός Αχελώος που στροβιλίζονταν αγριεμένος από κάτω του.

Δίπλα στο γιοφύρι ανάβλυζε, τότε, η πηγή της Μαρδάχας, πλούσια σε νερά ασύλληπτης διαύγειας! Το όνομά της ίσως σημαίνει, στη βλάχικη ή σλάβικη διάλεκτο, "αιώνια Άνοιξη". Μάλιστα πιθανολογείται ότι πλησίον της πηγής υπήρχε αρχαίος ιερός χώρος όπου γίνονταν λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμή του θεού Αχελώου! Οι παλιοί ισχυρίζονταν πως η Μαρδάχα επικοινωνούσε με την Παμβώτιδα λίμνη των Ιωαννίνων. Επίσης έλεγαν ότι σε αυτή οφείλονταν το έντονο γαλάζιο χρώμα του Αχελώου ποταμού. Σε αυτό το σημείο το μοναστήρι της Τατάρνας είχε ένα από τα κοντινά μετόχια του με το μικρό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Μάλιστα στη συγκεκριμένη πλατανόφυτη τοποθεσία γίνονταν και σημαντική επταήμερη εμποροπανήγυρη! Σήμερα το παλιό γεφύρι, όπως και η πηγή, είναι βυθισμένα στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών που για χάρη της… ΔΕΗ «κατάπιε» και πολλά χωριά και παραλίμνιους οικισμούς! Όμως στην ίδια θέση -αλλά αρκετά ψηλότερα- κατασκευάστηκε (1965-1970) από τον πολιτικό μηχανικό/πανεπιστημιακό καθηγητή Αρίσταρχο Οικονόμου, η σημερινή σύγχρονη γέφυρα της Τατάρνας που ενώνει τους όμορους νομούς Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας. Έχει συνολικό μήκος 500 μέτρα και ανοίγματα 150+ 196 +97 μ. Λες και θέλει και τούτη να συναγωνιστεί την αίγλη του παλιού γεφυριού κατέκτησε τρία σπουδαία διεθνή βραβεία ως παγκόσμιο επίτευγμα και έτσι παρασημοφορημένη καμαρώνει ατενίζοντας από ψηλά το μαγικό τοπίο της λίμνης.

Η περίφημη μάχη της Τατάρνας

Εδώ, λοιπόν, πλησίον του μοναστηριού, στη γέφυρα της Τατάρνας, γράφτηκε μια πολύ σημαντική σελίδα του ξεσηκωμού του 1821. Η Ευρυτανία και τα Άγραφα αποτελούσαν, όπως έχουμε ξαναπεί, επαναστατική έπαλξη! Το δύσβατο του εδάφους, η λεύτερη ψυχοσύνθεση των κατοίκων, η επαναστατική παράδοση από τα χρόνια των Κατσαντωναίων και οι γενικότερες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί, καθιστούσαν τον τόπο ιδανικό για εξεγέρσεις. Βρισκόμαστε στις αρχές του 1821. Στη Λευκάδα, στο σπίτι του Φιλικού ποιητή Ιωάννη Ζαμπέλιου, συναντώνται ορισμένοι Ρουμελιώτες καπεταναίοι (οι παλιοί Κατσαντωναίοι, Καραϊσκάκης και Τσιόγκας, επίσης οι Βαρνακιώτης, Μακρής, Πανουργιάς, Ανδρούτσος, Βελής κ.α) καθώς και κάποιοι εκπρόσωποι Υδραίων και Πελοποννήσιων (Τομπάζης, Μαυρομιχάλης) οι οποίοι συσκέπτονται όλοι μαζί για να αναλάβουν συγκεκριμένα καθήκοντα ο καθένας ενόψει της επικείμενης Επανάστασης.

Εκεί παρευρίσκεται και ο 31χρονος Οδυσσέας Ανδρούτσος, φλογερός επαναστάτης, ψημένος από μικρός στην τέχνη του πολέμου. Γεννημένος στην Ιθάκη ήταν γιός του παλιού δολοφονημένου οπλαρχηγού Ανδρέα Βερούση από τις Λιβανάτες Φθιώτιδας (το πραγματικό του όνομα ήταν Βερούσης αλλά του δόθηκε το προσωνύμιο Ανδρούτσος εξαιτίας της δύναμης και της ανδρείας που τον διέκρινε). Ο Οδυσσέας φέρονταν να έχει Αρβανίτικη καταγωγή, αλλά υπήρχε και μία ασαφής πληροφορία και για Βενετσιάνικη (Andruzzo). Σίγουρα ήξερε να μιλά ξένες γλώσσες! Εκπαιδεύτηκε, όπως πολλοί άλλοι επαναστάτες, στη στρατιωτική ακαδημία του Αλή Πασά στα Γιάννινα και αργότερα, το 1818, μυήθηκε και στη Φιλική εταιρία. Στη Λευκάδα συμφωνείται η κατανομή των ρόλων. Ο Οδυσσέας θα αναλάβει τον ξεσηκωμό της Ανατολικής Στερεάς, με κύριο καθήκον να εμποδίσει την κάθοδο των Τούρκων στο Μωριά. Ένα τρικούβερτο γλέντι επισφραγίζει τις αποφάσεις των καπεταναίων! Κατόπιν τούτων, ο Ανδρούτσος, αφού πρώτα προφυλάσσει την οικογένειά του στους Παξούς, μπαίνει μεταμφιεσμένος μέσα σε ένα μικρό πλεούμενο και περνάει αρχικά στην Πάτρα όπου συναντιέται με το Ρώσο πρόξενο, Φιλικούς και επαναστάτες. Στη συνέχεια κατευθύνεται στο Βάλτο/Λεπενού όπου και θα ανταμωθεί με τους Τσιόγκα, Βαρνακιώτη, Ίσκο, τους οποίους και προτρέπει να ξεκινήσουν αμέσως την εξέγερση. Οι τελευταίοι συνιστούν κάποια μικρή υπομονή καθώς θεωρούν ότι δεν είναι η πιο κατάλληλη στιγμή και πως προέχει μία καλύτερη οργάνωση, μιας και οι Τούρκοι υποψιασμένοι έχουν πιάσει την περιοχή και ενδέχεται ο άμαχος πληθυσμός να κινδυνεύσει με σκληρά αντίποινα. Ο Ανδρούτσος διαφωνεί μαζί τους και χολωμένος συγκεντρώνει λίγους ένοπλους και ξεκινά για το γνώριμο μοναστήρι της Τατάρνας. Στις 21 Μαρτίου 1821 καταλύει εκεί. Από την Τατάρνα ο Οδυσσέας θα γράψει και θα στείλει στο Γαλαξίδι μια επαναστατική διακήρυξη όπου μεταξύ άλλων αναφέρει καθαρά και ξάστερα: «Στ’ άρματα αδέρφια. Ή να ξεσκλαβωθούμε ή όλοι να πεθάνουμε»! Ο Ανδρούτσος είναι αποφασισμένος για όλα!

Ηγούμενος του μοναστηριού της Τατάρνας είναι ο «Κυπριανός» (Κώστας Σαξονίδης από τη Βούλπη της Ευρυτανίας), ένας 50άρης αψύς και μαχητικός άντρας, παλιός φίλος των Κατσαντωναίων και του Καραϊσκάκη. Αυτός πληροφορεί τον Οδυσσέα ότι την επόμενη μέρα θα περάσει από το γιοφύρι της Τατάρνας με κατεύθυνση το Μεσολόγγι μια εχθρική χρηματαποστολή με επικεφαλής τον σκληρό τουρκαρβανίτη Χασάνμπεη Γκέκα και πάνω από 60 διαλεχτούς ένοπλους συνοδούς. Ο Ανδρούτσος, δεν το πολυσκέφτεται, αποφασίζει αμέσως να χτυπήσει! Απώτερος στόχος του είναι να ξεκινήσουν άμεσα οι ένοπλες συγκρούσεις και έτσι να μπουν χωρίς δισταγμούς και οι υπόλοιποι καπεταναίοι στον αγώνα! Στο πλευρό του τάσσεται και ο ίδιος ο Κυπριανός με καμιά δεκαριά μαχητικούς οπλισμένους καλόγερους! Έτσι την επομένη, 22 Μαρτίου 1821, οι επαναστάτες στήνουν καρτέρι λίγο πριν την ανατολική μεριά του γιοφυριού, από την πλευρά της Ευρυτανίας, δίπλα στη Μαρδάχα. Καλυμμένοι και πανέτοιμοι, περιμένουν την κατάλληλη στιγμή. Όταν η εχθρική αποστολή διαβαίνει το στενό μονοπάτι, τότε οι ενεδρεύοντες «βάζουν» συντονισμένα και από παντού εναντίον τους. Ο Οδυσσέας με τους δικούς του και ο Κυπριανός με τους καλογέρους του, βαράνε όλοι μαζί στο ψαχνό. Οι Τούρκοι βρίσκονται ανάμεσα σε δύο πυρά και αιφνιδιάζονται. Επικρατεί πανικός! Αλαφιασμένοι προσπαθούν να ξεφύγουν και να αμυνθούν αλλά μάταια. Αντιβουίζουν τα φαράγγια του Ασπροπόταμου από τις μπαταριές. Τα καριοφίλια ξερνούν τα θανατερά βόλια καταπάνω τους και οι αντίπαλοι σωριάζονται νεκροί κατά δεκάδες. Ακολουθεί γιουρούσι με γυμνά σπαθιά! Οι Τούρκοι μακελεύονται, με 25 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Ο ίδιος ο αρχηγός τους ο Χασάνμπεη Γκέκα πέφτει κι αυτός νεκρός! Από τους επαναστάτες δεν υπάρχουν απώλειες! Όσοι εκ των εχθρών απομένουν παραδίδονται και πέφτοντας στα γόνατα εκλιπαρούν τον Οδυσσέα Ανδρούτσο να τους χαρίσει τη ζωή.

Αυτός αφού τους αφοπλίζει, τους αφήνει να φύγουν, προβαίνοντας προηγουμένως σε μία πράξη που όμοιά της δεν έχει ξανασυμβεί στα χρονικά του Αγώνα: Μαζί με την ελευθερία χαρίζει στους εχθρούς και τα χρήματα της αποστολής για να επιστραφούν στους πασάδες κατόχους τους!!! Με αυτό τον τρόπο ο Ανδρούτσος θα στείλει το μεγάλο περήφανο μήνυμα ότι ο Αγώνας γίνεται για τη χιλιάκριβη τη Λευτεριά και όχι για πλιάτσικο! Αυτό το γεγονός από μόνο του κατατάσσει τη μάχη της Τατάρνας στις πιο σημαντικές στιγμές της Εξέγερσης του 1821 με τεράστιο συμβολικό νόημα!

Μετά τη μάχη της Τατάρνας, η φωτιά της επανάστασης θα ανάψει για τα καλά στη Ρούμελη. Στις 8 Μάη 1821 ο Οδυσσέας θα δώσει την ξακουστή νικηφόρα μάχη στη Γραβιά, επικεφαλής 118 ανδρών κόντρα σε 8.000 του Ομέρ Βρυώνη, παρεμποδίζοντας προσωρινά την κάθοδό του στην εξεγερμένη Πελοπόννησο!!! Δύο μέρες μετά, στις 10 Μαϊου 1821, ο Κώστας Βελής (Κ. Στεργιόπουλος) θα κηρύξει επισήμως την επανάσταση στο Κεράσοβο Ευρυτανίας! Αυτός ήταν ο μεγάλος Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο ανυπόμονος και ψυχωμένος μαχητής που αν και ανακηρύχθηκε Αρχιστράτηγος της Επανάστασης στην Ανατολική Στερεά, εντούτοις μετέπειτα -στα 1825- θα απογοητευθεί από τα καμώματα των κοτζαμπάσηδων, αλλά και των πολιτικών καλαμαράδων και αχρείων αρχόντων (Κωλέττηδες, Μαυροκορδάτοι κλπ) θα έρθει σε κόντρα μαζί τους και θα κατηγορηθεί για προδοσία του Αγώνα! Θα φυλακιστεί και τελικά θα δολοφονηθεί από το όργανο των αντιπάλων του, τον Γκούρα, άνθρωποι του οποίου θα βασανίσουν και τελικά θα στραγγαλίσουν μέσα στο κελί του τον Οδυσσέα. Κατόπιν θα γκρεμίσουν το πτώμα του από την Ακρόπολη σκηνοθετώντας «ατύχημα» από δήθεν απόπειρα απόδρασής του!!!

Όσο για το μοναστήρι της Τατάρνας, μετά τη μάχη θα καεί και πάλι για εκδίκηση, όπως προαναφέρθηκε. Ο ηγούμενος Κυπριανός θα ενταχθεί με 50 ένοπλους καλόγερους στο επαναστατικό κίνημα και θα πολεμήσει για χρόνια μαζί με τον Ανδρούτσο, το Βελή, τον Καραϊσκάκη και άλλους ακόμη οπλαρχηγούς. Με την απελευθέρωση θα επιστρέψει, με 12 μόνο καλογέρους που του απέμειναν, στην καμένη Τατάρνα και θα αποσυρθεί σε ένα από τα μετόχια της μονής, όπου στεγάζονταν οι μύλοι, στον Αϊ Γιώργη (που βρίσκεται και αυτό σήμερα στο βυθό της τεχνητής λίμνης) όπου και θα πεθάνει στα 1838. Μετά θάνατον θα παρασημοφορηθεί!

Χρειάστηκαν σχεδόν 150 χρόνια για να γιορταστεί για πρώτη φορά η μάχη της Τατάρνας, το 1973. Μια απλή μαρμάρινη πλάκα, τοποθετημένη από το Σύλλογο Τριποταμιτών σε ένα βράχο δίπλα στη γέφυρα, θυμίζει όσα οφείλουμε να μην ξεχνάμε...

"Ευρυτάνας ιχνηλάτης"