ΤΡΕΛΟ-ΓΙΑΝΝΗΣ: Γραμματόσημα αφιερωμένα στον Άθω

Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία, από το 2008, καθιέρωσαν τη συστηματική, κατ' έτος, έκδοση συλλεκτικών σειρών γραμματοσήμων για το Άγιο Όρος, με στόχο να προβάλλουν την ιστορική ορθόδοξη παράδοσή μας και να αναδείξουν τους μοναδικούς θησαυρούς που φυλάσσονται ανά τους αιώνες στο Περιβόλι της Παναγίας.

Πρόκειται για μια πολύ σημαντική συμφωνία που υπέγραψαν τα Ελληνικά Ταχυδρομεία και η Ιερά Επιστασία του Αγίου Όρους, μετά τη σύμφωνη γνώμη και την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Μέσα από τις Σειρές αυτές, αναδεικνύεται η παγκόσμια ιστορία των Ιερών Μονών, η αρχιτεκτονική τους, τα σπάνια χειρόγραφα-κειμήλια και τα ιερά σκεύη, ο τρόπος ζωής, η χλωρίδα και η πανίδα και γενικότερα οι φυσικές ομορφιές της περιοχής. Δίδεται επίσης η δυνατότητα σε όλο τον κόσμο να γνωρίσουν το Άγιο Όρος ως αυτοδιοίκητο τμήμα της Ελληνικής επικράτειας σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής, πολιτικής, πολιτιστικής και της θρησκευτικής ζωής.

Οι σειρές αυτές, από το 2008 μέχρι σήμερα είναι:

2008 - ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΠΑΡΧΕΣ

2009 - ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ - ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ

2010 - ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ - ΧΛΩΡΙΔΑ - ΠΑΝΙΔΑ, ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

2011 - ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ-ΠΡΩΤΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Και ενώ αυτά συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια, ας δούμε τι συνέβαινε παλαιότερα σύμφωνα με τον Ι. Μ. Χατζηφώτη, ο οποίος στο βιβλίο του Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, αφιερώνει ένα κεφάλαιο στα ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ.

Στη σημερινή ανάρτηση θ' αναφερθούμε στα γραμματόσημα και μελλοντικά στα αναμνηστικά μετάλλια που έχουν εκδοθεί.

ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΑ

ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Όχι μόνο κατά τον εορτασμό της Χιλιετηρίδας του Αγίου Όρους (1963), μα και άλλοτε αφιερώθηκαν ελληνικά γραμματόσημα στον Άθω.

Έτσι το 1927 στην έκδοση τοπίων, μνημείων ενδυμασιών και πλοίων από την Ελλάδα περιλαμβανόνταν και γραμματόσημο 25 λεπτών με τη Σιμωνόπετρα χρώματος μπλε-πρασίνου.

Στα 1942, στην έκδοση τοπίων, περιλαμβάνονταν και γραμματόσημα 100 δραχμών χρώματος γκρι μαύρου και 200 δρχ. χρώματος μπλε με τη Μονή Παντοκράτορος.

Το 1961, στην έκδοση τοπίων (τουριστική) περιλαμβανόταν και γραμματόσημο δρχ. 8 με τη Μονή Διονυσίου χρώματος βαθιού λουλακιού.

Το 1963 κυκλοφόρησε ολόκληρη σειρά (αναμνηστική έκδοση), για τη χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους, με τα εξής γραμματόσημα:

α) των 30 λεπτών πολύχρωμο με την είσοδο της Μονής Βατοπαιδίου και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

β) των 80 λεπτών πολύχρωμο με τη Μονή Διονυσίου

γ) της 1 δραχμής πολύχρωμο με το Πρωτάτο και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

δ) των 2 δραχμών πολύχρωμο με τη Μονή Σταυρονικήτα και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

ε) των 2,50 δραχμών πολύχρωμο με κάλυμμα Ευαγγελισταρίου του Ν. Φωκά Μ. Λαύρας και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

στ) των 3.50 δραχμών πολύχρωμο με τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

ζ) των 4,50 δραχμών πολύχρωμο με λεπτομέρεια εικονογραφημένου χειρογράφου (Εισόδια της Θεοτόκου) και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

η) των 6 δραχμών πολύχρωμο με το καθολικό της Μεγίστης Λαύρας και την ένδειξη Άγ. Όρος 963-1963.

Το 1971, στην αναμνηστική έκδοση για τα 150 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 (γ΄ σειρά «Η Παιδεία και ο Αγών»), περιλαμβανόταν γραμματόσημο των 0,50 δραχμών πολύχρωμο με τον διδάσκαλο της Αθωνιάδος Σχολής Ευγένιο Βούλγαρη.

Το 1972, στην ειδική έκδοση για τα μοναστήρια και τους ναούς, περιλαμβανόταν και γραμματόσημο των 8,50 δρχ. πολύχρωμο με τη Μονή Αγίου Παύλου.

Το 1976 τα δυο χριστουγεννιάτικα γραμματόσημα των 4 και 7 δρχ. πολύχρωμα, είχαν παραστάσεις από εικονογραφημμένα χειρόγραφα του Αγίου Όρους.

Και το 1978 τα δυο χριστουγεννιάτικα γραμματόσημα των 4 και των 7 δραχμών, πολύχρωμα, είχαν Παναγία βρεφοκρατούσα και Βάπτιση από εικόνες της Μονής Σταυρονικήτα.

Το 1979, στην αναμνηστική έκδοση «Επέτειοι και γεγονότα» περιλαμβανόταν πολύχρωμο γραμματόσημο των 4 δρχ. με τον Φιλοθεΐτη ιερομόναχο Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό και την ένδειξη Κοσμάς ο Αιτωλός 1779-1979 (επέτειος της κοιμήσεώς του).

Το 1981 στην αναμνηστική έκδοση «Επέτειοι και γεγονότα» περιλαμβανόταν πολύχρωμο γραμματόσημο των 9 δρχ. με τον Άγιο Συμεών Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης από τον Βατοπεδινό κώδικα 47, φ.82 του 1763.

Ξεχωριστά πρέπει να μνημονευθεί η «αεροπορική έκδοση» γραμματοσήμου των 4 δρχ. δίχρωμου, στην αναμνηστική σειρά για την 4η επέτειο της Ε.Ο.Ν. του Μεταξά με τη Σιμωνόπετρα, ένα αεροπλάνο στον ουρανό και το σήμα της Ε.Ο.Ν.

Το 1942-1943 με επισήμανση ΦΥΜ (αττικών) Τ.Τ.Τ. και αξία 10 δρχ. κυκλοφόρησε το γραμματόσημο της Σιμωνόπετρας των 25 λεπτών (1927).

Το 1944 με επισήμανση ΦΥΜ (αττικών) Τ.Τ.Τ. και αξία 10 δρχ. κυκλοφόρησε το γραμματόσημο της Μονής Παντοκράτορος των 100 δρχ. (1942).

Αλλά το θέμα δεν εξαντλείται εδώ. Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι το 1916 χρησιμοποιήθηκαν στο Άγιον Όρος «ενάριθμα γραμματόσημα εισπρακτέα της Ελλάδος» με μαύρη επισήμανση «Ι. Κοινότης Αγ. Όρους» και τις εξής αξίες: 1 λεπτού (πράσινο), των 2 λ. (καρμινόχρωμο), των 3 λ. (κόκκινο), των 5 λ. (πράσινο), των 10 λ. (καρμινόχρωμο), των 20 λ. (γκρι βιολέ), των 25 λ. (θαλασσί), των 30 λ. (κόκκινο βαθύ), των 40 λ. (μπλε βαθύ), των 50 λ. (καφέ), της 1δρχ. (λουλακί) και των 2 δρχ. (ροδοκόκκινο).

Το 1916 επίσης επισημάνθηκαν γραμματόσημα εκστρατείας του 1912 με την ένδειξη «Ι. Κοινότης Αγ. Όρους» και νέες αξίες. Δεν κυκλοφόρησαν όμως.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η κυκλοφορία από το Ρωσικό Ταχυδρομείο, που λειτουργούσε με τις «διομολογήσεις» στο Άγιον Όρος, γραμματοσήμων της Ρωσίας το 1909-1910 με επισήμανση Mont Athos και νέες αξίες.

Επίσης το 1910 επισημάνθηκαν από το Ρωσικό Ταχυδρομείο του Αγίου Όρους γραμματόσημα Ρωσίας με τη ρωσική ένδειξη Όρος Άθως και νέες αξίες.

Το 1868-1876, 1883, 1884-1888, 1892-1901, 1905-1912, 1892-1902 σε γραμματόσημα Τουρκίας διαφόρων εκδόσεων τοποθετούνται από τα τουρκικά Ταχυδρομεία που λειτουργούν στο Άγιον Όρος σφραγίδες με αραβικές, λατινικές και τουρκικές (παλιά γραφή) ενδείξεις MONT ATHOS, κλπ.

Ο υπάλληλος όμως είναι Έλληνας, ονομάζεται Σωτήρης Χατζη Πετρόπουλος, και τοποθετεί και δική του τριγωνική σφραγίδα με τα αρχικά του Σ.Χ.Π.

Πηγή: Ι.Μ. Χατζηφώτη

Η καθημερινή ζωή στο Άγιον Όρος

εκδ. ΠΑΠΑΔΗΜΑ, Αθήνα 1999

2008

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΠΑΡΧΕΣ

2009

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ - ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ

Η Α΄σειρά κυκλοφόρησε στις 11 Μαΐου 2009 με τα παρακάτω θέματα

ΠΡΩΤΕΠΙΣΤΑΤΗΣ

Ο Πρωτεπιστάτης μαζί με άλλους τρεις Επιστάτες συγκροτούν την «Ιερά Επιστασία», της οποίας και προεδρεύει, πρώτος μεταξύ ίσων. Αυτή αποτελεί εκτελεστικό όργανο της Ιεράς Κοινότητος, της Σύναξης δηλαδή των Αντιπροσώπων των είκοσι Ιερών Μονών, όπου ο Πρωτεπιστάτης διευθύνει τη συζήτηση. Η Ιερά Επιστασία άκόμη ασκεί και δημαρχιακά και δικαστικά καθήκοντα στις Καρυές.

Οι διοικητικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες αυτών των οργάνων οριοθετήθηκαν στο Τυπικό του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γαβριήλ του Δ΄ (1783) και στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους (1926), που παγίωσαν το ισχύον σήμερα αντιπροσωπευτικό σύστημα διοίκησης του Αγίου Όρους.

Ο Πρωτεπιστάτης ορίζεται από τις πέντε πρώτες στην αθωνική ιεραρχία μονές και η θητεία του, όπως και των άλλων τριών Επιστατών, είναι ετήσια. Ο Πρωτεπιστάτης παραπέμπει έμμεσα και στο θεσμό του «Πρώτου», του οποίου διάδοχος σήμερα είναι ο θεσμός της Ιεράς Κοινότητος και των οργάνων της. Κρατάει πάντοτε την Πρωτεπιστατική ράβδο, διάδοχο της ράβδου του «Πρώτου» και σύμβολο της αγιορειτικής ενότητας, ενώ φέρει επί του στήθους του και τα ιστορικά εμβλήματα, που καθιερώθηκαν μεταγενέστερα.

Ο «Πρώτος» του Αγίου Όρους αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους θεσμούς της Αγιωνύμου Πολιτείας. Συναντάται ήδη από τον 9ο αι., δηλαδή από τις απαρχές του μοναχισμού στον Άθωνα. Ο θεσμός του «Πρώτου» με την αρχική του σημασία έφθινε σταδιακά και καταργήθηκε στα τέλη του 16ου αι, για να τον διαδεχθούν άλλα συλλογικά σχήματα.

Από την αρχή της εμφάνισης του θεσμού μέχρι και την παρακμή του, για επτακόσια περίπου χρόνια, ο «Πρώτος» του Αγίου Όρους, υπήρξε ο επικεφαλής της «Μεγάλης Μέσης» των Καρυών, δηλαδή του οργανωμένου αθωνικού μοναστικού κέντρου και εκλεγόταν από τους μοναχούς του Αγίου Όρους ανάμεσα από τους πιο σεβαστούς και έγκριτους. Οι κυριότερες εξουσίες του ήταν η εκπροσώπηση των μοναστικών κοινοτήτων του Αγίου Όρους προς τις πολιτικές και εκκλησιαστικές αρχές του βυζαντινού κράτους και η απονομή της δικαιοσύνης στον Άθω. Υπό την προεδρία του συνεδρίαζε η «Μεγάλη Σύναξη», αποτελούμενη από τους ηγουμένους όλων των Ιερών Μονών, αρχικά τρεις φορές τον χρόνο, τις μεγάλες εορτές (Χριστούγεννα, Πάσχα και Δεκαπενταύγουστο). Επίσης, ο ναός της Παναγίας στις Καρυές, το «Πρωτάτον», πήρε το όνομά του από αυτόν.

ΤΑΛΑΝΤΟΝ

Το μοναστηριακό «τάλαντο» είναι ένα φορητό ξύλινο σήμαντρο το οποίο κρούεται γύρω από το Καθολικό της Μονής από τον υπεύθυνο μοναχό («εκκλησιαστικό») προσκαλώντας τους μοναχούς και τους προσκυνητές στις καθημερινές ακολουθίες. Έχει μήκος περίπου 2 μέτρων και κρούεται με ξύλινο σφυρί, ρυθμικά σε τρεις στάσεις, με ολιγόλεπτες παύσεις.

Συνήθως κατασκευάζεται από ξύλο φλαμουριάς, καρυδιάς και κυρίως από σφενδάμι, γιατί τα ξύλα αυτά δίνουν τον καλύτερο ήχο. Εκτός από το φορητό «τάλαντο», που είναι μακρόστενο και ελαφρύ («χειροσήμαντρο»), υπάρχουν και μεγαλύτερα τάλαντα κρεμαστά, που κρούονται κι αυτά με ξύλινο σφυρί και μπορεί να φτάσουν σε μήκος μέχρι και τα τέσσερα μέτρα. Το κρεμαστό τάλαντο ονομάζεται «κόπανος».

Ιστορικά η χρήση του τάλαντου και του σιδερένιου σήμαντρου ανάγεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν απαγορεύτηκε στους χριστιανούς να χτυπούν τις καμπάνες. Το «τάλαντο» το πρωτοχρησιμοποίησε ο Νώε για να συνάξει τα ζώα και τα πτηνά στην Κιβωτό λίγο πριν από τον κατακλυσμό. Έτσι και σήμερα η κρούση του τάλαντου συμβολίζει το κάλεσμα των πιστών στην «Κιβωτό της σωτηρίας», που δεν είναι άλλη από την Εκκλησία. Επίσης, ο σχετικός ρυθμικός ήχος, που υποδηλώνει τον Αδάμ, συνδυασμένος με την «παραβολή των ταλάντων» υπενθυμίζει στον εκάστοτε μοναχό το τάλαντο της μοναχικής κλήσης του.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΑΡΙΟΣ

Ονομάζεται ο μοναχός που είναι υπεύθυνος για την φύλαξη και την τακτοποίηση των βιβλίων στη Βιβλιοθήκη της Μονής. Η ίδρυση των βιβλιοθηκών ανάγεται στην εποχή της ίδρυσης των ίδιων των αθωνικών μοναστηριών, εφόσον οι μοναχοί μερίμνησαν εξαρχής για την οργάνωση, αλλά και για το συνεχή εμπλουτισμό τους. Ανάμεσα στα χρειώδη για τη λειτουργία της κάθε μονής υπήρξαν και τα βιβλία. Άρα και το μοναχικό διακόνημα του βιβλιοθηκάριου θα πρέπει να είναι εξίσου παλαιό.

Στον προηγούμενο αιώνα βιβλιοθηκάριοι («βιβλιοφύλακες») μονών διετέλεσαν σπουδαίοι λόγιοι μοναχοί, που προσπάθησαν να καταλογογραφήσουν, αλλά και να δημοσιεύσουν τα χειρόγραφα των μοναστικών συλλογών. Ανάλογες προσπάθειες καταγραφής φαίνεται ότι έγιναν και στο παρελθόν, όπως έμμεσα πληροφορούμαστε από τα ίδια τα βιβλία ή και από τα αρχεία των Μονών. Είθισται να ανατίθεται το διακόνημα αυτό σε κάποιον μοναχό με επιστημονική κατάρτιση και φιλομάθεια, με επίγνωση της ευθύνης για την προστασία και την ειδική μεταχείριση των βιβλίων.

Χάρη στις συνεχείς και φιλότιμες προσπάθειες των κατά καιρούς «βιβλιοθηκαρίων», οι αγιορειτικές μονές κατάφεραν να διαφυλάξουν, μέσα στην υπερχιλιετή ιστορική διαδρομή τους, τις πολύτιμες συλλογές των χειρογράφων και των εντύπων βιβλίων, που αποτελούν αναμφίβολα την πλουσιότερη παρακαταθήκη της ορθόδοξης πνευματικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς σε ολόκληρο τον κόσμο.

ΥΠΟΖΥΓΙΟ

Τα υποζύγια μέχρι και πριν από λίγα χρόνια αποτελούσαν τον αποκλειστικό τρόπο μεταφοράς εμπορευμάτων, προϊόντων, οικοδομικών υλικών, αλλά και ανθρώπων στην μοναστική πολιτεία του Άθω. Όπως είναι φυσικό, αντικαταστάθηκαν σταδιακά με τα σύγχρονα μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στη νότια άκρη της χερσονήσου, την «έρημο» του Αγίου Όρους, όπου η χρήση των αχθοφόρων ζώων συνεχίζεται μέχρι και σήμερα λόγω της βραχώδους και απόκρημνης γεωμορφολογίας της περιοχής αυτής.

Το διακόνημα του αγωγιάτη, του ημιονοδηγού, εξασκούνταν είτε από μοναχούς είτε από κατ' επάγγελμα λαϊκούς. Χρησιμοποιώντας το εκτεταμένο δίκτυο μονοπατιών της αθωνικής χερσονήσου οι αγωγιάτες διενεργούσαν τις μεταφορές και τις μετακινήσεις μεταξύ των Μονών αλλά και μεταξύ αυτών και των εξαρτημάτων τους (κελλιά, καθίσματα, σκητιωτικές καλύβες). Έξω από κάθε μονή υπήρχε στάβλος, «το βορδοναριό», όπου υπηρετούσε και ο διακονητής μοναχός («ο βορδουνάρης ή χατλάρης»), ο οποίος συνήθως ήταν και ο ίδιος ο ημιονοδηγός της Μονής. Στο ίδιο κτίριο προβλέπονταν χώρος για την αποθήκευση της χορτονομής, ενώ πολλές φορές στον όροφό του διέμενε ο βορδονάρης.

ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΗΣ

Η ξυλογλυπτική είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα εργόχειρα (χειροτεχνήματα) των μοναχών του Αγίου Όρους. Με παράδοση πολλών αιώνων στο Άγιον Όρος, συνεχίζει να εξασκείται μέχρι και σήμερα από μοναχούς που διαβιούν κυρίως σε εξαρτήματα των Μονών (κελλιά, σκητιωτικές καλύβες) και λιγότερο στα οργανωμένα μοναστήρια. Το εργόχειρο αυτό, και ιδιαίτερα η «μικροξυλογλυπτική», απαιτεί μεγάλη προσήλωση και ησυχία, που συνδυάζεται με την αδιάλειπτη προσευχή. Άλλωστε αυτός ήταν πάντοτε (και είναι μέχρι σήμερα) και ένας τρόπος για να εξασφαλίσουν τα προς το ζειν οι ερημίτες και ασκητές μοναχοί, που βρίσκονται κυρίως στο Ν.-ΝΔ. άκρο της χερσονήσου, όπου παλιότερα ευδοκιμούσε και ο σφένδαμος, ξύλο κατάλληλο για λεπτή επεξεργασία.

Οι μοναχοί ξυλογλύπτες κατασκευάζουν μέχρι και σήμερα κουτάλια, γουδιά, σφραγίδες για πρόσφορα, αλλά και περίτεχνους σταυρούς ευλογίας ή επιστήθιους, εγκόλπια, παναγιάρια κ. ά. Λίγα χρόνια πριν το 1700 ο περιηγητής Ιωάννης Κομνηνός αναφερόμενος στα εργόχειρα των ασκητών μοναχών της Σκήτης της Αγίας Άννης σημειώνει: «(...) άλλοι μεν σκάπτουσιν εγκόλπια και σταυρούς, έτεροι δε ποιούσι χουλιάρια [κουτάλια]». Στη συλλογή κάποιων Μονών, όπως της Μεγίστης Λαύρας, φυλάσσονται εικόνες με πολυπρόσωπες παραστάσεις, έργα μοναδικής καλλιτεχνικής αξίας που σκαλίστηκαν με μεράκι και φιλόχριστο ζήλο από μικροξυλογλύπτες κελλιώτες μοναχούς.

Η Β΄σειρά κυκλοφόρησε στις 12 Ιουνίου 2009 με τα παρακάτω θέματα:

ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

Πριν από λίγο καιρό - όχι πολύ μακριά μας - οι μετακινήσεις στο «Περιβόλι της Παναγίας» γίνονταν είτε με τα πόδια είτε με τα υποζύγια. Αμέτρητα χιλιόμετρα μονοπατιών εξυπηρετούσαν την δια ξηράς επικοινωνία μεταξύ των Μονών, των κελλιών και των Σκητών.

Σήμερα αν και η κατάσταση είναι διαφορετική, με την διάνοιξη αμαξιτών και δασικών δρόμων, τα μονοπάτια συνεχίζουν να αποτελούν μία εναλλακτική πρόταση για τους οδοιπόρους μοναχούς και τους επισκέπτες του Αγίου Όρους. Ιδιαίτερα στο βραχώδες και δύσβατο νότιο άκρο της χερσονήσου τα μονοπάτια παραμένουν ο αποκλειστικός τρόπος μετακίνησης ανθρώπων και μεταφοράς πραγμάτων.

Τα μονοπάτια και τα καλντερίμια του Αγίου Όρους διατηρούνται στην πλειοψηφία τους σε καλή κατάσταση και αποτελούν μέρος του φυσικού κάλλους και της μοναδικότητας της Αθωνικής χερσονήσου. Πολλά από αυτά έχουν συντηρηθεί και διανοιχθεί από τους ίδιους τους μοναχούς, καθώς επίσης και από οργανωμένους ορειβατικούς συλλόγους. Είναι οδοσημασμένα και στο διάβα τους προσφέρουν συνεχείς εκπλήξεις στους οδοιπόρους περιηγητές τους, κρήνες με πηγαία νερά, γέφυρες σε διασταυρώσεις με ρέματα και ποτάμια, προσκυνητάρια και κιόσκια για να ξαποστάσει κανείς κ. ά.

ΜΑΓΕΙΡΕΙΟ

Το διακόνημα του μάγειρα αναλαμβάνει ο μοναχός που έχει την ευθύνη για την παρασκευή του φαγητού των υπολοίπων συμμοναστών του. Ιδιαίτερα στα οργανωμένα και, σε αρκετές περιπτώσεις, πολυπληθή αθωνικά μοναστήρια, τα οποία φιλοξενούν ταυτόχρονα και προσκυνητές, οι ανάγκες σίτισης είναι αυξημένες, γι'; αυτό και ο μάγειρας απασχολείται αποκλειστικά με την προετοιμασία της τροφής, «του επίγειου άρτου», βοηθούμενος πολλές φορές από ένα - δύο μοναχούς, που ονομάζονται «παραμάγειροι». Το διακόνημα εξασκούν εκ περιτροπής ορισμένοι από τους μοναχούς της αδελφότητας.
Στις μονές το μαγειρείο, που λέγεται από παλιά «εστία» (>εστίαση), βρίσκεται συνήθως πολύ κοντά στην Τράπεζα, στον χώρο της κοινής εστίασης των μοναχών. Στεγάζεται με θόλο, διαθέτει μεγάλους κλίβανους και διάφορους βοηθητικούς χώρους. Στα κελλιά, όπου μπορεί να μονάζουν ένας, δύο ή και περισσότεροι μοναχοί, το μαγείρεμα αποτελεί ασφαλώς πιο απλή διαδικασία. Επίσης, στα μοναστήρια υπάρχει ξεχωριστό διακόνημα και ιδιαίτερος χώρος για την παρασκευή του ψωμιού («μάγκι-πας» και «μαγκιπείο» αντίστοιχα).

Στη διατροφή των μοναχών υπάρχει μεγάλη ποικιλία από την ξηροφαγία και τα αλάδωτα στις αυστηρές νηστείες μέχρι τα εκλεκτά και εύγευστα εδέσματα στις πανηγυρικές - εορταστικές τράπεζες, τα οποία παρασκευάζουν ονομαστοί αγιορείτες μάγειροι, με βάση αθωνικές παραδοσιακές συνταγές.

ΡΑΠΤΗΣ

Το εργόχειρο του ράπτη αφορά την κατασκευή και την επιδιόρθωση των μοναχικών αλλά και των ιερατικών ενδυμάτων. Απαραίτητο διακόνημα στις μοναστικές αδελφότητες του Αγίου Όρους συνηθίζεται να ανατίθεται σε μοναχούς με ειδικές δεξιότητες. Συνήθως, οι τεχνικές και τα μυστικά της ραπτικής τέχνης μεταβιβάζονταν από τους γεροντότερους μοναχούς στους πιο νέους και στους δόκιμους. Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι μοναχοί που προσέρχονται στην «ισάγγελο πολιτεία», εγκαταλείποντας τον «κόσμο», δεν μεριμνούν για την ένδυση, την τροφή και τη στέγη, για τα οποία φροντίζει πλέον το μοναστήρι τους.
Έτσι, στις μονές ανέκαθεν προβλέπονταν ειδικός χώρος για το συγκεκριμένο διακόνημα, με τον απαραίτητο εξοπλισμό του, που ονομάζεται μέχρι και σήμερα «ραπταριό». Εκτός από τον ράπτη, υπήρχε και το διακόνημα του υποδηματοποιού («τσαγκάρη»), που σχετίζεται και αυτό με την ένδυση των μοναχών. Επίσης, όπως συμβαίνει και με άλλα διακονήματα, εκτός από τους ράπτες «κοινοβιάτες» μοναχούς, που καλύπτουν τις ανάγκες των μοναστηριών, υπάρχουν και κελλιώτες μοναχοί που εξασκούν το συγκεκριμένο εργόχειρο. Επιπλέον, υπάρχουν και ράπτες μοναχοί που εξειδικεύονται σε συγκεκριμένα μέρη της ενδυμασίας των μοναχών, όπως το καλημαύχι, το κουκούλι, οι ζώνες κτλ.

ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΣ

Ο βιβλιοδέτης είναι ένα από τα μοναχικά διακονήματα που απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και κατάλληλο εξοπλισμό. Το «εργόχειρό» του είναι η κατασκευή αλλά και η επιδιόρθωση («ανακαίνιση») των βιβλιοδεσιών και των σταχώσεων των βι-βλίων, είτε αυτά είναι χειρόγραφα είτε έντυπα. Όπως είναι γνωστό, στις βιβλιοθήκες των μοναστικών καθιδρυμάτων του Αγίου Όρους θησαυρίζονται χιλιάδες τόμοι βιβλίων, η διαφύλαξη και η συντήρηση των οποίων αποτελούσε πάντοτε πρωταρχική μέριμνα των μοναχών.
Έμμεσα πληροφορούμαστε ότι σε πολλά αθωνικά μοναστήρια, στα οποία λειτουργούσαν αντιγραφικά εργαστήρια (scriptoria) ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, υπήρχαν αντίστοιχα εργαστήρια που αναλάμβαναν την βιβλιοδεσία των χειρόγραφων μετά την αντιγραφή τους.

Σε νεότερες εποχές το εργόχειρο του βιβλιοδέτη εξασκούσαν κυρίως κελλιώτες μοναχούς, οι οποίοι διατηρούσαν οργανωμένα εργαστήρια σε κελλιά και άλλα εξαρτήματα των Ιερών Μονών, κυρίως στις Καρυές, το οργανωμένο κέντρο της μοναχικής Πολιτείας, όπου λειτουργούν μέχρι και σήμερα εργαστήρια βιβλιοδεσίας. Ο εξοπλισμός του βιβλιοδέτη περιλαμβάνει την πρέσα, το πλαίσιο (τελάρο) ραψίματος και τα διάφορα μικροεργαλεία. Το κατεξοχήν έργο του βιβλιοδέτη είναι η αλλαγή των φθαρμένων από την πολυκαιρία και την πολυχρησία σταχώσεων των παλαιών βιβλίων, αλλά και η κατασκευή καινούργιων σε νεότερες και σύγχρονες εκδόσεις για την προστασία του σώματος των βιβλίων από την φθορά του χρόνου.

ΣΤΟ ΠΟΤΙΣΜΑ

Η ποικιλία της χλωρίδας στην αθωνική χερσόνησο είναι τέτοια, που δεν θα ήταν υπερβολικό να παρομοιάσουμε το Άγιον Όρος με έναν απέραντο φυσικό βοτανικό κήπο. Οι μοναχοί έχοντας επίγνωση ότι ζουν μέσα σε έναν ευλογημένο τόπο, με απέραντο ενδημικό φυτικό πλούτο, μεριμνούν καθημερινά για την συντήρησή του.

Επίσης, σε κάθε μοναστήρι, ένας, δύο ή και περισσότεροι μοναχοί αναλαμβάνουν το διακόνημα του κηπουρού. Αυτοί ορίζονται να καλλιεργούν τους οργανωμένους, εκτός μονής, κήπους, για την παραγωγή των απαραίτητων οπωροκηπευτικών, τα οποία και προορίζονται για την καθημερινή διατροφή της μοναστικής αδελφότητας. Παρόμοιοι κήποι, σε μικρότερη όμως κλίμακα, απαντούν και στα αθωνικά κελλιά, τους οποίους φροντίζουν καθημερινά οι ίδιοι οι κελλιώτες μοναχοί. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν ο χώρος δεν επαρκεί, οι κήποι καταλαμβάνουν, με την βοήθεια πεζουλιών, τις υπώρειες βουνοπλαγιών, δημιουργώντας αξιοπρόσεκτες κατασκευές, ιδίως στις λεγόμενες Μονές των βράχων, αλλά και στα κελλιά και στις καλύβες της βραχώδης ΝΔ. πλευράς της χερσονήσου.

Μία επιπλέον ενασχόληση των μοναχών αποτελεί η περιποίηση και το πότισμα των καλλωπιστικών φυτών και των ανθοφόρων δέντρων, που κοσμούν τα μοναστήρια ή τα κελλιωτικά συγκροτήματα. Συνήθης εικόνα για τους προσκυνητές του Άθω είναι όταν κοινοβιάτες μοναχοί, και κυρίως γεροντότεροι, τα θερμά καλοκαιρινά απογεύματα ποτίζουν με περισσή αγάπη τα ανθοστόλιστα περβάζια και τις διάσπαρτες γλάστρες στις αυλές των Μονών.

Η Γ΄ σειρά γραμματοσήμων για το 2009, κυκλοφόρησε στις 18 Σεπτεμβρίου 2009 με τα παρακάτω θέματα:

1. ΜΕΛΕΤΗ

Απαραίτητη καθημερινή ενασχόληση όλων των μοναχών, η μελέτη συντελεί στην πνευματική κατάρτιση και ενίσχυσή τους. Εκτός από την κοινή προσευχή και την κοινή ανάγνωση κατά τη διάρκεια των ακολουθιών στο ναό και κατά την τράπεζα, οι μοναχοί προσεύχονται και μελετούν και «κατά μόνας» στο κελλί τους, όπου κάνουν «κανόνα», ασκούν τη νοερά ευχή και εντρυφούν στην Αγία Γραφή, καθώς και άλλα ψυχωφελή και πνευματικά αναγνώσματα. Μεταξύ αυτών από τα πιο προσφιλή είναι η «Ουρανοδρόμος Κλίμαξ» του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, η «Φιλοκαλία» με έργα ασκητών και νηπτικών πατέρων, τα «Γεροντικά» κ.ά. Οι Μονές πάντοτε μεριμνούσαν να εφοδιάζουν τη βιβλιοθήκη τους με ανάλογα έργα - είτε χειρόγραφα είτε έντυπα - τα οποία και «δανείζονταν» οι μοναχοί για να μελετούν κατ'; ιδίαν.

Ο βίος του μοναχού είναι μία συνεχής πορεία για την πνευματική πρόοδο και τη σωτηρία του. Ο λόγος του Θεού και των Πατέρων της Εκκλησίας αποτελεί πάντοτε τον βασικό άξονα και καθοδηγητή στην πορεία αυτή.

2. ΕΡΓΟΧΕΙΡΟ (ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ)

Η αγιογραφία είναι το πιο διαδεδομένο «εργόχειρο» των αθωνιτών μοναχών και ιδιαίτερα αυτών που εγκαταβιώνουν σε κελλιά. Σπανιότερα αποτελεί διακόνημα και σε κοινόβια μοναστήρια, αν κάποιος μοναχός της μονής έχει το συγκεκριμένο «τάλαντο». Με παράδοση πολλών αιώνων οι αγιορείτικοι «αγιογραφικοί οίκοι» υπήρξαν φημισμένοι τόσο εντός όσο και εκτός Αγίου Όρους, καλύπτοντας τη συνεχή ζήτηση έργων λατρευτικής - θρησκευτικής τέχνης.

Ακολουθώντας τη μακραίωνη βυζαντινή παράδοση, ή σε κάποια περίοδο υιοθετώντας τις τάσεις της εποχής με τη «ναζαρηνή» ζωγραφική, οι αγιορείτες ζωγράφοι υπήρξαν σημαντικό σημείο αναφοράς στην πορεία της ορθόδοξης εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Τα «μυστικά» της φιλοτέχνησης φορητών εικόνων αλλά και της ιστόρησης ναών και παρεκκλησίων μεταβιβάζονται από τους γεροντότερους στους νεότερους μοναχούς. Υπάρχουν συνοδείες στο Άγιον Όρος με ιστορία πολλών δεκαετιών στο συγκεκριμένο εργόχειρο.

3. Ο ΓΕΡΟ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΕ ΤΑ ΠΑΡΑΓΑΔΙΑ ΤΟΥ

Το ψάρι παίζει βασικό ρόλο στη διατροφή των αθωνιτών μοναχών, καθώς η αγιορειτική παράδοση δεν επιτρέπει την κρεοφαγία. Λόγω της άμεσης γειτνίασης των αθωνικών μοναστηριών με τη θάλασσα το ψάρεμα αποτελούσε ανέκαθεν μία σταθερή πηγή τροφοδοσίας τους. Όλες οι μονές, όπως επίσης και κάποια από τα κελλιά, διαθέτουν μέχρι και σήμερα καΐκια που προορίζονται για την αλιεία. Η βάρκα φυλάσσεται στο νεώριο (αρσανά) των μοναστικών καθιδρυμάτων, σε ειδικό χώρο, μαζί με τον απαραίτητο για το ψάρεμα εξοπλισμό (δίχτυα, παραγάδια κτλ).

Επειδή το ψάρεμα προϋποθέτει και κάποιες ειδικές γνώσεις, ορίζεται συνήθως για το συγκεκριμένο διακόνημα ένας μοναχός, υποβοηθούμενος, κατά περίπτωση, από άλλους δύο ή και τρεις μοναχούς. Ο ίδιος διακονητής φροντίζει και για την προετοιμασία του αλιευτικού εξοπλισμού πριν από κάθε ψάρεμα.

4. ΚΑΡΑΒΟΜΑΡΑΓΚΟΣ

Από την ίδρυσή της, αλλά ακόμη μέχρι και σήμερα, η κύρια οδός επικοινωνίας της μοναστικής πολιτείας του Αγίου Όρους με τον «έξω κόσμο» είναι η θάλασσα. Η μετακίνηση των ίδιων των μοναχών αλλά και των προσκυνητών γινόταν κυρίως με καράβια. Τα εκτός Αγίου Όρους μετόχια των αγιορειτικών μονών αποτελούσαν τον κυριότερο προορισμό τους. Από τα μετόχια οι μονές εφοδιάζονταν τα απαραίτητα για την σίτησή τους προϊόντα (σιτηρά, λάδι, τυροκομικά κτλ).

Κάποιες μονές διέθεταν δικά τους πλοιάρια για τα μακρινά αυτά ταξίδια, τα οποία φυλάσσονταν, όπως και σήμερα, στα καραβοστάσια, στους αρσανάδες των Ιερών Καθιδρυμάτων. Εκτός από τη φύλαξή τους, στους αρσανάδες γινόταν η επισκευή και η συντήρηση των ξύλινων σκαριών. Ο «καραβομαραγκός», που εκτελούσε την εργασία αυτή, μπορεί να ήταν είτε μοναχός είτε και λαϊκός. Ανάλογες επισκευαστικές εργασίες γίνονταν και σε μικρότερες βάρκες που χρησιμοποιούνταν για το ψάρεμα.

5. ΕΛΑΙΟΣΥΛΛΟΓΗ

Το μάζεμα των ελιών είναι μία εργασία που γίνεται στο Άγιον Όρος το φθινόπωρο, όπως και στις άλλες περιοχές της Μεσογείου. Όπως είναι φυσικό, οι Μονές φρόντισαν εξ αρχής για τη συστηματική καλλιέργεια ελαιόδεντρων, είτε εντός της Αθωνικής χερσονήσου, είτε και εκτός αυτής, στα μετόχια τους. Κι αυτό γιατί το ευλογημένο προϊόν τους, το λάδι, αποτελεί βασικό συστατικό της διατροφής των μοναχών και όχι μόνον. Η εξαγωγή του λαδιού είναι η απόληξη μίας σειράς εργασιών, με πρώτη τη συλλογή του καρπού.

Η ελαιοσυλλογή συνήθως διαρκεί πολλές ημέρες. Μάλιστα συχνά με οργανωμένη συμμετοχή όλων των μοναχών του μοναστηριού, τη λεγόμενη «παγκοινιά». Στη συνέχεια οι ελιές μεταφέρονται στα ελαιοτριβεία (παλαιότερα ελαιόμυλοι) και μετά τη διεργασία για την εξαγωγή του λαδιού, αυτό αποθηκεύεται σε μεγάλα πιθάρια στο «δοχειό» της μονής.

Η Δ' σειρά γραμματοσήμων για το 2009, κυκλοφόρησε στις 17 Νοεμβρίου 2009 με τα παρακάτω θέματα:

ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΣ - THE ABBOT

Ο Καθηγούμενος της Ι. Μ. Διονυσίου μακαριστός Αρχιμ. Γαβριήλ, προεξάρχων της πανηγύρεως της Ι. Μ. Ξενοφώντος, μεταβαίνει στην Τράπεζα, Απρίλιος 1967. Δεξιά ο Καθηγούμενος της Ι. Μ. Ξενοφώντος μακαριστός Αρχιμ. Ευδόκιμος και λοιποί πατέρες. (Π. Λ. Βοκοτόπουλος, Άγιον Όρος. Φωτογραφίες 1956-2001, Θεσσαλονίκη 2008)

ΙΕΡΑ ΚΟΙΝΟΤΗΣ- HOLY COMMUNITY

Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους, 1951. (Φωτογραφικό αρχείο της Ι. Μ. Παντοκράτορος)

ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ - HOLY EPISTASIA

Ιερά Χιλιανδαρινή Επιστασία Ιεράς Κοινότητος Αγίου Όρους 1938-1939: Πρωτεπ. Ιερομ. Δοσίθεος Χιλιανδαρινός, Επιστάται Προηγ. Ανδρέας Ξηροποταμηνός, Γέρων Βησσαρίων Αγιοπαυλίτης, Προηγ. Γεώργιος Γρηγοριάτης, μετά των Γραμματέων και Σεϋμένηδων της Ιεράς Κοινότητος. (Φωτογραφικό αρχείο της αδελφότητος Ιωασαφαίων)

ΑΘΩΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ - ATHONIAS SCHOOL

Ο Σχολάρχης της Αθωνιάδος Σχολής Αρχιμανδρίτης Αθανάσιος Παντοκρατορινός με καθηγητές και μαθητές της Σχολής, 1936.

(Φωτογραφικό αρχείο της Ι. Μ. Παντοκράτορος)

ΧΟΡΟΣΤΑΣΙΑ - CHOROSTASIA

Ο μακαριστός Αρχιμ. Βησσαρίων, Καθηγούμενος Ιεράς Μονής Παντοκράτορος Αγίου Όρους, χοροστατών, 1998. (Φωτογραφικό αρχείο της Ι. Μ. Παντοκράτορος)

ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΣ

Στο κοινοβιακό σύστημα διοίκησης των μονών, που είναι ο παραδοσιακός και πιο αυστηρός τρόπος μοναχικής άσκησης, ο Ηγούμενος (ή Καθηγούμενος) είναι ο πνευματικός και διοικητικός ηγήτορας της κάθε μονής. Ο Ηγούμενος είναι επικεφαλής τόσο της Ιεράς Συνάξεως (της Γεροντίας), που διοικεί την μονή, όσο και της Επιτροπής, που αποτελεί το εκτελεστικό όργανο αυτής. Είναι ο πνευματικός πατέρας της μοναστικής αδελφότητας καθοδηγεί, συμβουλεύει και εμπνέει τους μοναχούς με τη διδασκαλία και την υποδειγματική του βιοτή. Οι μοναχοί οφείλουν να τον σέβονται και να τον υπακούουν. Αυτός κατανέμει, μαζί με την Γεροντία, τα «διακονήματα» στους μοναχούς και προεξάρχει όλων των ακολουθιών που λαμβάνουν χώρα εντός της μονής. Ως διακριτικά του αξιώματός του, φέρει την ηγουμενική ράβδο («χασράνιο») και σταυρό επί του στήθους. Ο Ηγούμενος είναι αιρετός και ισόβιος. Εκλέγεται από την μοναστική αδελφότητα κάθε Μονής σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους (1926) και τον Εσωτερικό Κανονισμό κάθε Μονής και επιλέγεται μεταξύ αυτών που έχουν χρηστό και ενάρετο ήθος, εκκλησιαστική μόρφωση, αλλά και διοικητική ικανότητα.

ΙΕΡΑ ΚΟΙΝΟΤΗΣ

Η «Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους Άθω», με έδρα τις Καρυές, συγκροτείται σε σώμα από τους είκοσι Αντιπροσώπους των ισάριθμων κυρίαρχων Μονών του Αγίου Όρους. Σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 105) και τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους (1926), αποτελεί το κεντρικό διοικητικό όργανο της Αθωνικής Πολιτείας και συνεδριάζει τακτικώς δύο φορές την εβδομάδα και εκτάκτως όσες φορές παραστεί ανάγκη. Τη συζήτηση των συνεδριάσεων διευθύνει ο Πρωτεπιστάτης. Επίσης, σε αυτές μπορεί να παρευρίσκεται, σε περίπτωση που προσκληθεί, και ο Πολιτικός Διοικητής του Αγίου Όρους, ο επίσημος εκπρόσωπος του Ελληνικού Κράτους.

Η Ιερά Κοινότης έχει δικαιοδοσία στα κοινά αγιορειτικά θέματα σε όλη την αθωνική χερσόνησο, είναι υπεύθυνη για δράσεις γενικής φύσεως και για την εύρυθμη λειτουργία του αγιορειτικού καθεστώτος, εγκρίνει τους Εσωτερικούς Κανονισμούς των Ιερών Μονών και αποτελεί επίσης πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δικαστική αρχή. Τα μέλη της Ιεράς Κοινότητος, καθ'; όλη την ετήσια θητεία τους, μετέχουν και στις τελετές υποδοχής επισήμων προσώπων στις Καρυές, ενώ με απόφαση της Ιεράς Κοινότητος στελεχώνουν επιτροπές, που ορίζονται για την εκπροσώπηση της Αγιώνυμης Πολιτείας σε διάφορες υποθέσεις μεταξύ του Άθω και των πολιτικών ή εκκλησιαστικών αρχών.

ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ

Η Ιερά Επιστασία συνιστά την εκτελεστική εξουσία της Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους και αποτελείται από τέσσερα μέλη. Οι είκοσι Μονές διαιρούνται σε πέντε τετράδες, κάθε μία από τις οποίες αναλαμβάνει την Ιερά Επιστασία για ένα χρόνο ανά πενταετία. Ο Επιστάτης της πρώτης στην τάξη Μονής καλείται «Πρωτεπιστάτης» είναι ο πρόεδρος της Ιεράς Επιστασίας και πρώτος μεταξύ ίσων.

Η Ιερά Επιστασία διεκπεραιώνει και σφραγίζει την αλληλογραφία της Ιεράς Κοινότητος. Η σφραγίδα της Ιεράς Κοινότητος είναι διαιρεμένη σε τέσσερα τεμάχια (ένα για κάθε Επιστάτη). Επίσης, διαχειρίζεται το Κοινό Ταμείο σύμφωνα με τις εντολές της Ιεράς Κοινότητος, ενώ φροντίζει για την καθαριότητα, την τάξη, και την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς των Καρυών, εκπληρώνοντας γενικά καθήκοντα Δημαρχιακά και Ειρηνοδικείου.
Είθισται κάθε Ιερά Επιστασία του Αγίου Όρους να βγαίνει αναμνηστική φωτογραφία, πλαισιωμένη με τους Γραμματείς και τους Σεϊμένηδες, που αποτελούν μέχρι και σήμερα ένα ολιγάριθμο σώμα λαϊκών με καθήκοντα εσωτερικής ασφάλειας.

ΑΘΩΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ

Η «Αθωνιάς Εκκλησιαστική Ακαδημία» ιδρύθηκε στα 1748 πλησίον της Μονής Βατοπεδίου και λειτούργησε από το 1749 εκεί για αρκετά χρόνια και διήνυσε ημέρες ακμής. Προσείλκυσε πλήθος μαθητών, όχι μόνο ιερωμένων, αλλά και πολλών λαϊκών (μεταξύ αυτών ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, και ο Ρήγας Φερραίος). Ιδιαίτερα όταν την διεύθυνση ανέλαβε ο λόγιος Ευγένιος Βούλγαρης η φήμη της εξαπλώθηκε σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο. Το εγκύκλιο πρόγραμμα περιλάμβανε εκτός από «τις θεολογικές επιστήμες» και μαθήματα της «θύραθεν επιστήμης» (μαθηματικά, φυσική, φιλοσοφία κ.ά.).

Η Σχολή κατά την επανάσταση του 1821 έκλεισε και επαναλειτούργησε στις Καρυές, ως δευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα, από τα μέσα του 19ου αι. και εξής. Παρά τις δυσκολίες που συνάντησε τον 19ο αι., τελικά κατοχυρώθηκε και νομικά στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους (1924) ως ίδρυμα εκπαιδευτικό των Κ'; Ιερών Μονών και μετεγκαταστάθηκε το 1930 στον ΝΑ εξωτερικό ξενώνα της Βατοπαιδινής Σκήτης του Αγίου Ανδρέα, όπου στεγάζεται μέχρι και σήμερα. Παραμένοντας πάντοτε ίδρυμα της Ιεράς Κοινότητος και των Ιερών Μονών, λειτουργεί ήδη από το 1953 ως Δημόσιο Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο και Λύκειο, ενώ το ακαδημαϊκό τμήμα παραμένει προσωρινά ανενεργό, και οι μαθητές της, που είναι οικότροφοι, παρακολουθούν και μία σειρά εξειδικευμένων μαθημάτων (αγιογραφία, λειτουργική, βυζαντινή μουσική κτλ).

ΧΟΡΟΣΤΑΣΙΑ
Χοροστασία ονομάζεται η συμμετοχή του ηγουμένου, και γενικά του ιερωμένου που προΐσταται, στις μοναστηριακές λατρευτικές ακολουθίες. Ειδικότερα στις μεγάλες εορτές (Δεσποτικές, Θεομητορικές) και στις πανηγύρεις ο ηγούμενος προεξάρχει κατά τις ακολουθίες που τελούνται στο Καθολικό με τον πιο επίσημο τρόπο, ανεβαίνοντας στον δεσποτικό - ηγουμενικό θρόνο. Ενδεδυμένος με τον ηγουμενικό μανδύα, φέρει επιστήθιο σταυρό και κρατά την ποιμαντική ράβδο. Ως πνευματικός πατέρας πρωτοστατεί στην προσευχή και στην ευχαριστιακή σύναξη της μοναχικής αδελφότητας. Επικεφαλής της μυστηριακής σύναξης ο προεστώς «χοροστατεί», ψάλλει, αναγιγνώσκει, εύχεται και δέεται για την σωτηρία της δικής του ποίμνης, αλλά και του κόσμου όλου. Όταν στις επίσημες πανηγύρεις των Μονών έχει προσκληθεί ο ηγούμενος άλλης Μονής ή κάποιος επίσκοπος, τότε ο επίσημος αυτός προσκεκλημένος προεξάρχει «χοροστατών».

2010

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΑΘΩΣ – ΧΛΩΡΙΔΑ, ΠΑΝΙΔΑ, ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η Α΄σειρά κυκλοφόρησε στις 11 Μαΐου 2010

με τα παρακάτω θέματα:

1. Πανσές του Άθω (Ενδημικό) - Viola athois W. Bekher

Ενδημικό αγριολούλουδο, είδος του Άθω που αναπτύσσεται στις πετρώδεις πλαγιές, πάνω από τα δασοόρια, σε υψόμετρο 1500-2000 μέτρα. Πολυετές φυτό με λεπτές τρίχες, με κατώτερα φύλλα κυκλικά και ανώτερα ωοειδή επιμήκη. Πολύ ωραία άνθη, ιώδη πληκτροφόρα. Ανθίζει τους μήνες Ιούνιο-Αύγουστο. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Oμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

2. Κουτσουπιά, δένδρο του Ιούδα - Cercis siliquastrum L.

Χαμηλό φυλλοβόλο δένδρο με ωραία ερυθρωπά άνθη τα οποία εμφανίζονται νωρίς την άνοιξη, πριν από την έκπτυξη των φύλλων. Συνυπάρχει πολλές φορές με τον μελιό και τα άνθη τους δημιουργούν μια ωραία αντίθεση και σύνθεση λευκού και ερυθρωπού χρώματος. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Oμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

3. Ήμερη Κουμαριά - Arbutus unedo

Αειθαλής θάμνος ή χαμηλό δένδρο ύψους μέχρι 10 μέτρα. Συναντάται σε όλη την Ελλάδα στην παραμεσόγειο περιοχή των αειφύλλλων πλατυφύλλλων, κυρίως σε ασβεστολιθικά πετρώματα αλλά και σε άλλα γεωλογικά υποθέματα. Φύλλα ελλειψοειδή με οδοντωτές παρυφές, οξύληκτα με βαθυπράσινη πάνω επιφάνεια και ανοιχτοπράσινη κάτω. Δημιουργεί πολύ ωραίους κόκκινους καρπούς σφαιρικούς διαμέτρου 15-20mm, οι οποίοι ωριμάζουν τον Οκτώβριο-Δεκέμβριο. Οι καρποί του είναι βρώσιμοι και σε ορισμένα μέρη παράγουν ρακί ή άλλα οινοπνευματώδη ποτά. Από το ξύλο της παράγεται άριστης ποιότητας ξυλοκάρβουνο. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Oμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

4. Δενδροβάτραχος, Hyla arborea

Ένα από τα 16 είδη αμφιβίων της Ελληνικής ερπετοπανίδος. Το ενήλικο έχει μήκος πάνω από 5 εκ. Μικρό, μακρόσωμο, με χαρακτηριστικά πεπλατυσμένα τα άκρα των δακτύλων του. Χρώματα διάφορα, συνήθως ανοιχτό ομοιόμορφο πράσινο, αλλά μπορεί να είναι και κίτρινο μέχρι καφέ σκοτεινό. Οι δενδροβάτραχοι έχουν την ικανότητα να αλλάζουν χρώμα πολύ γρήγορα. Στην κεντρική Ευρώπη έχουν ένα σκοτεινό σημείο από το μάτι μέχρι το ακουστικό τύμπανο και πέρα. Αυτό συνήθως φέρει μια υγρή έκκριση. Κυρίως είναι νυκτόβιος. Βρίσκεται σε καλά αναπτυγμένες φυτολογικά περιοχές και δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε περιοχές με θάμνους και πολλά δένδρα. Οι δενδροβάτραχοι είναι τα μόνα αμφίβια που αναρριχώνται και βρίσκονται σχεδόν πάντα ψηλότερα από το έδαφος. Τα νεαρά όμως άτομα προτιμούν την καλά αναπτυγμένη βλάστηση του εδάφους. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Oμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

5. Ρείκι, Δενδρώδης ερείκη - Erica arborea L.

Θάμνος ή χαμηλό δένδρο μέχρι 7 μέτρα ύψος με ραβδόμορφα, όρθια κλαδιά. Φύλλα μήκους 3-5 χιλιοστών ανά 3-4 σε σπονδύλους. Κλαδίσκοι πυκνοί, λευκοί τριχωτοί. Είδος επίσης της μακκίας βλάστησης, σε μέτριους έως άγονους σταθμούς. Ανθίζει την άνοιξη (Μάρτιο-Απρίλιο). Τα άνθη είναι κωδονόμορφα λευκά ή πολύ ελαφρά λευκοροδόχρωμα σε πλούσιες φόβες. Μελισσοκομικό είδος. Το ξύλο των ριζών χρησιμοποιείται για την κατασκευή καπνοσυριγγών (τσιμπουκιών) πολυτελείας. Στο Άγιο Όρος κατασκευάζουν κουτάλια μικρού και μεγάλου μεγέθους, χαρτοκόπτες και λοιπά αντικείμενα μικροτεχνίας. Οι κλαδίσκοι χρησιμοποιούνται ως διηθητικό φίλτρο στην παραδοσιακή αγιορειτική οινοποιία. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Oμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

Η Β΄σειρά κυκλοφόρησε στις 21 Ιουνίου 2010

με τα παρακάτω θέματα:

1. Σιληνό του Ορφανίδη (Ενδημικό) - Silene orphanidis Boiss

Ενδημικό αγριολούλουδο, είδος του Άθω που συναντιέται σε βορινές πλαγιές σε υψόμετρο 1700-2000 μέτρα. Είναι ένα πολυετές φυτό με γραμμοειδή, λογχοειδή φύλλα και πολλούς ανθοφόρους βλαστούς που βγαίνουν από την ξυλώδη βάση και φθάνουν σε ύψος μέχρι 20 εκ. Άνθη ανά 1, σπάνια μέχρι 3, σε κάθε ανθοφόρο βλαστό. Άνθη με πέταλα λευκά από επάνω και ροδόχρωμα από κάτω. Ανθίζει τους μήνες Ιούλιο-Αύγουστο. Σπάνιο είδος, κινδυνεύει με εξαφάνιση. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Όμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

2. Αηδόνι - Luscinia megarynchos, Brehm

Ένα μικρό, χαριτωμένο πουλί που περισσότερο το ακούμε παρά το βλέπουμε. Το πάνω μέρος έχει ένα ζεστό καφέ χρώμα με ρόζ-καφέ ουρά. Το κάτω μέρος είναι ανοιχτό γκρί-λευκό χωρίς σημάδια. Ζει κρυμμένο και μοναχικό. Το κελάηδημά του είναι πασίγνωστο και συνώνυμο της καλλιφωνίας. Προτιμάει φυλλοβόλα δένδρα, υγρές λόχμες και ακλάδευτους ζωντανούς φράκτες. Φωλιά καλά κρυμμένη στο έδαφος, σε βατόμουρα, τσουκνίδες κ.λπ. Καλοκαιρινός επισκέπτης στο Άγιο Όρος. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Όμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

3. Ζαρκάδι - Capreolus capreolus

Ένα Θηλαστικό από τα ωραιότερα και πλέον χαριτωμένα ζώα του δάσους. Είναι το πιο μικρό είδος της οικογένειας των ελαφιδών, με μήκος σώματος 1,0-1,4 μέτρα, ύψος 68-85 εκ., ουρά 2 εκ. και βάρος 15-50 κιλά. Τα αρσενικά είναι μεγαλύτερα και φέρουν κέρατα. Δασόβιο είδος προτιμά αραιά δάση πλατυφύλλων κυρίως δρυός. Ημερόβιο είδος σε μικρές οικογενειακές ομάδες από ένα αρσενικό, ένα θηλικό και τα μικρά τους. Τρέφεται κυρίως με γράσσεις, πόες, βατόμουρα και φύλλα από θάμνους, αγριοτριανταφυλλιές και διάφορα πλατύφυλλα. Στο Άγιο Όρος εμφανίζεται σε μικρούς πληθυσμούς και θεωρείται απειλούμενο είδος. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Όμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

4. Βάγια, Δάφνη του Απόλλωνα (Δαφνόφυλλα) - Laurus nobilis L.

Η δάφνη ανήκει στην οικογένεια Lauraceae. Είναι θάμνος ή δένδρο ύψους μέχρι 12 μέτρα αειθαλές πολύκλαδο με διακλαδώσεις όρθιες, δίοικο ή πολύγαμο. Τα άνθη της είναι εύοσμα, λευκοκίτρινα, δίκλινα ή αρρενοθήλεα. Ο βλαστός της είναι λείος βαθυπράσινος. Τα φύλλα της είναι σχετικά μεγάλα, έχουν ζωηρό πράσινο χρώμα, λογχοειδή, δερματώδη και με κυματιστή περιφέρεια. Ο καρπός (Δαφνοκούκι) έχει μέγεθος και χρώμα μικρής ώριμης αγριελιάς. Συναντάται στην κατώτερη ζώνη των αειθαλών σ' όλα τα μέρη της Ελλάδας και κυρίως στο Άγιο Όρος σε μεγάλη έκταση. Πολλαπλασιάζεται εγγενώς (σπόρο) και αγενώς (με μοσχεύματα). Τα δαφνόφυλλα χρησιμοποιούνται όχι μόνο στη μαγειρική για το άρωμά τους αλλά και στη συσκευασία ξηρών καρπών καθώς και στην φαρμακευτική, διότι τα φύλλα και οι καρποί περιέχουν αιθέρια έλαια. Αυτά χρησιμοποιούνται ακόμη στην βιομηχανία τροφίμων, την σαπουνοποιΐα και την αρωματοποιΐα. Στην εκκλησία διατηρήθηκε η συμβολική χρήση της Δάφνης μέχρι σήμερα όταν διανέμεται την Κυριακή των Βαΐων αντί Φοινίκων απ' όπου πήρε και το όνομα «Βάγια». Κείμενο Δρ Αποστόλου Η. Γκόλιαρη Τακτικού Ερευνητή Msc. Γενετικής Βελτίωσης Φυτών PhD Ειδικός στα Αρωματικά Φυτά.

5. Πρασινόσαυρα, Lacerta viridis

Ερπετό που το μέγεθος του σώματος της είναι 13 εκ., ενώ η ουρά της συνήθως διπλάσια από το σώμα. Μια μεγάλη σαύρα με ένα μικρό βαθύ καφάλι, ειδικά στα αρσενικά. Αυτά είναι πράσινα με ένα καθαρό πράσινο επάνω και ένα σκοτεινό διάστικτο κεφάλι. Τα θηλυκά είναι διάφορα. Καμιά φορά είναι τελείως πράσινα ή καφέ. Συχνά με δυο ή τέσσερεις γραμμές φωτεινές στα πλάγια. Η κοιλιά είναι κιτρινωπή χωρίς στίγματα. Ο λάρυγγας μπλέ στα ώριμα αρσενικά άτομα και σε μερικά θηλυκά. Προτιμάει καλή βλάστηση με ανοίγματα για τον ήλιο. Τρέφεται στην πυκνή βλάστηση και βγαίνει στο ανοικτό μέρος πρωί και απόγευμα. Τρέφεται με ασπόνδυλα, ακόμη και αυγά και μικρούς νεοσσούς πουλιών, φρούτα κλπ. Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Όμ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

Η Γ΄σειρά των γραμματοσήμων κυκλοφόρησε στις 16 Σεπτεμβρίου 2010

1. Αμάραντος

Το Αμάραντο, το είδος Helichryssum sibthorpii, είναι ένα ενδημικό αγριολούλουδο, είδος του Άθω που αναπτύσσεται μόνο στους απόκρημνους βράχους της κορυφής σε υψόμετρο 1800-2030 μέτρων. Είναι ένα πολυετές, ποώδες φυτό που καλύπτεται με πυκνό λευκό τρίχωμα. Έχει άνθη κίτρινα σε κεφαλαιόμορφη ταξιανθία τα οποία διατηρούνται επί μακρόν. Οι μοναχοί των σκητών στολίζουν την εικόνα της Παναγίας με τα άνθη του. Ανθίζει τους μήνες Ιούνιο-Αύγουστο. Είναι είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση και προστατεύεται.

Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Ομ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

2. Τσάϊ βουνού

Το Τσάι Βουνού Μπετόνικο, το είδος Sideritis athoa papan, αποτελεί άλλο ένα φυτό που απαντά στην αγιορείτικη χερσόνησο. Το τσάι βουνού, αρωματικό φυτό, ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών Lamiaceue και στο γένος Sideritis, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 100 είδη που απαντώνται στην Ελλάδα και στις παραμεσόγειες χώρες. Το είδος μπετόνικα (Sideritis athoa papan κοκκίνη) αυτοφύεται στον Άθω. Είναι πολυετείς πόες, ύψους μέχρι 50εκ. και καλύπτονται ολόκληρα τα φυτά με μικρές αραιές ή πυκνές αδενώδεις τρίχες. Οι βλαστοί τους είναι στη βάση ξυλώδεις, όρθιοι ή πλάγιοι με διακλαδώσεις. Τα φύλλα είναι κιτρινοπράσινα ή σταχόχρωα επιμήκη ή λογχοειδή. Τα άνθη είναι αρρενοθήλεα διατεταγμένα (4-6) σε σπονδύλους. Χρησιμοποιούνται ως ροφήματα, στα οποία περιέχεται αρκετός σίδηρος (αποτελεί φυσική πηγή σιδήρου για τον άνθρωπο) και οι γλυκοζίτες που περιέχει βοηθούν στην κυκλοφορία του αίματος στην καρδιά. Το τσάι του βουνού αυτοφύεται σε υψόμετρο πάνω από 1000 μέτρα σε υποαλπικές και αλπικές περιοχές. Πολλαπλασιάζεται εγγενώς με σπόρο και αγενώς με παραφυάδες. Συγκομίζεται τον μήνα Ιούλιο.

Κείμενο Δρ Αποστόλου Η. Γκόλιαρη Τακτικού Ερευνητή MSc. Γενετικής Βελτίωσης Φυτών PhD Ειδικός στα Αρωματικά Φυτά.

3. Μεσογειακή Φώκια

Η Μεσογειακή Φώκια που ανήκει στο είδος Monachus monachus, είναι ενδημικό θηλαστικό είδος της Μεσογείου, το οποίο θεωρείται ως απειλούμενο. Είναι το μόνο είδος φώκιας στη Νότια Ευρώπη. Προτιμάει μικρές παραλίες απρόσιτες στον άνθρωπο με άφθονη τροφή. Ζει σε μικρές ομάδες (4 άτομα) και τρέφεται με ψάρια που περιλαμβάνουν ρίνες και κεφαλόποδα. Προτιμά να κινείται τη νύχτα. Στο Άγιο Όρος φωλιάζει σε θαλάσσιες σπηλιές στις νότιες παραλίες του Άθω και σε θαλάσσιες σπηλιές της Ιεράς Μονής Γρηγορίου. Είδος απειλούμενο με εξαφάνιση, προστατεύεται αυστηρά.

Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Ομ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

4. Χρυσαετός

Ο Χρυσαετός, του είδους Aquila chrysaetus L, ο χιλιοτραγουδισμένος αετός, είναι ένα πτηνό που έχει μήκος 80-87cm και άνοιγμα φτερούγων 2-3m. Διακρίνεται από το μεγάλο μέγεθος και το ισχυρό μαύρο ράμφος. Φτέρωμα γκριζόμαυρο με χρυσίζουσα ανταύγεια στο κεφάλι, αυχένα και καλυπτήριο. Ζει σε ορεινές, γυμνές, βραχώδεις περιοχές καθώς και σε ορεινά δάση χωρίς έντονες ανθρωπογενείς διαταράξεις. Δεν μεταναστεύει. Στο Άγιο Όρος είναι περιορισμένη η παρουσία του.

Κείμενο κ. Ντάφη Σπυρίδωνος Ομ. Καθηγητού Δασοκομίας Α.Π.Θ.

5. Πεταλούδα

Οι πεταλούδες που κατακλύζουν την μυροβόλο αγιορείτικη φύση, εντυπωσιά-ζοντας τον προσκυνητή. Ανήκουν κυρίως στο είδος πεταλούδας Charaxes jasius, Linnaeus 1766, της οικογένειας Nymphalidae Nymphalinae. Πρόκειται για είδος των παραμεσογείων χωρών και σε ζώνες όπου φύεται η κουμαριά (Arbutus unedo) το οποίο είναι το φυτό ξενιστής της προνύμφης του εντόμου. Το είδος έχει δύο γενεές το χρόνο. Μία τέλος ανοίξεως - αρχές θέρους και η άλλη τέλος Αυγούστου και Σεπτέμβριο. Άνοιγμα πτερύγων της ψυχής 31 έως 37 χιλ.

Περιγραφή του Δρ Αθανασίου Κουτρούμπα, Εντομολόγου-Ερευνητή στο ΕΘΙΑΓΕ, Διευθυντή του Εντομολογικού Μουσείου Βόλου και Προέδρου του Εντομολογικού Συλλόγου Βόλου.

Η Δ΄ σειρά των γραμματοσήμων κυκλοφόρησε στις 16 Νοεμβρίου 2010.