Νικόλαου Μόττα
Το Κάντο Χενεράλ (Canto General) είναι η γνωστότερη συλλογή ποιημάτων ενός εκ των σημαντικότερων προσωπικοτήτων που γέννησε η Λατινική Αμερική τον 20ο αιώνα - του χιλιανού Πάμπλο Νερούδα. Στην Ελλάδα έγινε ευρύτερα γνωστό στο πλατύ κοινό μέσω του "παντρέματος" των στίχων του Νερούδα με τις μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη, στο ομώνυμο μουσικό έργο που γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970.
Το Κάντο Χενεράλ, που εκδόθηκε γιά πρώτη φορά στο Μεξικό το 1950, αποτελείται από 15 τμηματικά μέρη και 231 ποιήματα Η ανεκτίμητη αξία του έχει δύο όψεις: η πρώτη είναι η καθαρά φιλολογική-πολιτιστική ως αυτοτελούς ποιητικού έργου και η δεύτερη είναι η πολιτική του διάσταση Συμβολίζοντας το πάθος του Νερούδα γιά τη Λατινική Αμερική, το Κάντο Χενεράλ αποτελεί μιά εμβληματικά ποιητική απόδοση της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της ηπείρου. Μέσα από ένα μαρξιστικό - και ταυτόχρονα ουμανιστικό - πρίσμα, ο Νερούδα σκιαγραφεί τον αγώνα της Νότιας Αμερικής γιά ανεξαρτησία από τα δεσμά της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού.
Μέσα από την ποίηση του ο Νερούδα "ξαναβαφτίζει" τη Λατινική ήπειρο, δίνοντας μιά νέα διάσταση στην έννοια του Παναμερικανισμού. Η κοινή ταυτότητα των λαών της Αμερικής περνάει μέσα από την συνεχή αντίσταση, τους λαϊκούς και αντι-ιμπεριαλιστικούς αγώνες, την πάλη γιά ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Το Κάντο Χενεράλ περνάει αυτήν την αίσθηση με τον πλέον λυρικό τρόπο, που όμοιος του δεν έχει υπάρξει στην ισπανόφωνη λογοτεχνία και ποίηση από την εποχή του Φεδερικό Γκαρθία Λόρκα. Η σημαντικότερη ίσως συμβολή του έργου του Νερούδα στους αγώνες των λατινοαμερικανικών λαών είναι ίσως το γεγονός ότι εξέφρασε την αγωνία, την αξιοπρέπεια και την ασίγαστη θέληση γιά ελευθερία, σε εποχές όπου η απροκάλυπτη κυριαρχία των ξένων μονοπωλίων συνδιάζονταν με αυταρχικές διακυβερνήσεις τοπικών δικτατορίσκων, συνήθως πιστών στην υπερδύναμη και τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Άλλωστε, κατά την περίοδο που γράφτηκε το Κάντο Χενεράλ (1938-1950), ο Νερούδα είχε την ευκαιρία να ζήσει - αλλά και να παρατηρήσει - πολλά γεγονότα που συνέβαλαν στην μαρξιστική συνειδητοποίηση του. Από την ανελευθερία και πολιτική αστάθεια στη Χιλή μέχρι την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη και την παγίωση του επεμβατισμού των Ηνωμένων Πολιτειών στη Ν.Αμερική.
Χαρακτηριστικό το ποίημα "La United Fruit Co.", το οποίο πραγματεύεται - με τρόπο δεικτικό και λυρικά ειρωνικό - την "μοιρασιά" της Λατινικής Αμερικής από την υπερδύναμη και τις πολιτικές της μαριονέτες:
"Όταν εσήμανε η τρομπέτα ήταν όλα
πανέτοιμα πάνω στη γη κι ο Γεχωβάς
μοίρασε τη δημιουργία του στην CocaCola,
στην Anaconda, στη Ford Motors
και άλλες εταιρείες. Η United Fruit
πήρε όμως στο μερίδιό της ότι
πιο ζουμερό έχουμε στην Ισπανοαμερική:
πήρε το κεντρικό μέρος της γης μου,
τη γλυκειά μέση της Κεντρικής Αμερικής
και Βάφτισε πάλι τις χώρες λέγοντάς τες
“Δημοκρατίες της Μπανάνας”. Πάνω
από τους κοιμισμένους νεκρούς, πάνω
από τους ανήσυχους ήρωές μας
που κατακτήσανε το μεγαλείο,
τα λάβαρα και την ελευθερία,
έστησε εκεί μια όπερα μπούφα(…)
με τις μύγες Τρουχίλλιο, μύγες Τάτσο,
μύγες Καρίας, μύγες Μαρτίνες,
μύγες Ουμπίκο, μύγες αλειμμένες
με ταπεινό αίμα και με μαρμελάδα,
και μεθυσμένες μύγες ζουζουνίστρες
πάνω από από τους λαΐκούς τάφους, μύγες
του τσίρκου, γνωστικές που όλο βομβούν,
μύγες που έχουν σπουδάσει τυραννία.(…)"
Στο σύνολο του το Κάντο Χενεράλ αποτελεί μιά "ποιητική εγκυκλοπαίδεια" των πολιτικών και κοινωνικών παθών της λατινοαμερικάνικης ηπείρου του 20ου αιώνα. Οι λέξεις του Πάμπλο Νερούδα φτάνουν βαθιά στην καρδιά του συλλογικού φαντασιακού των λατινοαμερικάνων και αποκαλύπτουν τις πληγές της ισπανικής αποικιοκρατίας, του βίαιου αφανισμού των τοπικών πολιτισμών από τους "πολιτισμένους ευρωπαίους" αλλά και την συνεχή πάλη των τάξεων σε μιά ήπειρο αφαιμαγμένη από τον επιθετικό ιμπεριαλισμό και τα καπιταλιστικά του κατάλοιπα. Γιά το Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος γνώρισε προσωπικά το νομπελίστα ποιητή, το Κάντο Χενεράλ "είναι ένα ζωντανό ημερολόγιο" που περιγράφει ένα "βιασμό, κατ' εξακολούθηση, με τα ίδια θύματα και τους ίδιους θύτες... Ένα επίκαιρα πολιτικό, διεθνιστικό έργο - καταγγελία γιά τους κρατούντες" (Ριζοσπάστης, 15/7/2005). Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Σαλβαδόρ Αλιέντε είχε ζητήσει επισήμως από τον Θεοδωράκη να μελοποιήσει το Κάντο Χενεράλ, ενώ ο Νερούδα παραβρέθηκε στις πρόβες του κορυφαίου έλληνα συνθέτη με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Πέτρο Πανδή.
Ο Πάμπλο Νερούδα δεν έζησε γιά να ακούσει την ολοκληρωμένη έκδοση του μελοποιημένου Κάντο Χενεράλ, ενός αριστουργήματος μουσικής και ποιητικής πανδαισίας. Έχοντας δεί τη χώρα του να πέφτει στα αιματοβαμμένα χέρια του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ, ο Νερούδα πέθανε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1973 στο Σαντιάγκο. Ο λαός της Χιλής, που είχε εκτιμήσει το πολιτισμικό αλλά και πολιτικό έργο που άφησε πίσω του ο Νερούδα, ξέσπασε σε μιά πρώτη μαζική αντιδικτατορική διαδήλωση κατά τη διάρκεια της κηδείας του ποιητή. Έτσι, τόσο με το Κάντο Χενεράλ όσο και με το υπόλοιπο ποιητικό του έργο, ο Πάμπλο Νερούδα έμεινε στην ιστορία ως ένα αξιομνημόνευτο παράδειγμα διανοούμενου-μαχητή, ο οποίος χρησιμοποίησε την πένα του ως το ιδεολογικό του "τουφέκι", στη μάχη γιά τη δημιουργία ενός καλύτερου και δικαιότερου κόσμου. Το πνευματικό του παιδί, το επαναστατικό Κάντο Χενεράλ - ή "Γενικό Άσμα" στην ελληνική - παραμένει μέχρι και σήμερα, 61 χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευση του, επίκαιρο και αποκαλυπτικό. Ακόμη και χωρίς την παρουσία αδίστακτων δυναστών, όπως ο Πινοσέτ, ο Μπατίστα η ο Τρουχίγιο, η λατινοαμερικάνικη ήπειρος συνεχίζει να αποτελεί μέρος της διεθνούς σκακιέρας του σύγχρονου ιμπεριαλισμού. Η "φωνή" του Πάμπλο Νερούδα - φωνή των καθημερινών ανθρώπων που ζουν στο πετσί τους την εξάπλωση του νεοφιλελευθερισμού στην Κεντρική και Νότια Αμερική - ηχεί δυνατά σήμερα μέσα απ' το Κάντο Χενεράλ:
America Insurrecta, "Ξεσηκωμένη Αμερική", Κάντο Χενεράλ)"Πατρίδα, έχεις γεννηθεί από ξυλοκόπους,απο τέκνα αβάφτιστα, απο μαραγκούς,
απο κείνους που δώσαν σαν παράξενο πουλί
μια σταγόνα αίμα πετούμενο
και σήμερα θα γεννηθείς και πάλι σκληρή,
μες απο εκεί που ο προδότης και ο δεσμοφύλακας
σε πιστεύανε παντοτινά θαμμένη.
Σήμερα, όπως και τότε, θα γεννηθείς απ' το λαό.
Σήμερα θα βγεις μες απ' το κάρβουνο και τη δρόσι.
Σήμερα θα καταφέρεις να τραντάξεις τις πόρτες
με χέρια κακοπαθιασμένα, με κομμάτια
ψυχής που περισώθηκε, με δέσμες
από βλέμματα που ο θάνατος δεν έσβησε:
εργαλεία φοβερά
κάτω απ' τα κουρέλια, έτοιμα για τη μάχη"
πηγή
1 σχόλιο:
ΩΡΑΙΟ, ΜΠΡΑΒΟ!
Pablo Neruda
Born Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto in southern Chile on July 12, 1904, Pablo Neruda led a life charged with poetic and political activity. In 1923 he sold all of his possessions to finance the publication of his first book, Crepusculario ("Twilight"). He published the volume under the pseudonym "Pablo Neruda" to avoid conflict with his family, who disapproved of his occupation. The following year, he found a publisher for Veinte poemas de amor y una cancion desesperada ("Twenty Love Poems and a Song of Despair"). The book made a celebrity of Neruda, who gave up his studies at the age of twenty to devote himself to his craft.
In 1927, Neruda began his long career as a diplomat in the Latin American tradition of honoring poets with diplomatic assignments. After serving as honorary consul in Burma, Neruda was named Chilean consul in Buenos Aires, Argentina, in 1933. While there, he began a friendship with the visiting Spanish poet Federico García Lorca. After transferring to Madrid later that year, Neruda also met Spanish writer Manuel Altolaguirre. Together the two men founded a literary review called Caballo verde para la poesîa in 1935. The outbreak of the Spanish Civil War in 1936 interrupted Neruda's poetic and political development. He chronicled the horrendous years which included the execution of García Lorca in Espana en el corazon (1937), published from the war front. Neruda's outspoken sympathy for the loyalist cause during the Spanish Civil War led to his recall from Madrid in 1937. He then returned to Europe to help settle republican refugees in the United States.
Neruda returned to Chile in 1938 where he renewed his political activity and wrote prolifically. Named Chilean Consul to Mexico in 1939, Neruda left Chile again for four years. Upon returning to Chile in 1943, he was elected to the Senate and joined the Communist Party. When the Chilean government moved to the right, they declared communism illegal and expelled Neruda from the Senate. He went into hiding. During those years he wrote and published Canto general (1950).
In 1952 the government withdrew the order to arrest leftist writers and political figures, and Neruda returned to Chile and married Matilde Urrutia, his third wife (his first two marriages, to Maria Antonieta Haagenar Vogelzang and Delia del Carril, both ended in divorce). For the next twenty-one years, he continued a career that integrated private and public concerns and became known as the people's poet. During this time, Neruda received numerous prestigious awards, including the International Peace Prize in 1950, the Lenin Peace Prize and the Stalin Peace Prize in 1953, and the Nobel Prize for Literature in 1971.
Diagnosed with cancer while serving a two-year term as ambassador to France, Neruda resigned his position thus ending his diplomatic career. On September 23, 1973, just twelve days after the defeat of Chile's democratic regime, the man widely regarded as the greatest Latin-American poet since Darío, died of leukemia in Santiago, Chile.
Δημοσίευση σχολίου