Προσκύνημα στα περιβόλια της Παναγιάς

Αντώνης Μπιδέρης

Από τον Πόντο έως την Κύπρο και από την Κεφαλονιά ως την Τήνο, η Ορθοδοξία εορτάζει το αποκαλούμενο και «Πάσχα του καλοκαιριού», προσκυνώντας στα περιβόλια της Παναγιάς
Οι πιστοί τιμούν το ιερότερο πρόσωπο της Ορθοδοξίας σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Γιορτάζει η Μεγαλόχαρη, η Εκατονταπυλιανή, η Φανερωμένη, η Χοζοβιώτισσα, η Βρεφοκρατούσα, η Ελεούσα, η Θαλασσινή, η Γιάτρισσα, όπως και αν την έχουν ονομάσει, γιορτάζει η Παναγία όλου του Κόσμου.

Η Παναγιά του Πόντου

Η Παναγία Σουμελά είναι το σύμβολο της ποντιακής πίστης. Η πρώτη ονομασία της θαυματουργής εικόνας ήταν Αθηνιώτισσα και την αγιογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Στην συνέχεια τη μετέφερε στην Αθήνα ο μαθητής του.



Σύμφωνα με την παράδοση, τον 4ο μ.Χ. αιώνα η Παναγία η Αθηνιώτισσα εμφανίστηκε ως όραμα στους μοναχούς, Σωφρόνιο και Βαρνάβα, και τους καλούσε να την ακολουθήσουν μέχρι το όρος Μελά, στον Πόντο. Το έκαναν. Στον τόπο που τους οδήγησε έχτισαν μοναστήρι.

Το 1922, κατά την μικρασιατική καταστροφή, έθαψαν την εικόνα στη γη, για να την προστατέψουν και δέκα χρόνια αργότερα ο Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης την έφερε και πάλι στην Ελλάδα.

Για χρόνια έμεινε στο Μουσείο της Αθήνας, μέχρι που οι Πόντιοι της Θεσσαλονίκης αποφάσισαν και έχτισαν το 1951 τον ναό της Παναγίας Σουμελά, προς τιμήν της, στις πλαγιές του Βερμίου, στην Καστανιά της Βέροιας, όπου και την μετέφεραν.

Η Μονή στο Όρος Μελά άνοιξε τις πόρτες της στους πιστούς πέρυσι για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια, με την σύμφωνη γνώμη του Τουρκικού κράτους. Οι πιστοί συγκινημένοι προσκύνησαν και πάλι την Παναγία στο μέρος, που η ίδια διάλεξε να χτιστεί η Μονή.

Φέτος θα τελεστεί και πάλι θεία λειτουργία στην Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά, στην οποία θα χοροστατήσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος ο οποίος θα συλλειτουργήσει με τον Αρχιεπίσκοπο Βορείου και Νοτίου Αμερικής Δημήτριο.

Η Παναγία της Τήνου Η εικόνα της Παναγίας, «φανερώθηκε με υποδείξεις της Παναγίας» στη μοναχή Πελαγία το 1823, στην ιστορική μονή της Κυράς των Αγγέλων, στο Κεχροβούνι.

Ο εορτασμός στο νησί διαρκεί 8 ημέρες, μέχρι τις 23 Αυγούστου που είναι τα εννιάμερα της Θεοτόκου. Εκείνη την ημέρα μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα οι πιστοί ψέλνουν ύμνους και εγκώμια μπροστά στον επιτάφιο και την εικόνα.

Κάθε Δεκαπενταύγουστο το νησί πλημυρίζει κόσμο. Οι πιστοί γονατιστοί ξεκινούν από το λιμάνι και φτάνουν μέχρι τον ναό για να προσκυνήσουν τη χάρη της. Προσκυνούν, αφήνουν το τάμα τους και στον προαύλιο χώρο πάντα θα βρουν μια γωνιά για να βάλουν τη δική τους κουβέρτα, να στρώσουν πρόχειρα και να μείνουν όλο το βράδυ εκεί, μαζί με άλλους πιστούς να μοιραστούν εμπειρίες θαυμάτων της Παναγίας και να ανακουφίσουν την ψυχή τους δίπλα στην Μητέρα όλων.

Το περιβόλι της Παναγίας

Οι καλόγεροι της μοναχικής πολιτείας του Άθω ονομάζουν το Άγιον Όρος «κλήρον ίδιον της Θεοτόκου» και «περιβόλι της Παναγίας».



Σύμφωνα με τις μοναχικές παραδόσεις, η Θεοτόκος επισκέφθηκε το Όρος, όταν, πλέοντας για την Κύπρο μαζί με τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή για να επισκεφθούν τον Λάζαρο, αναγκάστηκαν εξαιτίας μιας μεγάλης τρικυμίας, από τις συνηθισμένες στη βορειοανατολική πλευρά του Άθω, να προσορμιστούν στη θέση όπου αργότερα ιδρύθηκε η Μονή των Ιβήρων.

Στην περιοχή τότε δεν υπήρχαν άλλοι οικισμοί παρά τα ερείπια ενός ναού του Απόλλωνος. Η Παναγία, κατά την παράδοση, ενθουσιάστηκε με το μοναδικό τοπίο του Άθω και ζήτησε από τον Γιο της να της δωρίσει τη χερσόνησο. Τότε, σύμφωνα με την παράδοση, ακούστηκε η φωνή του Χριστού, που αφιέρωνε αιώνια τον Άθω στην Παναγία: «Έστω ο τόπος ούτος κλήρος σος και περιβόλαιον σον και παράδεισος, έτι δε και λιμήν σωτήριος των θελόντων σωθήναι». Από τότε αφιερώθηκε το Όρος ως «κλήρος και περιβόλι της Παναγίας».

Η Παναγία της Εκατονταπυλιανής

Η Πάρος έχει την δική της Παναγιά. Ο ναός της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται στη Παροικιά. Έχει ενενήντα εννέα πόρτες. Το νούμερο αυτό ενέπνευσε την παράδοση η οποία θέλει να υπάρχει ακόμη μία πόρτα, η εκατοστή, κάπου κρυμμένη, και να φανερωθεί μόνο όταν οι Έλληνες θα «πάρουν» την Πόλη.



Αν ρωτήσεις του ντόπιους, αυτούς που πιστεύουν, θα σου πουν αμέσως ότι τον ναό τον έχτισε η Αγία Ελένη. Αυτό ήταν το τάμα που έκανε, όταν πήγαινε στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό. Η προσευχή της εισακούστηκε και επέστρεψε να πραγματοποιήσει το τάμα της. Εκείνη ή ο γιος της Κωνσταντίνος.

Η «Οφιούσα» της Κεφαλονιάς

Στη νότια Κεφαλονιά, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, βρίσκεται ο ναός της Κοιμήσεως. Εκεί από τη γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα, 6 Αυγούστου, εμφανίζονται μέσα κι έξω από τον ναό μικρά φίδια. Είναι τα λεγόμενα «φίδια της Παναγίας».

Στη θέση αυτή, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε ένα παλιό μοναστήρι της Παναγιάς, μεγάλο και πλούσιο. Όταν το μοναστήρι δέχτηκε επίθεση από πειρατές, οι καλόγριες, για να μην πέσουν στα χέρια τους, παρακάλεσαν την Παναγία να τις κάνει πουλιά, ή φίδια.

Έτσι, σαν φίδια, ιερά πλέον, γυρίζουν κάθε χρόνο στις αρχές του Αυγούστου και όσο περνούν οι μέρες πληθαίνουν. Την παραμονή της Κοιμήσεως «πλημμυρίζουν» τον ναό.
Σύμφωνα με την παράδοση, αν κάποια χρονιά τα φίδια δεν παρουσιασθούν, είναι κακό σημάδι. Αυτό συνέβη το 1940 και το 1953, όταν το νησί δοκιμάσθηκε από τους σεισμούς.

Ο Επιτάφιος της Παναγίας στα νησιά

Σε Ορισμένα νησιά της Ελλάδας, όπως για παράδειγμα στην Κασσιόπη της Κέρκυρας ή την Πάτμο και την Ικαρία, οι πιστοί ακολουθούν τα πρότυπα της νεκρώσιμης πομπής που συναντάμε και τη Μεγάλη Παρασκευή.



Στην Κασσιόπη της Κέρκυρας στολίζουν τον επιτάφιο της Παναγίας και ακολουθούν τη λιτανεία με αναμμένα κεριά. Στην Ικαρία, μάλιστα, και πιο συγκεκριμένα στον Καμαρόκαμπο στο ξωκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, υπάρχει ένας μικρός σε μέγεθος επιτάφιος και κάθε χρόνο την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου ο ψάλτης τον παίρνει στους ώμους του, για να τον μεταφέρει στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας.

Εκεί ξεκινούν να χτυπούν οι καμπάνες και γυναίκες κάθε ηλικίας τον στολίζουν με λεβάντες και γαρύφαλλα ψάλλοντας προσευχές, μέχρι τα ξημερώματα. Μόλις χαράξει οι καμπάνες χτυπούν καλώντας τους πιστούς να προσέλθουν με αναμμένα κεριά, όπου ξεκινά μια μεγάλη πομπή με προορισμό και πάλι τον Καμαρόκαμπο.

Το «Πάσχα του Καλοκαιριού» στα Γρεβενά

Λαμπρές είναι οι γιορτές του Δεκαπενταύγουστου στην περιοχή των Γρεβενών, όπου ξενιτεμένοι από κάθε γωνιά της γης μαζεύονται και ξεκινούν ένα ατελείωτο γλέντι που κάνει τους αγαπημένους συγγενείς να ξανασμίξουν. Χωριά που το χειμώνα κατοικούνται από 100 το πολύ 200 κατοίκους, την εποχή του Δεκαπενταύγουστου φτάνουν να φιλοξενούν έως και τρεις χιλιάδες πιστούς.

Το επίκεντρο της γιορτής φυσικά είναι συγκεντρωμένο στο ψηλότερο χωριό της Ελλάδας, τη δοξασμένη και πολυτραγουδισμένη Σαμαρίνα, αφού χιλιάδες προσκυνητές καταφθάνουν στη Μεγάλη Παναγιά για να πανηγυρίσουν σε ένα γλέντι που κρατάει τρεις ολόκληρες ημέρες.

Η Παναγία η Αγιασώτισσα

Στη Λέσβο οι προσκυνητές ξεκινούν από την Μυτιλήνη και περπατούν για 25 χιλιόμετρα, μέχρι την Αγιάσο προκειμένου να φτάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας να προσκυνήσουν την εικόνα που είναι πλασμένη με κερί και μαστίχα και να διανυκτερεύσουν ψάλλοντας ύμνους στην Παναγιά.

Μετά την λειτουργία γίνεται περιφορά της εικόνας και οι εκδηλώσεις φτάνουν στο αποκορύφωμα τους με μουσική και χορό στην πλατεία του χωριού.

Δεκαπενταύγουστος στα Δωδεκάνησα

Στα Δωδεκάνησα πιο γνωστή είναι η Παναγία η Καβουριανή στη Λέρο. Βρίσκεται κοντά στον οικισμό Ξηρόκαμπος. Το γραφικό εκκλησάκι ονομάζεται και της Καβουράδαινας, διότι στη θέση που είναι, κατά την παράδοση, ένας ψαράς που έψαχνε για καβούρια βρήκε μέσα σε σχισμή την εικόνα της Παναγίας.

Για τη μοναδικότητά της ξεχωρίζει η Παναγία του Χάρου στους Λειψούς. Είναι η μοναδική εικόνα της Παναγίας που δεν κρατά το Θείο Βρέφος, αλλά τον Εσταυρωμένο Χριστό.

Όσο και αν ακούγεται παράξενο το όνομά της, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ευλογεί το πεντάμορφο νησί. Η Παναγία του Χάρου πήρε το όνομά της, από το γεγονός ότι ο νεκρός Χριστός στον σταυρό του μαρτυρίου και ο Χάρος σχετίζονται μεταξύ τους εννοιολογικά.