Το όνομα του γέλιου

Προχωρημένη ώρα. 12:00π.μ. Στο κρατικό κανάλι προβάλλεται για πολλοστή φορά η εξαιρετική ταινία «Το όνομα του Ρόδου».

Την έχω δει αρκετές φορές. Έχω ξεχάσει πόσες. Ωστόσο αυτό δεν με εμποδίζει να την δω ακόμη μια. Είναι τόσο σπουδαία ταινία που με χαρά την ξαναβλέπω όσο χρειαστεί η ψυχή μου. Βέβαια όπως όλες οι κινηματογραφικές μεταφορές βιβλίων, υστερεί από την μελέτη του βιβλίου. Ωστόσο ως ταινία είναι σημαντική.

Ο Μεσαιωνικός κόσμος, η μεσαιωνική κοινωνία, ο άνθρωπος της. Φόβος, ενοχές, ανασφάλεια, μυστικοπάθεια, δεισιδαιμονία, προκατάληψη και πολύ σκοτάδι σε όλα τα επίπεδα. Ένας άνθρωπος δίχως πρόσωπο. Δίχως αυτοαξία. Ένας Θεός τιμωρός, δυνάστης και δικαστής, χαιρέκακος και εκδικητικός που αρέσκεται να κολάζει ανθρώπους. Μια εκκλησία εξουσιαστική, ληστρική, μισάνθρωπη, δεκανίκι των κοσμικά ισχυρών.

Βρισκόμαστε στον 14^ο αιώνα, εποχή όπου αρχίζει και αχνοφέγγει το πάθος της γνώσης, της επιστήμης, του ορθολογισμού (που εκπροσωπείται στο βιβλίο από το Δάσκαλο και το μαθητή-αφηγητή), αλλά βέβαια η εποχή δεν είναι έτοιμη ακόμα να δεχτεί τέτοια ανοίγματα, εφόσον η κυρίαρχη ιδεολογία είναι η θρησκεία, οι αιρέσεις, η φανατισμοί, η ιερά εξέταση κ.λ.π. Βρισκόμαστε λοιπόν σ’ ένα μεταίχμιο, βρισκόμαστε επίσης σ’ ένα ιταλικό μοναστήρι όπου υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της εποχής εκείνης. Μοναστήρι Βενεδικτίνων που συμβαίνουν φοβεροί φόνοι. Ο ένας μετά τον άλλο μοναχοί δολοφονούνται. Στην προσπάθεια να υπάρξει ερμηνεία, εξήγηση του φαινομένου, συγκρούονται δυο πραγματικότητες που τον μεσαίωνα έδωσαν πραγματικές μάχες, με θύματα ανθρώπινες ζωές. Η λογική, ο νους του ανθρώπου και η θρησκευτική δεισιδαιμονία. Ο εγκλωβισμός σε παρωχημένα μοντέλα ερμηνείας και το άνοιγμα σε νέες κατανοήσεις. Μοναχοί που πιστεύουν οτι οι φόνοι πραγματοποιούνται από τον σατανά. Άρα η λύση θα επέλθει με εξορκισμούς στην μονή και κάψιμο στην πυρά των αιρετικών μάγων μοναχών και από την άλλοι μοναχοί που πιστεύουν οτι οι φόνοι διαπράττονται από κάποιο μοναχό που θέλει να κρύψει με κάθε τρόπο κάποιο μυστικό.

Σκέφτομαι πολλές φορές οτι εαν στην Δύση απολυτοποιήθηκε η λειτουργία της λογικής αποκλείνοτας απο τον πολιτισμό της ποικίλες διαφορετικές δυνατότητες του ανθρώπινου προσώπου, οφείλεται αποκλειστικά στην χρόνια βάναυση και δια αίματος φίμωσης της.

Εκείνο όμως που κάθε φορά με συγκλονίζει όσες φορές κι αν έχω δει την ταινία, είναι η αιτία όπου ο γηραιός μοναχός της Μονής θέλει να κρατήσει μυστικό το περιεχόμενο από το κείμενο του Αριστοτέλη. Μάλιστα φτάνει στο σημείο να εμποτίζει τις σελίδες του βιβλίου με δηλητήριο έτσι ώστε όποιος το διαβάζει ξεφυλλίζοντας να δηλητηριάζεται μέσω του σάλιου.

Τι θέλει όμως να κρύψει ο μοναχός; Τι γράφει ο Αριστοτέλης το οποίο δεν πρέπει να μάθουν οι μοναχοί;

Εκείνο που αναφέρει το «σατανικό» βιβλίο είναι οτι οι άνθρωποι πρέπει να γελάνε. Ότι οι άνθρωποι μέσα από το γέλιο και την διακωμώδηση θα πρέπει να ασκούν κριτική στις εξουσίες, στους φαντασμένους, στον εαυτό τους όταν νιώθει ότι έχει πάρει ψηλά τον αμανέ ή πολύ σοβάρεψε. Το γέλιο για τον Αριστοτέλη είναι ελευθερία από τα δεσμά της εξουσίας.

Για τον γηραιό όμως μοναχό του έργου, αλλά και πολλούς χριστιανικούς συγγραφείς των μεσαιωνικών χρόνων το γέλιο ήταν αμαρτία. Μάλιστα πολύ εκκλησιαστικοί συγγραφείς για να στηρίξουν τις κωμικοτραγικές απόψεις τους, έλεγαν ότι ο Χριστός δεν γέλασε ποτέ. Αλλά είναι αδύνατον ότι πιο γλυκό, ότι πιο όμορφο, αγνό, παρθενικό και αθώο υπήρξε στην ιστορία του κόσμου, να συνόδευε την ύπαρξη του από βλοσυρότητα και σωματικό σκοτάδι. Ωστόσο και αυτό το είπαν.

Εκείνη την εποχή αλλά και σήμερα, αρκετοί άνθρωποι πάσχοντες από την αρρώστια που λέγεται θρησκεία, πίστευαν και συνεχίζουν να πιστεύουν, ότι το γέλιο υπονομεύει την πίστη. Ότι σπέρνει την αμφιβολία. Ότι δεν ταιριάζει στους «σοβαρούς» και ηθικούς. Το κυριότερο ότι σκορπάει τον φόβο, την ντροπή, την ενοχή. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι εξουσίες και μάλιστα οι θρησκευτικές θέλουν ανθρώπους φοβισμένους και έντονα ενοχικούς. Ανίκανους να χαρούν το δώρο της ζωής. Αδύναμους και φοβισμένους που θα νιώθουν ένοχοι γιατί γεννήθηκαν. Γιατί είναι άνθρωποι. Γιατί έχουν σώμα, ορμές και συναισθήματα. Γιατί υπάρχουν.

Αμαρτία, κόλαση, διάβολος κ.α πολλά ήταν και παραμένουν μέχρι σήμερα μορφές ελέγχου και εξουσιαστικά εργαλεία στα χέρια της θρησκείας.

Πάνω σε αυτό στο ανθρώπινο μοντέλο στήνεται ο μεγαλύτερος έλεγχος και η μεγαλύτερη υποταγή. Η εξουσία της θρησκείας βασίζεται σε ότι πιο απάνθρωπο και ειδεχθές ανακαλύφθηκε ποτέ, στην μεταφυσική απειλή. Σε αυτή πάνω στήνεται καθημερινά η κατασυκοφάντηση του Θεού που φανερώθηκε στο πρόσωπου του Χριστού.

π.Λίβυος