Του Θ. Ρηγινιώτη
Η τέχνη και η επιστήμη είναι οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται ο πολιτισμός μας. Αν και είναι δυνατόν να γίνουν βάρβαρες, κατά κανόνα είναι από τα πιο εκλεπτυσμένα δημιουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος. Η τέχνη κάνει τον άνθρωπο δημιουργό κόσμων και πλασμάτων, που –έστω κι αν διανοητικά ξέρει ότι είναι πλαστά– ψυχολογικά και συναισθηματικά γι’ αυτόν είναι αληθινά. Και η επιστήμη τού προσφέρει το αίσθημα της κατάκτησης του παρόντος κόσμου, όλου του σύμπαντος, καθώς ανακαλύπτει και κατανοεί τους νόμους, τη δομή και τη λειτουργία του.
Και στις δύο περιπτώσεις ο άνθρωπος ζει ένα αίσθημα πληρότητας, που θα τη χαρακτήριζα ηδονή. Δημιουργεί κόσμους και πλάσματα – κατακτά τον ήδη δημιουργημένο κόσμο. Ο καλλιτέχνης και ο επιστήμονας, ο καθένας από την πλευρά του, υποσυνείδητα, ακόμη κι αν είναι άθεος, αισθάνεται θεός. Δε χρειάζεται λοιπόν το Θεό –μα υπάρχει άλλος Θεός εκτός από τον εαυτό του;
«Αν υπάρχει Θεός, πώς είναι δυνατόν να μην είμαι εγώ ο Θεός;» και «γιατί ο Ιησούς να είναι ο Υιός του Θεού και όχι εγώ;» ήταν ο πειρασμός του Ρώσου ζωγράφου του Παρισιού Σέργιου Σαχάρωφ (Μόσχα 1896 – Έσσεξ Αγγλίας 1993), που, μετά από περιπλανήσεις ανά τον κόσμο και μακρά θητεία στον υπερβατικό διαλογισμό (ινδικής προέλευσης μυστικιστική μέθοδος που διαδόθηκε στη δύση από τον Μαχαρίσι), ανακάλυψε την ορθοδοξία και έγινε, με αγωνία και δάκρυα, ο μεγάλος σύγχρονος άγιος Πατέρας της Εκκλησίας Σωφρόνιος του Έσσεξ. (Βλ. π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος, Μορφή εκδοθείτω 2006, σελ. 82-88).
Γι’ αυτό καλλιτέχνες και επιστήμονες είναι τόσο εύκολο να γίνουν άθεοι, δεϊστές ή αγνωστικιστές, μερικές φορές μάλιστα να κινηθούν προκλητικά ενάντια στην καθιερωμένη θρησκευτικότητα –γιατί, όσο κι αν νιώθουν θεοί, δε μπορούν να ξεπεράσουν το γεγονός ότι είναι θνητοί.
Αυτό το αίσθημα πληρότητας του επιστήμονα και του καλλιτέχνη ισχυρίζομαι ότι είναι ένα γήινο υποκατάστατο του αισθήματος ουράνιας πληρότητας, που βιώνει ο άνθρωπος όταν έρθει σε επαφή με το Θεό. Έτσι η τέχνη και η επιστήμη γίνονται υποκατάστατα της θρησκείας, με μία έννοια γίνονται θρησκείες. Γι’ αυτό ο άνθρωπος μπορεί να εθιστεί σ’ αυτές, να τους αφοσιωθεί μέχρι μονομανίας, να τις υπηρετήσει ακόμη και παραμελώντας ή καταστρέφοντας τον εαυτό του ή και άλλους. Οι περιπτώσεις είναι πολλές και γνωστές: «καταραμένοι» ποιητές, ιδιόρρυθμοι, περιθωριακοί λογοτέχνες και καλλιτέχνες που συχνά παραφρονούν ή αυτοκτονούν, επιστήμονες αποκομμένοι από τους ανθρώπους, επιστήμονες που συμβάλλουν με τις έρευνές τους στη δημιουργία μηχανών εξόντωσης, στον έλεγχο της ανθρώπινης σκέψης και συμπεριφοράς, στην καταστροφή του περιβάλλοντος, και δε λένε «όχι, φτάνει ώς εδώ!».
Ο σύγχρονος πολιτισμός, έχοντας εξορίσει το Θεό, πάσχει σε μεγάλο βαθμό απ’ αυτή τη μορφή ειδωλολατρίας. Η τέχνη και η επιστήμη είναι γι’ αυτόν «ιερές», δεν πρέπει να έχουν όρια, αλίμονο σ’ εκείνον που θα τις προσβάλει. Ό,τι κι αν κάνει η τέχνη, της είναι επιτρεπτό, όπου κι αν φτάσει η επιστήμη, της είναι επιτρεπτό. Όχι όρια στη γνώση, έστω και με τίμημα την καταστροφή του πλανήτη!
Η ιδέα ότι η επιστήμη πρέπει να εξελίσσεται συνεχώς, με την προϋπόθεση απλώς να χρησιμοποιείται σε «σωστές» εφαρμογές, είναι αυταπάτη. Είναι βέβαιο ότι κάθε νέο επίτευγμα χρησιμοποιείται κυρίως για κακό. Δεν υπηρετεί τον άνθρωπο, ο άνθρωπος το υπηρετεί, πράγμα απόλυτα φυσικό, γιατί λειτουργεί ως πιστός μιας θρησκείας. Πρόκειται για μια θεότητα που του δίνει δύναμη, με το ακατανίκητο αίσθημα θεϊκής πληρότητας. Προχωρεί λοιπόν την «καθαρή» τέχνη και την «καθαρή» επιστήμη –ο ίδιος δεν έχει κακό σκοπό, απλώς δεν διαχειρίζεται τα επιτεύγματά του, τα οποία παίρνουν άλλοι, συνήθως πολυεθνικές χωρίς ηθικούς φραγμούς, και τα διαχειρίζονται όπως θέλουν.
Εκείνος δε σταματά, δε μπορεί να σταματήσει. Ο μόνος τρόπος να σταματήσει είναι να φύγουν η τέχνη και η επιστήμη από το κέντρο της ζωής του. Να πάρουν τη θέση που τους αρμόζει, ως δευτερεύουσες ενασχολήσεις στην υπηρεσία του ανθρώπου. Μόνο που αυτό θα πρόσβαλλε τα ίδια τα θεμέλια του σύγχρονου πολιτισμού, που επιδιώκει και επιβάλλει, με κίνητρα σκοτεινά και όχι αγαθά, τη «συνεχή ανάπτυξη» –και μάλιστα την ξέφρενη, ακόρεστη, άπληστη ανάπτυξη, στα προϊόντα της οποίας έχουν εθιστεί και οι ψυχικά εξαντλημένοι καταναλωτές.
Υπάρχουν επιστήμονες και καλλιτέχνες που έρχονται αντιμέτωποι με τις όψεις αυτές του σύγχρονου πολιτισμού. Πολλοί απ’ αυτούς είναι ακτιβιστές, άλλοι είναι διάσημες προσωπικότητες που ασκούν κριτική (όπως ο Νόαμ Τσόμσκι ή ο Μάικλ Μουρ), έχοντας κι εκείνοι την ιδέα ότι ανώτερος στόχος είναι «να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο». Γενικά, μέσα στα πλαίσια του σύγχρονου πολιτισμού, απορρίπτεται ως «μύθος» ο σημαντικότερος παράγοντας, που θα μπορούσε να σώσει τον ίδιο τον πολιτισμό, τον κόσμο και φυσικά τον άνθρωπο: η αγιότητα.
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου