ΟΙ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΑΙΟΙ ΤΗΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΑΣ: sui generis μορφές μιας παλιάς καλής εποχής

ΟΙ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΑΙΟΙ
(ἢ τρεμοσκωληκὴ μυθολογία)

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου

Γύρω στὴν δεκαετία τοῦ ΄50 μεταξὺ τῶν "γραφικῶν" φυσιογνωμιῶν τῆς τότε Χαλκηδόνος, ὑπῆρχε καὶ ἡ πολυπληθής, πολὺ δὲ γνωστὴ οἰκογένεια τῶν Ξανθοπούλων. Αὕτη ἀπαρτιζόταν ἀπὸ τὸν πεπαιδευμένο Κωνσταντῖνο μουσικό, Χαρίλαο ζωγράφο, Δημήτριο φιλόσοφο καὶ Κίμωνα γιατρό. Ἄλλα μέλη της ἦταν ἡ Αἰκατερίνη καὶ ἡ Αὐρηλία-Μαρία μὲ τὸν ἄντρα της, τὸν μεγαλοπρεπῆ στὴν ἐμφάνιση Ἀναστάσιο Λαμπρίδη καὶ τὸν γιό τους Λάζαρο.
Ἡ οἰκογένεια τῶν Ξανθοπούλων ἔχαιρε ἰδιαίτερης φήμης καὶ τιμῆς στὴν Κοινότητα Χαλκηδόνος. Τὰ πρόσωπά της συνδεόταν μεταξύ τους μὲ ἀδελφικὴ ἀγάπη, ἡ ὁποία "ἐκορυφώθη μὲ τὴν ἀδιάσπαστον συμβίωσίν των ὑπὸ τὴν πατρικὴν στέγην μέχρι τελευταίας αὐτῶν πνοῆς. Πιθανὸν τοῦτο νὰ μὴ ἐπέτρεψεν εἰς αὐτούς, ὅπως σχηματίσουν εἷς ἕκαστος τὴν ἰδίαν αὐτοῦ στέγην… Ἀλλ’ οἱ ἀδελφοὶ Ξανθόπουλοι, οἱ ἄνθρωποι τῆς ἀνωτερότητος, τῆς ἐπιστήμης, τῆς διανοήσεως, τῆς καλλιτεχνίας, ἀπέβλεπον εἰς τὸ ἰδεῶδες των, τοῦ ὁποίου σκοπὸς εἶναι οὐχὶ ὁ πολλαπλασιασμός, ἀλλ’ ὁ ἐξαγνισμός, ἡ κάθαρσις τοῦ ἀνθρώπου. Πνεῦμα διάφορον τοῦ συνήθους διεῖπε τὰς πράξεις των"1, τὶς ὁποῖες συχνὰ κοσμοῦσε ἡ φιλανθρωπία καὶ ὁ ἀλτρουϊσμός. Ἔτσι βοηθοῦσαν τοὺς πτωχοὺς στὶς γιορτές, μοιράζοντας τρόφιμα, βούτυρα κάρβουνα κ.ἄ., τὰ ὁποῖα ἐπρομηθεύοντο ἐκ τῆς ἀγγλικῆς Kooperatif τοῦ Καδήκιοϊ. Κατὰ τὸν Β. Φωτιάδην ἡ οἰκογένεια εἶχεν εἰς τὸν μετὰ σιδηρᾶς θύρας μικρὸν κῆπον τοῦ πέτρινου ἀρχοντικοῦ των στὴν ὁδὸ Kabukluceviz, σήμερον Dr. Esat Işık Cad. τοῦ Μοδιοῦ, τὸν καλούμενον "Πακτωλόν", τ.ἔ. κοσμήματα κλπ. ἀξίας, ἐκ τοῦ τοκογλύφου καραμανλῆ πατέρα τους Λαζάρου, τὰ ὁποῖα καὶ ἐνέμετο, καθὼς καὶ χρήματα, μετοχὰς καὶ κτήματα. Βέβαια στὴ δημιουργία τῆς "ἀδελφικῆς" ἀτμόσφαιρας πολὺ πιθανὰ συνέβαλε ἡ ἀμοιβαία ἀνοχὴ μεταξύ τους, ἡ ὁποία συχνὰ ἐλάμβανε ἕνα τεχνητὸ καὶ ἐξωπραγματικὸ χαρακτῆρα "ἀλληλοθυμιάσματος", πρᾶγμα κωμικό, ὅμως εὐφυὲς καὶ χρήσιμο.
Συνήθως διέμενον εἰς τὴν κουζῖναν τοῦ ὑπογείου τοῦ ἀρχοντικοῦ των, στὸ ὁποῖον ὁδήγουν δύο μαρμάρινες κλίμακες, καθήμενοι ἐπὶ ἀναπαυτικῶν πολυθρονῶν καὶ μπροστὰ σὲ μικροὺς τάπητας. Τὸ κτίριον ἦτο τριόροφον καὶ ἔκειτο διαγωνίως πρὸς τὸν δρόμον, ὁμοιάζον πρὸς πλώρην βαποριοῦ. Εἶχαν δὲ φροντίζουσαν δι΄ αὐτοὺς ὑπηρέτριαν ἰμβριακῆς καταγωγῆς, τὴν ὁποίαν μεταθανατίως ἀπεκάλεσαν "δευτέραν μητέρα" των. Ἡ Αἰκατερίνη καὶ ἡ Αὐρηλία ἐρράπτοντο ὡς ὅλη ἡ γυναικεῖα ἀφρόκρεμα τῆς Χαλκηδόνος, εἰς τὴν γνωστὴν τότε ράπτριαν Σμαράγδαν Βενιαμίν.
Καὶ τώρα ἂς δοῦμε τοὺς Ξανθοπουλαίους χωριστά.
Ὁ Κωνσταντῖνος ἦταν καθηγητὴς τῆς μουσικῆς. Ἔπαιζε βιολὶ καὶ δίδαξε στὴν 5η καὶ 6η τάξη τοῦ Ζαππείου κατὰ τὰ ἔτη 1949-1950 καὶ 1950-1951, ὅπως καὶ ὁ Ν. Χαρισιάδης (τουπίκλην Χαροῦτσος) δάσκαλος ὡδικῆς στὴν Ἀστικὴ Σχολὴ Χαλκηδόνος καὶ ἀξέχαστος γιὰ τὶς χειροθεσίες μὲ τὰ βαρειά του χέρια. Τὸν Κωνσταντῖνο θυμᾶται ὁ γράφων μὲ τὸ μακρὺ μαλλὶ καὶ τὰ γυαλιά του. Ἐκτείνων περιπαθῶς τὸ τόξον εἰς τὸ τετράχορδον, ἐπεμαρτύρει ὅτι ἡ μουσικὴ ἦτο ἡ βάσις τῆς παιδείας τῶν ἀρχαίων.

Ὁ Χαρίλαος (Χαρῆς)2 ἦταν ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἔζησε καὶ πέθανε γιὰ τὴν Τέχνη. Εἶδε τὸ φῶς στὸ Βαφεοχῶρι. Σπούδασε στὴ Γαλλικὴ Σχολὴ τοῦ Jules Fort, στὴν Ἀκαδημία Ὡραίων Τεχνῶν τῆς Πόλης καὶ στὴ Φλωρεντία. Ἀσχολήθηκε μὲ τὴ ζωγραφική, ἐκτελέσας κοσμικὰ καὶ θρησκευτικὰ ἔργα, διεκρίθη δὲ στὴν προσωπογραφία. Ἔπαιζε βιολοντσέλο καὶ ἔγραψε μερικὰ ἄρθρα σὲ Ἡμερολόγια καὶ Περιοδικά. Τότε γνωριζόταν ὡς ὁ καλλιτέχνης τῆς Χαλκηδόνος. …."Ἔδωσε σ’ αὐτὴν τὸ δικαίωμα νὰ βροντοφωνεῖ -τὸ παροῦσα- σὲ ζητήματα τῆς Τέχνης. Μὲ τὸ δοξάρι του στὸ βιολοντσέλο καὶ μὲ τὴν παλέτα καὶ τὸ πινέλο ὁ Χαρῆς ἦταν ἄφταστος. Κλεισμένος στὸν ἑαυτό του, καὶ τὸ ἐργαστῆρι του, βυθισμένος στὶς ὀνειροπολήσεις του ὅλο καὶ δημιουργοῦσε ἀθόρυβα, ἔχοντας ἕνα καὶ μόνο ἐχθρό: Τὴν διαφήμηση. Τὰ ἔργα του δειλὰ ἐμφανίζονται ἀλλ’ ὁ θαυμασμός ἀκολουθεῖ παταγωδῶς"3. Ἐξέθεσε στὴν Πόλη, Ἄγκυρα καὶ τὴν Ἀθήνα. Ἔργα του βρίσκονται σὲ ναούς, ἱδρύματα καὶ ἰδιῶτες τῆς Πόλης καὶ τοῦ ἐξωτερικοῦ.
Ὁ γράφων τὸν θυμᾶται βαρὺ καὶ κυρτὸ νὰ προσεύχεται μὲ κατάνυξη κατὰ τὶς Θείες Λειτουργίες κοντὰ στὴν Ἱ. Πρόθεση τοῦ ἱ. ναοῦ τῆς Ἁγ. Εὐφημίας Χαλκηδόνος.

Ὁ τρίτος, ὁ Δημητρός, ἦταν λόγιος καὶ φιλόσοφος, μελετῶν τὴν προγονικὴν φιλοσοφίαν. Εἶχεν ἀδυναμία στὶς στεντόριες ἀγορεύσεις, ὄχι βέβαια ἐπὶ Συνόδου, ἀλλὰ ὅπου ἂν ἐδύνατο, ὅπως κατὰ τὶς συναντήσεις σὲ ἱδρύματα, αἴθουσες κ.ἄ. καὶ ἔγραψε ἄρθρα στὴν "Ἀπογευματινή". Κατὰ τὸν Θ. Θεοφανείδην ἀπέβη τὸ πρότυπο τῆς μετριοφροσύνης καὶ τοῦ ἀλτρουϊσμοῦ. Τὸ ἐάν ὅμως καὶ κατὰ πόσον οἱ Ξανθοπουλαῖοι ἦταν πράγματι ταπεινοί, τοῦτο τυγχάνει ἄγνωστον, καθὼς καὶ ἡ διατυμπανιζόμενη φιλανθρωπία των. Διότι λέγεται, ὅτι ὁ Δημήτριος ἐκράτει συχνὰ διάφορα διὰ τοὺς πτωχοὺς πράγματα, τὰ ὁποῖα δὲν τὰ ἔδιδε!
Ὁ γράφων τὸν θυμᾶται εὐθυτενῆ μὲ τὴ φαλάκρα καὶ τὰ λεπτά του γυαλάκια τύπου Zwicker, νὰ προχωρεῖ σιγὰ σιγά, ὅπως οἱ "κολπιασμένοι".
Τέταρτος ἦταν ὁ Κίμων ὁ γιατρός. Κατὰ τὸν Θ. Θεοφανείδην "ἀφιερωθεὶς οὗτος ψυχῇ τε καὶ σώματι εἰς τὴν νοσηλείαν τῶν θυμάτων τοῦ Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ἔδωκεν αὐτὸς ἑαυτὸν θῦμα". Κατ’ ἄλλους ὅμως ἐξεμέτρησε τὸ ζεῖν λόγῳ συγκοπῆς, στενοχωρηθεὶς ἐπικινδυνοκαρδίως ἐκ τοῦ ὅτι ἐκηλίδωσεν τὰ λευκά του ροῦχα κατὰ τὴ γιορτή του!
Ὡραία προτομὴ αὐτοῦ ἐκ τσιμέντου, ἔργο τοῦ Χαρῆ, κοσμεῖ τὸν τάφον τῆς οἰκογενείας Ξανθοπούλων στὸ Κοινοτικὸ Κοιμητήριο τοῦ Ἁγ. Ἰγνατίου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Χαλκηδόνος.
Ἡ πρώτη ἀπὸ τὶς ἀδελφές τους ἦταν ἡ Κατίνα, ἕνας τύπος νευρασθενικός, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον ἦτο ἴδιον καὶ εἰς ἄλλα μέλη τῆς οἰκογενείας, σχολαστικὰ ὀπαδὸς τῆς καθαριότητος, μετὰ τῆς ἐκ παραδόσεως τάσεως πρὸς τὸ κοψομπολιό, ἴδιον τῶν μικροκοινωνιῶν, τὸ ὁποῖον διέκρινε τοὺς κατοίκους τῆς περιοχῆς καὶ ὄχι μόνον.
Ἡ Αἰκατερίνη χρημάτισε ἐπὶ ἔτη πρόεδρος τῆς Φιλοπτώχου Ἀδελφότητος Χαλκηδόνος. Λέγεται δὲ ὅτι κατὰ τὴν περίοδό της τὸ φαγητὸ τοῦ τότε ὑφιστάμενου Συσσιτίου ἦταν λόγῳ "οἰκονομίας"! τόσο "εὔγεστο", ποὺ τὸ "προσεφέραν" στὸν κηπότοιχο τοῦ παρακείμενου δημοτικοῦ σχολιοῦ! Διακρινόταν γιὰ τὴν ἀγάπη της πρὸς τὶς γάτες, γενομένη πρόδρομος τῆς σημερινῆς παθολογικῆς ζωοφιλίας τοῦ προκεχωρημένου συνήθως ἀσθενοῦς φύλου, παρὰ τὴν ἀγριότητα καὶ τοὺς σφαγιασμοὺς πολλῶν ἀνθρώπων. Ἦτο δὲ καὶ μία πιθανῶς ἱέρεια τῆς φιλανθρωπίας τῶν διπόδων.

Ἀδελφή της μικρότερη, ἦταν ἡ Αὐρηλία-Μαρία σύζυγος τοῦ λεβεντόκορμου Ἀναστασίου Λαμπρίδη, σημαντικοῦ μέλους τῆς τότε Κεντρικῆς Ἐφορείας τῆς Κοινότητος Χαλκηδόνος καὶ Προέδρου τῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος. Εἶχεν δὲ καὶ μονάκριβον υἱὸν τὸν Λάζαρον (Ρῖκον), ὁ ὁποῖος ἐνυμφεύθη τὴν Ρέαν καὶ ἀπέκτησεν μίαν κόρην, πενθερὰν τοῦ π. Β. Καρατζίκου τῆς Κοινότητος Πριγκήπου καὶ ἔθυσεν τὴν οἰκογενειακὴν περιουσίαν εἰς τὸν βωμὸν τοῦ τζόγου, μὴ ἐξαιρουμένων πολλῶν πινάκων τοῦ θείου του Χαρῆ, τῶν ὁποίων ἡ τύχη παραμένει ἄγνωστος. Ἐντὸς τῆς συναφείας αὐτῆς, νοητέα καὶ ἡ πώλησις ἐπὶ ἀντιπαροχῇ τελικῶς καὶ τοῦ πατρογονικοῦ οἴκου τῶν Ξανθοπουλαίων. Μετὰ τὸ θάνατον τῶν ἀδελφῶν, ὁ Α. Λαμπρίδης μετὰ τῆς συζύγου του μετεκόμισαν στὸ Πέρα.
Αὐτοὶ λοιπὸν κάπως ἦταν οἱ Ξανθοπουλαῖοι. Οἱ ἀξιόλογοι καὶ περίεργοι, οἱ εὐγενεῖς καὶ σχολαστικοί, sui generis μορφὲς μιᾶς καλῆς παλιᾶς ἐποχῆς ποὔφυγε ἀνεπιστρεπτί. Αἰωνία τους ἡ μνήμη!
Ὁ γράφων εὐχαριστεῖ καὶ ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ τὴν Α. Παντελάρα, τὸν Φ. Κάφτογλου καὶ τὴν Α. Ἀργυροῦ, γιὰ τὰ στοιχεῖα ποὺ τοῦ ἔδωσαν.
______________________________
1- Θ. Σ. Θεοφανείδη, Πένθη. Κωνσταντῖνος Λ. Ξανθόπουλος, Χρόνος 3.6. (1960) 3.
2- Α. Παπᾶ, Χαλκηδόνος, Ἰχνογραφίες καὶ γλυπτὰ τοῦ Χαριλάου Ξανθόπουλου, Ἡ Κινστέρνα 17 (2010) 13-26, ὅπου καὶ ἡ λοιπὴ βιβλιογραφία.
3- Θ. Σ. Θεοφανείδη, Φυσιογνωμίες ποὺ ἔλειψαν. Χαρίλαος Λ. Ξανθόπουλος, Ἐμπρὸς 26.12.10. (1962) 1.

Απογευματινή Κωνσταντινουπόλεως 21.9.2010

πηγή