Ευτυχώς η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική!

Ο Θεορήμων ο Ενθεώτατος – Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (14 Ιουλίου)

Μητροπολίτου Προικοννήσου π.Ιωσήφ

Υπάρχει μια εσφαλμένη αντίληψη και στους δικούς μας κάποτε θεολογικούς κύκλους, ότι η εποχή των Αγίων Πατέ­ρων της Εκκλησίας τελειώνει κάπου στον όγδοο αιώνα, με «τελευταίο» Πατέρα τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Ευτυχώς η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική! Η Εκκλησία μας είχε, έχει, και θα έχει πάντοτε Αγίους Πατέρες, σκεύη εκλογής του Παρακλήτου τίμια, άξια δοχεία της χάριτος του Θεού, διδασκάλους και ερμηνευτές του θείου θελήματος σοφότατους, άνθη της αγίας χριστιανικής αρετής πανεύοσμα, «στόλους και εδραιώματα της αληθείας», προμάχους της Ορθοδόξου Πίστεως και ευσέβειας. Έτσι, ακόμα και μέσα στο σκοτάδι της Τουρκοκρατίας είχαμε την ολοφώτεινη παρουσία Αγίων Πατέρων, εφάμιλλων των παλαιών, με κορυφαίο τον Όσιο Νικόδημο τον Αγιορείτη (1749 – 1809). Γι’ αυτόν, τον πολύ τα θεία ιερό άνδρα, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε λόγο στις γραμμές που ακολουθούν.

Κυκλαδίτης στην καταγωγή, γεννήθηκε στη Νάξο από ευσεβείς γονείς, τον Αντώνιο και την Αναστασία Καλλιβούρτση και έλαβε κατά το άγιο βάπτισμα το όνομα Νικόλαος. Σοβαρός, φιλομαθής και ευφυέστατος, μαθήτευσε αρχικά κοντά στο σοφό και ενάρετο ιερομόναχο Χρύσανθο, αδελφό του Αγίου Ιερομάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού, κι αργότερα στην περίφημη Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, κοντά στον περιάκουστο Ιερόθεο Βουλισμά, τον Ιθακήσιο. Σπούδασε φιλοσοφία, ιατρική, αστρονομία, ποίηση, ιστορία, τα έργα των Αγίων Πατέρων, ξένες γλώσσες (Λατινικά, Ιταλικά, Γαλλικά). Εξέμαθε άριστα όλες τις μορφές της Ελληνικής γλώσσας, όλων των εποχών! Χειριζόταν θαυμάσια ακόμα και την ομηρική διάλεκτο! Δείγμα αδιάψευστο είναι η μεταγλώττιση του Ευαγγελίου του Εσπερινού της Αγάπης (Πάσχα) στην ομηρική, σε άψογο ηρωικό εξάμετρο το οποίο μελοποίησε ο εξ Ιεράπετρας Σύγκελλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Προκόπιος Μελάς, ο Καλλίφωνος. Ήταν τέτοια η αγχίνοια και η ευφυΐα του, ώστε τον χαρακτήρισαν, μαθητή ακόμη, ως «εξαίσιον θαύμα της εποχής»!

Το 1775, σε ηλικία 26 ετών, ο Νικόλαος έρχεται στο Άγιον Όρος, όπου έθεσε τον τράχηλό του κάτω από το χρηστό ζυγό του γλυκύτατου Ιησού, κι έγινε Μοναχός με το όνομα Νικόδημος.

Ποιός είναι σε θέση να περιγράψει τους ασκητικούς του κόπους, τα πνευματικά του γυμνάσματα και τα παλαίσματά του κατά των παθών; Ποιός μπορεί ν’ απαριθμήσει τους αγώνες του κατά του διαβόλου και της άσεμνης θυγατέρας του, της αμαρτίας; Ποιός μπορεί να μιλήσει για τη μυστική εργασία του στη προσευχή και την καλλιέργεια όλων των αγίων ευαγγελικών και θεανθρώπινων αρετών; Μόνο «ο βλέπων εν τω κρύπτω» Κύριος, ο «ερευνών νεφρούς και καρδίας», Αυτός γνωρίζει του άξιου δούλου Του τους κόπους, τους ανδρικούς αγώνες, τις εργώδεις προσπάθειες, τα καρδιοστάλακτα δάκρυα, τους αλάλητους στεναγμούς της καρδιάς, διά των οποίων ο μακάριος καθαρίσθηκε εντελώς από όλα τα ψεκτά ανθρώπινα πάθη και έγινε δεκτικός του θείου φωτισμού και της ελλάμψεως!

Όλη του η αγία ζωή υπήρξε γνήσια μίμηση της ανθρώ­πινης ζωής του Θεανθρώπου Ιησού, με αποτέλεσμα να αναδειχθεί «ουρανομήκης στύλος φωτός… εν σοφία θεό­ληπτος και εν αρεταίς θεοειδής», κατά τον υμνογράφο. Σέμνωμα της ανθρώπινης φύσεως, αγλάισμα του ουρανού και της γης!

Ως φωτισμένος και θεωμένος ο ιερός Νικόδημος, έγινε ο υψηλότερος Θεολόγος, ο μεγαλύτερος Πατέρας και Διδάσκαλος της Εκκλησίας των νεωτέρων χρόνων. Τα συγγράμματά του δε, αποτελούν ολόκληρη βιβλιοθήκη! Ποιό να μνημονεύσει πρώτο κανείς και ποιό δεύτερο; Ποιό να τολμήσει να επαινέσει, χωρίς να κινδυνεύσει να εμφανισθεί ο ίδιος ως αδόκιμος; Η πάντερπνη «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών», ο περισπούδαστος «Συνα­ξαριστής», ο γλυκύτατος «Ευεργετινός», το θεόσοφο «Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον», το ιερό «Πηδάλιον της Νοητής Νηός», η ποθεινή «Χρηστοήθεια», το μοσχοβο­λημένο «Νέον Μαρτυρολόγιον», το μελιστάλακτο «Θεοτοκάριον», το αφυπνιστικό «Εξομολογητάριον», η σοφή «Ερμηνεία του Ψαλτηρίου», η υψιτενής «Ερμηνεία των δεκατεσσάρων Επιστολών του Παύλου», μαζί με τα «Πνευματικά Γυμνάσματα», τον «Αόρατο Πόλεμο», τη «Νέα Κλίμακα», και το «Εορτοδρόμιον», είναι μερικά μόνο από τα περισπούδαστα έργα του! Και μέσα σ’ όλα αυτά, μέσα σε κάθε σελίδα, παρελαύνουν όλοι οι ιεροί συγγραφείς της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, όλοι οι Άγιοι Πατέρες, παλαιοί και νεώτεροι! Δεν είναι δύσκολο ν’ αντιληφθεί κανείς ότι ο θεϊκός τούτος άνδρας «ανεμάξατο»(συγκέντρωσε) όλων των Αγίων Πατέρων τη σοφία, όπως είχε συγκεντρώσει στον εαυτό του και όλων τις αρετές! Όποιος μελετά Νικόδημο, μελετά συγχρόνως στις σελίδες του και Μέγα Βασίλειο και Γρηγόριο Θεολόγο και Ιωάννη Χρυσόστομο και Μέγα Αθανάσιο και Γρηγόριο Νύσσης και Μέγα Φώτιο και Γρηγόριο Παλαμά και Συμεών Νέο Θεολόγο και Μάξιμο Ομολογητή και Ιωάννη της Κλίμακος και Εφραίμ και Ισαάκ τους Σύρους και τους πάντες! Πρόκειται αληθινά για ένα «Πατέρα Πατέρων»!

Έτσι, όταν στις 14 Ιουλίου 1809 «ανατέλλοντος του ηλίου -κατά το βιογράφο του Αγίου Ευθύμιο Μοναχό- εις την γην, εβασίλευσεν ο νοητός ήλιος της Εκκλησίας του Χριστού», ένας ευλαβής Χριστιανός είπε: «Καλύτερον ήτο να απέθνησκον σήμερα χίλιοι Χριστιανοί, και όχι ο Νικόδημος».

Γράφτηκε για τον Άγιο ότι υπήρξε «ο μέγιστος των μονασάντων από συστάσεως του Αγίου Όρους». Πιστεύουμε πως, αν ληφθεί υπ’ όψη, όχι μόνο η θαυμαστή άσκηση, η θαυμάσια αρετή και η ισάγγελη πολιτεία του, αλλά και η θεολογική και η όλη οικοδομητική συγγραφική προσφορά του και η αποφασιστική συμβολή του στην εξυγίανση των εκκλησιαστικών πραγμάτων και την ανόρθωση της «πεπτωκυίας σκηνής» της δούλης Ρωμιοσύνης με τη συμμετοχή του στο αφυπνιστικό και αναγεννητικό κίνημα των «Κολλυβάδων», των οποίων υπήρξε ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος, πράγματι η κρίση αυτή για το σεπτό πρόσωπο του Αγίου Νικόδημου δεν είναι καθόλου υπερβολική, αλλά μάλλον ανταποκρίνεται με ακρίβεια στην πραγματικότητα!

Ας χαίρεται, λοιπόν, κάθε Ορθόδοξος, ας χαίρεται κάθε Ρωμιός, ας χαίρεται ιδιαιτέρως κάθε Αγιορείτης και κάθε φιλαγιορείτης και κάθε φίλος των Φίλων του Θεού στη μνήμη του Μεγάλου Νικόδημου! Ας σκιρτά και ας αγάλλεται κάθε ευσεβής και φιλόσιος! Ας πανηγυρίζει κάθε εραστής των άνω, καθένας που διψά την εν Χριστώ σωτηρία! Ο ιερός Πατέρας μας, πέρα από το παράδειγμά του, πέρα από την αγία διδασκαλία του μέσα από τα συγγράμματα του, μας δίδει χέρι βοηθείας στη πορεία μας προς τον Ουρανό διά των αγίων του ευχών και πρεσβειών προς τον Κύριο, ως «παρρησίαν έχων πολλήν»!

Και για να μην αλλάξω τη συνήθειά μου, θα επιστρατεύσω τον υμνογράφο του Αγίου να κλείσει εκείνος με ένα προσόμοιο των Αποστίχων του Εσπερινού τα πτωχά και νηπιώδη εγκωμιαστικά μου ψελλίσματα:

«Να χαίρεις εσύ που είσαι το γεμάτο με σοφία πλατύστομο κύπελλο, ο θησαυρός της αληθινής Θεολογίας, η δόξα των Ορθοδόξων, εσύ που με σοφία ρεζίλεψες τις σοφιστείες των αιρετικών εσύ που είσαι η καλόηχη κιθάρα των δογμάτων της Πίστεως, ο ένθεος καλλιεργητής των άμεμπτων ηθών και ο δάσκαλος των αγωνισμάτων της ευσέβειας· εσύ που είσαι το ύφος της θείας γνώσεως και το βάθος της φρονήσεως, το ανεξάντλητο πέλαγος των πνευματικών νοημάτων, Νικόδημε Πατέρα μας, εσύ που ζητάς για όλους τον θεϊκό φωτισμό».

(Ιωσήφ Μητροπ. Προικοννήσου, «Οσμή ζωής», εκδ. Άθως)