Στη μάντρα του ακούγεται ακόμη ο πυροβολισμός που έριχνε νεκρό τον Μπελογιάννη. Στα πατώματά του τα χνάρια του Ρίτσου και της Πολυδούρη, εκατοντάδων γνωστών και χιλιάδων ανώνυμων κολασμένων που στεγάστηκαν εκεί πνιγμένοι στο αίμα και τα δάκρυα.
Απόκληροι της ελληνικής κοινωνίας. Μικρασιάτες, ανάπηροι των πρώτων πολέμων, φθισικοί, κομμουνιστές, όλοι όσους το κράτος θεώρησε κατά καιρούς «σε κατάσταση κρίσης» εγκλείστηκαν στο νοσοκομείο «Σωτηρία».
Και άφησαν το αποτύπωμά τους στον χώρο. Κάθε πλακάκι του κτιρίου κρύβει μια ιστορία, κάθε πέτρα του αποτελεί κειμήλιο.
Ενα από τα εκθέματα, μία κρεμάστρα με κοστούμια εποχής σε ένα δωματιάκι με σκουριασμένο καθρέφτη. Παραπέμπει στο κοστούμι που δινόταν από το νοσοκομείο σε όσους έπαιρναν εξιτήριο, στην αρχή της νέας ζωής...
Σε αυτό τον φορτισμένο ιστορικά τόπο, σε ένα κτίριο-σκηνικό του 1917, λαμβάνει σήμερα χώρα μια πρωτόγνωρη έκθεση. Μια εικαστική έκθεση σε ένα νοσοκομείο. Θέμα της η ιστορία του «Σωτηρία», η μνήμη και η ασθένεια.
Μοντέρνα εκθέματα στις αυλές και στο εσωτερικό «παντρεύουν» γόνιμα τα βιώματα του παρελθόντος με το παρόν και αποπνέουν μήνυμα αισιοδοξίας για εκείνους που διεκδικούν τη ζωή.
Ανάμεσα στα εκθέματα θα δει κανείς στοιβαγμένα στρώματα -μια ξεθωριασμένη εικόνα του «Σωτηρία»- που συμβολίζουν το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο, ιστορίες νοσηλευομένων δοσμένες με εικαστικό τρόπο, παλιές βαλίτσες στοιβαγμένες η μία πάνω στην άλλη.
Κάποιες ξέμειναν σε ένα άδειο κρεβάτι, όταν ο ιδιοκτήτης τους παραδόθηκε στην αρρώστια, άλλες κάηκαν για να φύγει το μίασμα, μερικές λεηλατήθηκαν από τροφίμους που είχαν ανάγκη το περιεχόμενό τους, για να συνεχίσουν τον δικό τους αγώνα.
«Σύντροφος η βαλίτσα»
«Η βαλίτσα που είχαν μαζί τους ήταν ο σύντροφος που κρατούσαν απ’ το χέρι», εξηγεί με σημείωμά του ο Βαγγέλης Λιουδάκης, δημιουργός του έργου. «Εκεί μέσα είχαν βάλει αντικείμενα αναγκαία αλλά και αγαπημένα, μια φωτογραφία, ένα βιβλίο, ένα ζεστό ρούχο, δεύτερα παπούτσια, ένα καθαρό ποτήρι. Πράγματα που τους έδιναν κουράγιο. Σαν να τους βλέπω να τα τοποθετούν μέσα στη βαλίτσα με μια εικόνα σαν ελπίδα στο μυαλό τους να πράξουν κάποτε την αντίστροφη διαδικασία, να τα βγάλουν δηλαδή ένα ένα από τη βαλίτσα και να τα τοποθετούν στη θέση απ’ όπου τα πήραν».
Παραδίπλα, μια κρεμάστρα με δέκα ανδρικά κοστούμια ραμμένα με το ύφασμα και το πατρόν της εποχής, σε κάποιο μικρό δωμάτιο με έναν μισοσκουριασμένο καθρέφτη στον τοίχο. Είναι το κοστούμι που δινόταν από το νοσοκομείο σε όποιον έφευγε, για να έχει κάτι να φορέσει έξω... Ενα ντοκιμαντέρ με πρωταγωνιστή κάποιον που έμεινε για χρόνια στο «Σωτηρία», αποκόμματα εφημερίδων του ‘30 και του ‘40 που μιλούν για τις διώξεις των αριστερών.
Διαβάζει κανείς σε ένα κομματάκι χαρτί -που περιλαμβάνεται στα εκθέματα- το τελευταίο γράμμα ενός κρατούμενου που εκτελέστηκε λίγες μέρες μετά: «Αγαπητή μου μάνα, γεια σου. Εφτασα εδώ στις 3 του μηνός. Με συγχωρείς που άργησα να σου γράψω. Είμαι καλά. Πιστεύω να συμβαίνει το ίδιο με σας. Αν μπορέσεις, να μου στείλεις κανένα δεματάκι, με κονσέρβες κυρίως. Να μου γράψεις αν ο Σωκράτης και η Ζαχαρούλα είναι καλά. Σου γράφω λίγα πράγματα και να κάνεις και συ το ίδιο. Πες στον Σάββα, Πάτρα, Γέρο κ.λπ. θερμά χαιρετίσματα. Καμιά κούτα τσιγάρα «ΕΘΝΟΣ». Γεια σας, Ιάκωβος, 10/4/1948».
Οπως εξηγεί η Μιχαέλα Θεοδωρακάκου, μία εκ των καλλιτεχνών που έλαβαν μέρος στην έκθεση, «στον χώρο υπήρχε μια ατμόσφαιρα θανατίλας. Επρόκειτο για ένα κτίριο παντελώς εγκαταλελειμμένο, που στη συνέχεια μεταμορφώθηκε. Ο ανθρώπινος πόνος αποτέλεσε το κυρίαρχο στοιχείο, με το μήνυμα της ελπίδας να επικρατεί. Πρόκειται για ένα μήνυμα που ταρακούνησε τόσο τους επισκέπτες όσο και το προσωπικό του νοσοκομείου».
Οπως επισημαίνει ο κ. Ξενοφών Θειακός, πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής της έκθεσης, μια τέτοια διοργάνωση ευαισθητοποιεί τους εργαζομένους, καθώς υπενθυμίζει ότι η καθημερινή ρουτίνα, η διαχείριση της αρρώστιας, αποτελεί ταυτόχρονα για κάποιους έναν τεράστιο αγώνα για επιβίωση. «Παλιά μπορεί να μην υπήρχαν θεραπείες και υποδομές, όμως η προϊσταμένη γνώριζε προσωπικά τον κάθε ασθενή, στεκόταν στο κρεβάτι του και του απευθυνόταν ιδιαιτέρως. Αυτό αποτελούσε πραγματικά το 50% της θεραπείας. Σήμερα ο κάθε ασθενής είναι ένας ΑΜΚΑ», λέει.
Την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο, διοργανώνουν η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και ο Σύλλογος Φίλων Περιθαλπομένων στο «Σωτηρία», οι οποίοι με ευαισθησία προσέγγισαν τη διαχρονική σύνδεση του Σωτηρία με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της Ελλάδας και τις προσωπικές ιστορίες που διαδραματίστηκαν στο ίδρυμα...
Η ιστορία του «Σωτηρία»
Οι εξεγέρσεις των φυματικών πνίγηκαν στο αίμα...
Αστικό σανατόριο για τους «Αθλιους των Αθηνών», τόπος μαρτυρίου για τους φθισικούς, καρπός της φιλανθρωπικής αντίληψης του 19ου αιώνα, σημείο εκτέλεσης κομμουνιστών, εστία αντίστασης τα πέτρινα χρόνια. Αυτό είναι με λίγα λόγια το «Σωτηρία».
Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του οι λαϊκές συνοικίες, τα ανήλιαγα εργαστήρια, οι φάμπρικες και οι προσφυγικές παράγκες συνδέονται μαζί του. Τροφοδοτούν με νεανικά κορμιά το σανατόριο που στεγάζει τον απέραντο ανθρώπινο πόνο.
Δίπλα στους επισήμως καταγεγραμμένους χιλιάδες άλλοι παλεύουν με την αρρώστια στοιβαγμένοι σε άθλια παραπήγματα της αυλής. Χιλιάδες δανείζουν το κρεβάτι τους σε κάποιον που ψυχομαχεί, για να πεθάνει.
Μισοζώντανοι άνθρωποι, με φαγωμένα πνευμόνια. Τις βροχερές ημέρες η στρωματσάδα φράζει τις πόρτες, όσοι λυτρώνονται από τον θάνατο θεωρούνται οι πιο τυχεροί: «Εγινε καλά», λένε οι υπόλοιποι. Οι πεινασμένοι άρρωστοι βουτούν στο φαγητό με τις χούφτες τους και καθαρίζουν τα δάχτυλα με τη γλώσσα. Και πάλι πεινούν. Δεν υπάρχει απολύμανση, σαπουνάδα, ζεστό νερό, τα ματωμένα σεντόνια πλένονται στο χέρι για ένα κομμάτι ψωμί κι έπειτα μοιράζονται ανακατεμένα. Το κράτος δίνει 5.000 δραχμές για τη συντήρησή του «Σωτηρία», όταν για τον Εθνικό Κήπο την ίδια εποχή δαπανά 20.000...
Οι φυματικοί δεν αργούν να οργανωθούν, ζητώντας καλύτερες συνθήκες. Η πρώτη εξέγερση εκδηλώνεται το 1921. Ακολουθούν άλλες το 1925, το ‘29, το ‘31, με την Αστυνομία να χτυπά τους αρρώστους. Στην οδό Μεσογείων γίνονται οι μεγαλύτερες μάχες, με τους αστυνομικούς να χτυπούν άγρια τους αρρώστους που ήθελαν να διαμαρτυρηθούν στο υπουργείο. Κάποιοι καταλήγουν από τις αιμοπτύσεις και τον πυρετό, άλλοι συλλαμβάνονται, άλλοι διώχνονται από το νοσοκομείο.
Στην Κατοχή γίνεται βάση οργάνωσης του αγώνα. Επειτα τόπος εκτελέσεων, φυλακή για τους αριστερούς. Στα Δεκεμβριανά σφαίρες σκοτώνουν αρρώστους, ενώ οκτώ χρόνια μετά, τον Μάρτη του ‘52, ένα ξημέρωμα ο Νίκος Μπελογιάννης εκτελείται μαζί με άλλους τρεις αγωνιστές στη μάντρα του «Σωτηρία»...
Πώς περιγράφει τις ταραγμένες ημέρες του 1943 ο Σπ. Διλιντζάς, που επέζησε ύστερα από εκτέλεση με 5 σφαίρες
Το σχέδιο απόδρασης των 56 κομμουνιστών από τις κλινικές-κάτεργα
Το «Σωτηρία» κατά τη διάρκεια της Κατοχής μετατρέπεται σε κέντρο αντίστασης. Οι οργανώσεις του ΕΑΜ αναπτύσσουν αγωνιστική δράση υπό δύσκολες συνθήκες, δημιουργώντας εστίες ελεύθερης Ελλάδας εντός των νοσηλευτικών ιδρυμάτων. Τις ταραγμένες ημέρες του 1943, όταν απέδρασαν με θεαματικό τρόπο από τις φυλακές του «Σωτηρία» οι 56 Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές, περιγράφει στο «Εθνος» το στέλεχος της Εθνικής Αντίστασης, ο 90χρονος σήμερα Σπύρος Διλιντζάς:
«Την απόδραση των 56 την πληροφορήθηκα οργανωτικά, αφού κατά τη διάρκεια της Κατοχής βρισκόμουν ως φυματικός φυλακισμένος στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Μονής Πετράκη. Εκεί ήμουν γραμματέας της νοσοκομειακής επιτροπής. Η είδηση για την απελευθέρωση των 56 έγινε δεκτή με κύματα ενθουσιασμού και αγωνιστικής ανάτασης», λέει. «Επρόκειτο για μία από τις σπουδαιότερες επιχειρήσεις στην ιστορία του ΕΛΑΣ.
Μία τολμηρή επιχείρηση, με τους Ελασίτες να έχουν ντυθεί χωροφύλακες και να λένε στην πύλη ότι είχαν εντολή να μεταφέρουν τους 56». Σε πέντε λεπτά είχαν τελειώσει όλα. Οι 56 έφυγαν από τον υπόνομο του «Σωτηρία», ενώ οι δυνάμεις Κατοχής και οι συνεργάτες τους ενημερώθηκαν για την απόδραση 5 ώρες μετά, αφού ο ΕΛΑΣ είχε κόψει και τα τηλεφωνικά καλώδια.
Επιχείρηση
«Βέβαια η επιχείρηση οργανωνόταν με κάθε λεπτομέρεια για σχεδόν τέσσερις μήνες - πριν ακόμη οι 56 φτάσουν στο «Σωτηρία»», συνεχίζει ο κ. Διλιντζάς, ο οποίος στην πορεία της ζωής του φυλακίστηκε, βασανίστηκε αλλά και επέζησε ύστερα από... εκτέλεση με πέντε σφαίρες. «Επρόκειτο για πολιτικούς κρατουμένους από τη δικτατορία του Μεταξά, οι οποίοι στη συνέχεια, το 1940-1941, δόθηκαν στις δυνάμεις Κατοχής.
Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής είχε αναθέσει στην ΚΕ του ΕΛΑΣ την επιχείρηση», εξηγεί. «Τα περισσότερα νοσοκομεία χρησιμοποιούνταν για συνεδριάσεις της ΟΠΛΑ και της Λαϊκής Πολιτοφυλακής, εκεί μέσα οι αγωνιστές έκαναν εράνους με κουπόνια, διακινούσαν τον παράνομο Τύπο, ενώ στην πράξη είχαν πάρει στα χέρια τους τη διαχείριση των τροφίμων και των φαρμάκων από τους αξιωματικούς, οι οποίοι τα διοχέτευαν στη μαύρη αγορά. Το ίδιο συνέβαινε και στο «Σωτηρία»».
Δεν ήταν τυχαίο. Οι περισσότεροι φυματικοί ήταν τέκνα της εργατικής τάξης, χτυπημένα από την αρρώστια εξαιτίας του υποσιτισμού και των κακουχιών...
Κατερίνα Ροββά
Φωτό: Κ. Πολύβιος - Β. Ζησόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου