" Για να φέξει καρτερούμεν το φως τζείνης της μέρας"

Το εκκλησάκι έμεινε απροστάτευτο στα χέρια των κατακτητών. Ο Νίκος Διγενής, εγκλωβισμένος στον Καραβά το 1975, σε επιστολή του περιγράφει την καταστροφή και τη βεβήλωση της Αγίας Ειρήνης, την οποία επισκέφτηκε: «Η εικόνα της Αγίας Ειρήνης μαζί με πολλές άλλες εικόνες ελλείπουν. Πολλών άλλων οι οφθαλμοί των αγίων είναι εξερριζωμένοι.» Αυτό δηλώνει ότι κλάπηκαν οι πρώτες τουλάχιστον εικόνες και πουλήθηκαν. Στα παζάρια της διεθνούς αρχαιοκαπηλίας πρέπει να υπάρχουν και άλλες εικόνες της Αγίας Ειρήνης. Και ο αγώνας συνεχίζεται.

Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στον Καραβά.Μια αναδρομή στη δύο αιώνων ιστορία της και το ρόλο της στη γραφική κατεχόμενη κωμόπολη
ΤΗΣ ΠΙΤΣΑΣ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ

Η εκκλησία στους πρόποδες του βουνού. Από τη γραφική εκκλησία της Αγίας Ειρήνης αγναντεύουμε ένα υπέροχο τοπίο. Ο κάμπος του Καραβά και η δαντελωτή ακρογιαλιά απλώνεται στα πόδια μας. Τραγική ειρωνεία… Η εκκλησία, αφιερωμένη στην ειρήνη, έχει δεχθεί τα ανελέητα χτυπήματα του πολέμου. Οι πόρτες της ριγμένες έξω μισοκαμένες, το εικονοστάσι έχει πουληθεί στο παράνομο παζάρι των αρχαιοκαπήλων.

Η εκκλησία κτίστηκε το 1804 από τον προύχοντα του Καραβά Χατζηνικόλα και τον πατέρα του Λαυρέντιο Πρωτοσύγκελλο. Ο Λαυρέντιος ήταν εξάδελφος του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Το σπίτι του Χατζηνικόλα αποτελούνταν από ολόκληρο τετράγωνο στην ενορία της Αγίας Ειρήνης. Η μεγαλόπρεπη εξώπορτα του σπιτιού του σώζεται μέχρι σήμερα.
Ο Χατζηνικόλας αποφάσισε να κτίσει κοντά στο σπίτι του στους πρόποδες του βουνού εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Ειρήνη, καημό της σκλαβιάς. Στο ανώφλι της πόρτας είναι χαραγμένο «Νικολάου Προσκυνητού, 1804». Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των κρατούντων τότε, δεν έπρεπε η εκκλησία να είναι πιο ψηλά από το τζαμί και τα τζαμιά της Λαπήθου βρίσκονταν στις Κάτω Ενορίες, οπότε ήταν πιο χαμηλά. Χρειάστηκε να πληρώσει πουγκιά ολόκληρα ο Χατζηνικόλας για να του επιτρέψουν οι Τούρκοι να τελειώσει την εκκλησία. Η Αγία Ειρήνη είναι μια απλή μονόκλιτη καμαροσκεπής βασιλική. Στο εξωτερικό αντηρίδες στηρίζουν το οικοδόμημα. Το ιερό είναι εξωτερικά πολυγωνικό. Στο εσωτερικό οξυκόρυφες αψίδες στηρίζουν την καμάρα της στέγης. Ο γυναικωνίτης είναι κομψός, ξύλινος, με σκαλίσματα στην εξωτερική επιφάνεια. Ο Λαυρέντιος πρωτοσύγκελλος ανέλαβε να κοσμήσει την εκκλησία με τις εικόνες. Όλες οι εικόνες γράφουν «δέησις Λαυρεντίου Ιερομονάχου ή Πρωτοσυγκέλλου».

Στην Αγία Ειρήνη υπήρχε και μια μικρή πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα, με χρονολογία 1766. Ήταν αφιέρωμα της Λενούς πρεσβυτέρας και των τέκνων της. Στην εικόνα παριστάνονται πέντε άγιοι: Ο Άγιος Ευτύχιος, ο Άγιος Ελευθέριος, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Προκόπιος και η Αγία Μαρίνα. Η εικόνα έχει εντοπιστεί στη Γερμανία ανάμεσα σε άλλες εικόνες από την κατεχόμενη Κύπρο.

Η μεγάλη εικόνα της Παναγίας, σύμφωνα με την επιγραφή της, έγινε «δι’ εξόδων Λαυρεντίου ιερομονάχου, ου μνήσθητι Δέσποινα μετά των συγγενών αυτού Λενούς πρεσβυτέρας και Μαριούς της προκεκοιμημένης» το 1789, πριν ακόμα τελειώσει το κτίσιμο. Την ίδια χρονολογία φέρει και η εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέα. Στην επιγραφή της εικόνας αναφέρεται ότι έγινε «δι’ εξόδων Λαυρεντίου Ιερομονάχου, ου μνήσθητι Κύριε και των συγγενών αυτού Νικολάου και Μαριούς μετά των τέκνων αυτών» το 1789. Ο Νικόλας και η Μαριού είναι ο Χατζηνικόλας και η γυναίκα του Μαριού. Ίσως η Λενού πρεσβυτέρα, που αναφέρεται ως συγγενής του Λαυρέντιου, να ήταν η μητέρα του. Στην εικόνα της Αγίας Ειρήνης αναφέρεται ότι έγινε «δι’ εξόδων Λαυρεντίου Πρωτοσυγκέλλου και της συνοδείας αυτού, Νικολάου προσκυνητού, κτητόρων του αγίου οίκου».

Είναι ενδιαφέρον να μνημονεύσουμε ακόμη μερικές εικόνες της εκκλησίας. Μερικές σπάνια τις συναντούμε σε εικόνες μεγάλου μεγέθους. Οι χρονολογίες είναι ενδεικτικές: Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (1807), ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (1808), ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (1808), ο Αρχιδιάκονος Λαυρέντιος (1807), ό Άγιος Λουκάς (1811), ο Άγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης, ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος και η Αγία Μαρίνα (1812), ο Άγιος Μερκούριος και ο Άγιος Αρτέμιος (1822), ο Άγιος Χαραλάμπης και ο Άγιος Τρύφων (1822).

Στην Αγία Πύλη σημειώνεται ότι «εγλυπτουργήθηκαν η Αγία Πύλη και το εικονοστάσιο δι’ εξόδων Μελετίου καθηγουμένου και Λαυρεντίου Πρωτοσυγκέλλου» το 1824. Ο Μελέτιος ήταν ο τότε ηγούμενος της Αχειροποιήτου. Η επιγραφή δείχνει ότι ο Λαυρέντιος ζούσε το 1821 κι έγινε μάρτυρας της εκτέλεσης του Χατζηνικόλα. Παρά τον πόνο του, συνέχισε το έργο της συμπλήρωσης των εικόνων της εκκλησίας. Στην καινούργια εκκλησία, δημιούργημα και καμάρι του, εκκλησιαζόταν ο Χατζηνικόλας και παρακαλούσε να έρθει η ειρήνη στο πολύπαθο νησί.

*Η Πίτσα Πρωτοπαπά είναι φιλόλογος - ιστορικός ερευνήτρια

Η 9η Ιουλίου 1821 και ο αγώνας του ’55
Το 1821 οι προύχοντες Καραβά και Λαπήθου ανεφοδιάζουν τον Κανάρη, που προσορμίστηκε στην περιοχή Ασπρόβρυση της Λαπήθου. Οι Τούρκοι προβαίνουν σε βίαιες πράξεις εκφοβισμού. Συλλαμβάνουν και εκτελούν τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, τους μητροπολίτες και τους προύχοντες του νησιού. Την Κυριακή ο Χατζηνικόλας παρακολουθούσε τη λειτουργία στην Αγία Ειρήνη. Όταν τέλειωσε η λειτουργία, τον συλλαμβάνουν, τον δένουν σε ένα άλογο και τον μεταφέρουν στη Λευκωσία, όπου και τον εκτελούν. Τα συγκλονιστικά γεγονότα περιγράφονται σε ποίημα αφιερωμένο στον Χατζηνικόλα. Η περιουσία του δημεύεται. Η ειρήνη παραμένει πόθος ανεκπλήρωτος.

Περνούν τα χρόνια. Μια άλλη Άνοιξη έρχεται κουβαλώντας πάλι ελπίδες για λυτρωμό, το 1955. Στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης, στα σπίτια του ψάλτη και του ιερέα της εκκλησίας, Κυριάκου Κύρκου και παπά-Γιακουμή, κινείται η ομάδα της ΕΟΚΑ. Απ’ εκεί δίνονται οι οδηγίες και αποστέλλονται τα φυλλάδια της οργάνωσης. Όμως το κρησφύγετο των ανταρτών ανακαλύπτεται από τους Άγγλους και οι πρωτεργάτες τιμωρούνται και φυλακίζονται. Το σπίτι γκρεμίζεται και οι λεμονιές ξεριζώνονται ως αντίποινα.

Ελευθερία και καρτερικότητα
Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης σήμερα. ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣτελειώνει. Κυπριακή Δημοκρατία. Χρόνια ειρηνικά. Εκεί στην αυλή της Αγίας Ειρήνης συγκεντρώνονται οι Καραβιώτες για τη Λιτή του Πάσχα. Οι κοπέλες πάννιζαν τα ρούχα τους και μαζεύονταν στο γραφικό εκκλησάκι. Τα Φώτα ο παπά Γιακουμής έριχνε το σταυρό στη δεξαμενή, όπου συγκεντρωνόταν το νερό από τη μικρή βρύση, το Βρυσί, που βρισκόταν στην αρχή του μονοπατιού. Με τον τρόπο αυτό ο παπάς ευλογούσε το νερό από όπου πότιζαν τα περβόλια της περιοχής. Η εκκλησιαστική επιτροπή βοηθούσε ενεργά στο έργο του τον παπά-Γιακουμή: Κυριάκος Κύρκος, Χρίστος Κλατσιάς, Μιχάλης Σιούτας, Ευαγόρας Πράτσου. Η ανεμελιά δεν διήρκεσε για πολύ. Αυτή τη φορά το γιγαντιαίο κύμα που ήρθε από τη θάλασσα σάρωσε ολόκληρο τον κόσμο του Καραβά. Το εκκλησάκι έμεινε απροστάτευτο στα χέρια των κατακτητών. Ο Νίκος Διγενής, εγκλωβισμένος στον Καραβά το 1975, σε επιστολή του περιγράφει την καταστροφή και τη βεβήλωση της Αγίας Ειρήνης, την οποία επισκέφτηκε: «Η εικόνα της Αγίας Ειρήνης μαζί με πολλές άλλες εικόνες ελλείπουν. Πολλών άλλων οι οφθαλμοί των αγίων είναι εξερριζωμένοι.» Αυτό δηλώνει ότι κλάπηκαν οι πρώτες τουλάχιστον εικόνες και πουλήθηκαν. Στα παζάρια της διεθνούς αρχαιοκαπηλίας πρέπει να υπάρχουν και άλλες εικόνες της Αγίας Ειρήνης. Και ο αγώνας συνεχίζεται.

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ