Τσάι με τους Ταλιμπάν Η Φωτεινή Χριστιά από τη Θεσσαλονίκη στα βουνά του Αφγανιστάν

Η μακεδονική της ρίζα βοήθησε τη Φωτεινή Χριστιά στο Αφγανιστάν, καθώς το πέρασμα του Μεγάλου Αλέξανδρου από την περιοχή μεταφέρεται από γενιά σε γενιά μέσα από τη λαϊκή παράδοση
Την εμπιστεύτηκαν όταν τους μίλησε στη γλώσσα τους. Και τη θαύμασαν όταν απήγγειλε μεσαιωνική ιρανική ποίηση. Η ερευνήτρια Φωτεινή Χριστιά διείσδυσε στον κύκλο των πολέμαρχων του Αφγανιστάν. Συνάντησε πρώην Μουτζαχεντίν και μετανοημένους Ταλιμπάν. ΄Ακουσε τις ιστορίες αντρών που έχουν βάψει τα χέρια τους με αίμα.

Ήταν 2004 όταν βρέθηκε για πρώτη φορά στο Αφγανιστάν. Πλήρωσε 500 δολάρια τον μήνα για να μείνει σε έναν ανήλιαγο ξενώνα των Ηνωμένων Εθνών στην Καμπούλ. Βρισκόταν εκεί για να πραγματοποιήσει τη διατριβή της. Ήθελε να διαπιστώσει πώς αλλάζουν οι ισορροπίες δυνάμεων σε μια περιοχή που έχει βιώσει πολυετείς εμφύλιες συρράξεις. Όπως είχε δει σε μια παρόμοια έρευνά της στη Βοσνία, και στο Αφγανιστάν οι συμμαχίες ήταν εύπλαστες. «Δεν υπάρχουν φραγμοί. Μπορεί να συμμαχήσουν ακόμα και με ομάδες που παλιότερα τους σκότωναν, παραβλέποντας και τις ιδεολογικές τους διαφορές», λέει η Ελληνίδα ερευνήτρια. «Στόχος τους είναι να πάνε με το μέρος του πιο δυνατού. Αλλά πάντα προσέχουν ο σύμμαχός τους να μην είναι πανίσχυρος, αλλιώς ρισκάρουν να τα χάσουν όλα όταν δεν θα τους έχει ανάγκη». Από τότε η κ. Χριστιά επισκέφτηκε πολλές φορές το Αφγανιστάν και γνώρισε καλύτερα το μωσαϊκό των εθνοτήτων αυτής της χώρας. Συνάντησε 50 πολέμαρχους που ανήκουν στις φυλές των Παστούνων, Χαζάρων, Ουζμπέκων και Τατζίκων. Μίλησε μαζί τους και έμαθε τις ιστορίες τους που συχνά αφορούσαν εγκλήματα πολέμου.

Σπουδές και... Φαρσί

Σήμερα, στα 31 της χρόνια, η Φωτεινή Χριστιά είναι επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Τεχνολογικό Ίδρυμα της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, αλλά σπούδασε στην Αμερική στα Πανεπιστήμια Κολούμπια και Χάρβαρντ. Τη συναντώ στο γραφείο της στο Κέμπριτζ. Έχει ακουμπήσει στον τοίχο το κίτρινο ποδήλατό της, το μεταφορικό της μέσο στη Βοστώνη. Καθόμαστε και ανοίγει έναν χάρτη του Αφγανιστάν για να δείξει τις περιοχές που επισκέφτηκε. Εξηγεί πόσο καλά είχε προετοιμαστεί για την πρώτη της επίσκεψη. Είχε μάθει Φαρσί και την τοπική διάλεκτο Νταρί στο Χάρβαρντ και στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης. Μέρος της εκπαίδευσής της ήταν να αποστηθίζει μεσαιωνικά ιρανικά ποιήματα. Όταν βρέθηκε στο Αφγανιστάν όμως χρειάστηκε και λίγη τύχη για να συναντήσει τους πολέμαρχους. «Μια φίλη μου και συμφοιτήτρια στο Χάρβαρντ ήταν η δισεγγονή του βασιλιά του Αφγανιστάν Μοχάμεντ Ζαχίρ Σαχ. Όταν την επισκέφτηκα την κυνηγούσαν διάφοροι μνηστήρες για να την παντρευτούν. Επειδή στο Αφγανιστάν μια γυναίκα δεν επιτρέπεται να συναντάει έναν άντρα μόνη της δημόσια, η φίλη μου έπαιρνε και εμένα στα ραντεβού», λέει η κ. Χριστιά. «Σε κάθε συνάντηση ζητούσα πληροφορίες για την έρευνά μου. Μέσα σε δύο εβδομάδες είχα γεμίσει με ονόματα και τηλέφωνα». Στις συναντήσεις της με κάποιον πολέμαρχο, η κ. Χριστιά φρόντιζε να είναι ντυμένη ευπρεπώς: μια μαντίλα αγκάλιαζε τα μαλλιά της και μακριά ρούχα έκρυβαν κάθε ίχνος σάρκας. Οι πολέμαρχοι έστελναν έναν οδηγό για να τη μεταφέρει και η κ. Χριστιά πήγαινε μόνη της στις συνεντεύξεις. «Όταν σε γνωρίσουν είσαι γι΄ αυτούς επισκέπτης. Θα φροντίσουν να μην πάθεις τίποτα. Ακολουθούν δικό τους κώδικα τιμής», λέει. «Άλλωστε όλες οι επισκέψεις ήταν σε αστικά κέντρα. Όχι σε απομονωμένα χωριά. Και το 2005-2006 η κατάσταση δεν ήταν τόσο έκρυθμη όπως σήμερα».

Ο Μέγας Αλέξανδρος

Στην έρευνά της βοήθησε το γεγονός ότι είναι γυναίκα. «Δεν με θεωρούσαν απειλή», εξηγεί η κ. Χριστιά. «Συζητούσαν με χαρά και επειδή είμαι Δυτική με θεωρούσαν διαφορετική από τις δικές τους γυναίκες. Είχα ένα επίπεδο γνώσης». Υπέρ της όμως λειτούργησε και η καταγωγή της. Τους έλεγε ότι προέρχεται από την πατρίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και οι φύλαρχοι που ανήκαν στους Τατζίκους εντυπωσιάζονταν. Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε περάσει με τα στρατεύματά του από το Αφγανιστάν στον δρόμο του για την Ινδία.

Οι φύλαρχοι είναι πανίσχυροι και...επικίνδυνοι

ΜΕΤΑ την αποχώρηση των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν το 1989 οι εθνότητες της χώρας ενεπλάκησαν σε έναν φαύλο κύκλο εμφύλιων συγκρούσεων. Έτσι αναδείχθηκαν οι φύλαρχοι, τοπικοί αρχηγοί με δικό τους στρατό και πιστούς ακολούθους. Αυτοί προσφέρουν σήμερα δουλειές και αγαθά στους κατοίκους του Αφγανιστάν. Σ΄ αυτούς θα τρέξει ο χωρικός για να φέρει νερό στο χωράφι του. Σε μία χώρα δίχως τηλεπικοινωνίες και δρόμους, οι φύλαρχοι έχουν σημαντική εξουσία στα χέρια τους. Πολλοί όμως από αυτούς τα έχουν βάψει με αίμα αθώων, όπως και ο Παστούνος Αμπντούλ Ρασούλ Σαγιάφ. Πριν τον επισκεφθεί, η κ. Χριστιά έμαθε ότι ο Σαγιάφ κατηγορούνταν για σφαγή αμάχων Χαζάρων στην Καμπούλ. Όταν όμως έφτασε στο σπίτι- οχυρό του, η κ. Χριστιά αντίκρυσε έναν άντρα χαρισματικό και κοσμοπολίτη. Μιλούσε τέλεια αγγλικά και της είπε ότι ήθελε να σπουδάσει στο Τζορτζτάουν, στην Ουάσιγκτον. Δεν πρόλαβε, είπε, γιατί το 1979 εισέβαλαν οι Σοβιετικοί στο Αφγανιστάν. Μίλησαν για ώρα πάνω από δίσκους με ρόδια, σταφύλια και πεπόνια. Και ήπιαν αρκετά φλιτζάνια τσάι. Στο Αφγανιστάν λένε ότι «χρειάζεται να πιεις τουλάχιστον τρία φλιτζάνια τσάι πριν σου ανοίξει ο άλλος την ψυχή του». Όταν η κ. Χριστιά ρώτησε τον Σαγιάφ για τον θάνατο αθώων, αυτός της απάντησε ότι δεν είχε σκοπό κάποια εθνοκάθαρση. Ό,τι συνέβη τότε, είπε, ήταν αποτέλεσμα του πολέμου.

Ο εκδημοκρατισμός

Η κ. Χριστιά εξηγεί ότι είναι αναγκαία η προώθηση προγραμμάτων για τον εκδημοκρατισμό της χώρας. Από το 2007 η Ελληνίδα ερευνήτρια μετέχει στο πρόγραμμα της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Περιφερειακή Ανάπτυξη του Αφγανιστάν. Στα πλαίσια αυτής της πρωτοβουλίας δίνεται οικονομική ενίσχυση σε χωριά του Αφγανιστάν. Για να λάβουν την ενίσχυση τα χωριά θα πρέπει να εκλέξουν τοπικά συμβούλια με παρουσία ανδρών και γυναικών σε αυτά. Ή να προχωρήσουν σε εκλογές για να αποφασίσουν πώς θα διατεθούν τα ποσά. Η κ. Χριστιά ερευνά τα αποτελέσματα του προγράμματος. Ρόλος της είναι να διαπιστώσει αν ο εκδημοκρατισμός του Αφγανιστάν στις τοπικές κοινότητες προχωράει πραγματικά.