Γιατί μια «θερμή» ατμόσφαιρα μας κάνει να νιώθουμε πιο φιλικά; Και γιατί πλένουμε τα χέρια μας όταν αισθανόμαστε ένοχοι; Ολα είναι θέμα κυκλωμάτων, εξηγούν οι ειδικοί, και ερμηνεύονται εξελικτικά ΤΟΥ JIM GILES
«Θα καθαρίσουν ποτέ αυτά τα χέρια;» αναρωτιέται η Λαίδη Μάκβεθ προσπαθώντας να ξεπλύνει από το δέρμα της το αίσθημα ενοχής της. Ανάλογες μεταφορές που συνδέουν το σώμα με το συναίσθημα δεν συναντάμε μόνο στα θεατρικά έργα αλλά και στην καθημερινότητά μας, σχεδόν σε όλες τις γλώσσες. Οι Ελληνες- και με παρεμφερή τρόπο οι Αγγλοι- όταν αισθανόμαστε αποκλεισμένοι λέμε ότι «μας άφησαν στα κρύα του λουτρού».
Οι Ιάπωνες λένε ότι «μια καλή κουβέντα μπορεί να ζεστάνει τρεις χειμωνιάτικους μήνες». Αυτά όμως είναι απλά λεκτικά σχήματα. Στην πραγματικότητα η μοναξιά δεν μας κάνει να κρυώνουμε, ούτε η ενοχή μάς κάνει να αισθανόμαστε βρώμικοι. Ή μήπως όχι; Ολο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι απτές σωματικές αισθήσεις συνοδεύουν συχνά τα συναισθήματά μας αντανακλώντας, σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία, τον τρόπο με τον οποίο αυτά δημιουργήθηκαν στο εξελικτικό παρελθόν μας: καθώς ο εγκέφαλός μας εξελισσόταν ώστε να επεξεργάζεται όλο και πιο σύνθετα συναισθήματα, αντί να δημιουργήσει νέες νευρωνικές οδούς προτίμησε να χρησιμοποιήσει τα ήδη υπάρχοντα κυκλώματα που επεξεργάζονται τις βασικές αισθητικές αντιλήψεις. Ας δούμε μερικά από τα πιο εκπληκτικά πειράματα που συνδέουν τις σωματικές αισθήσεις με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας.
Ψυχρή και θερμή υποδοχή
Το φθινόπωρο του 2006, 40 εθελοντές έφθαναν στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Γέιλ για να συμμετάσχουν σε ένα πείραμα. Μια ερευνήτρια τους υποδεχόταν έναν έναν ξεχωριστά στο ισόγειο και τους συνόδευε στον 4ο όροφο. Στο ασανσέρ τους ζητούσε να κρατήσουν για λίγο τον καφέ της καθώς σημείωνε το όνομά τους στα χαρτιά της. Οι συμμετέχοντες δεν το ήξεραν, αλλά το πείραμα ξεκινούσε εκείνη ακριβώς τη στιγμή. Στο εργαστήριο οι εθελοντές διάβασαν την ίδια περιγραφή ενός φανταστικού προσώπου και στη συνέχεια απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικές με τον χαρακτήρα του. Οσοι είχαν κρατήσει παγωμένο και όχι καυτό καφέ περιέγραψαν το φανταστικό πρόσωπο ως λιγότερο ζεστό και φιλικό. Οι απαντήσεις σε άλλα ερωτήματα, όπως το αν ήταν έντιμο, δεν παρουσίαζαν διαφορές. Το πείραμα, το οποίο διεξήχθη από τονΛόρενς Γουίλιαμςτου Πανεπιστημίου του Κολοράντο και τονΤζον Μπανγκτου Πανεπιστημίου Γέιλ, δεν είναι το μοναδικό που συνδέει τη σωματική με την ψυχολογική ζεστασιά. Η σκέψη και μόνο του κοινωνικού αποκλεισμού μας μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε ότι ένα δωμάτιο είναι περίπου κατά τρεις βαθμούς ψυχρότερο. Αυτό εξηγεί ίσως ορισμένες πλευρές της κοινωνικής συμπεριφοράς μας. Για παράδειγμα είναι πιο συνηθισμένο να προσφέρουμε ένα ζεστό παρά ένα κρύο ρόφημα όταν υποδεχόμαστε κάποιον στο σπίτι μας. Η ρίζα αυτών των αποτελεσμάτων βρίσκεται κατά πάσα πιθανότητα στον νησιδιακό φλοιό του εγκεφάλου. Οι απεικονίσεις δείχνουν ότι η συγκεκριμένη περιοχή δραστηριοποιείται όταν οι άνθρωποι αισθάνονται σωματική αλλά και ψυχολογική θερμότητα. Η σύνδεση υπάρχει ήδη από τη γέννηση και ενισχύεται στα πρώτα χρόνια της ζωής, όταν τα μωρά μαθαίνουν να συνδέουν τη σωματική θερμότητα των γονιών τους με την τροφή και την προστασία, τονίζει ο κ. Γουίλιαμς.
Καθαριότητα και εξαγνισμός
Οι περισσότερες θρησκείες- από τον χριστιανισμό και τον ισλαμισμό ως τον ινδουισμό- συνδέουν τη σωματική υγιεινή με την ηθική καθαρότητα. Η σύνδεση αυτή έχει τη ρίζα της στον κογχομετωπιαίο φλοιό και μπορεί να έχει βαθιά και απρόσμενη επιρροή στη συμπεριφορά μας. Σε μια πρόσφατη μελέτη ηΣιμόν Σναλτου Πανεπιστημίου του Πλίμουθ και οι συνεργάτες της έδειξαν στους μισούς εθελοντές την περιβόητη σκηνή με την «πιο βρώμικη τουαλέτα της Σκωτίας» από την ταινία «Τrainspotting»και στους υπόλοιπους μια ουδέτερη σκηνή. Οσοι είδαν την τουαλέτα διατύπωσαν στη συνέχεια πιο αυστηρές κρίσεις για ανήθικες πράξεις όπως ο κανιβαλισμός. Ανάλογα αποτελέσματα είχε η έκθεση των εθελοντών σε δυσάρεστες οσμές ή η παραμονή τους σε ένα βρώμικο δωμάτιο. Επίσης, όπως υπαινίσσεται το μανιώδες πλύσιμο των χεριών της Λαίδης Μάκβεθ, ένα αίσθημα ενοχής μπορεί να μας κάνει να αναζητήσουμε το σαπούνι. ΟΤσεν Μπο Ζονγκτου Πανεπιστημίου του Τορόντο και ηΚέιτι Λίλιενκουιστ, η οποία εργάζεται σήμερα στο Πανεπιστήμιο Μπρίγκαμ της Γιούτα, ζήτησαν από εθελοντές να διαβάσουν μια αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο είτε μιας ηθικής πράξης είτε ενός σαμποτάζ και στη συνέχεια τους ανέθεσαν να αξιολογήσουν πόσο επιθυμητά ήταν διάφορα αντικείμενα ενός νοικοκυριού, όπως το σαπούνι, η οδοντόπαστα, οι θήκες CD και οι πλάκες από σοκολάτα. Οσοι είχαν διαβάσει την ιστορία του σαμποτάζ έδειξαν μεγαλύτερη προτίμηση για τα προϊόντα καθαρισμού. Αυτή καθαυτή η σωματική καθαριότητα όμως δεν μας ενθαρρύνει να γινόμαστε περισσότερο ηθικοί. Σε ένα άλλο σκέλος της μελέτης η ομάδα ζήτησε από εθελοντές να θυμηθούν μια ανήθικη πράξη από το παρελθόν τους. Στη συνέχεια, δήθεν για λόγους ασφαλείας, έδωσαν στους μισούς αντισηπτικά μαντιλάκια για να καθαρίσουν τα χέρια τους. Υστερα τους ρώτησαν αν ήθελαν να συμμετάσχουν σε ένα ξεχωριστό πείραμα, για να βοηθήσουν έναν μεταπτυχιακό φοιτητή που βρισκόταν σε απόγνωση. Μόνο το 40% των εθελοντών που είχαν καθαρίσει τα χέρια τους δέχθηκαν σε σχέση με το 75% αυτών που δεν τα είχαν καθαρίσει. Αλλα πειράματα έχουν δείξει ότι τα αισθήματα ηθικής απέχθειας μπορούν να μας παροτρύνουν να βοηθήσουμε τους άλλους. Επιτρέποντας στους ανθρώπους να ξεπλύνουν αυτά τα αισθήματα, λέει ο κ. Ζονγκ, ίσως τους δίνουμε το ελεύθερο για μια μη γενναιόδωρη συμπεριφορά.
Το αγκάθι της απόρριψης
Γυρίστε για λίγο πίσω, στα σχολικά σας χρόνια. Θυμάστε πόσο οδυνηρό ήταν όταν τα άλλα παιδιά δεν σας έπαιζαν ή δεν σας προσκαλούσαν στο πάρτι τους; Η οδύνη του αποκλεισμού είναι έντονη, μπορεί όμως να μοιάζει με τον πόνο μιας σωματικής πληγής; Για να διερευνήσει τη νευρωνική σχέση ανάμεσα στον σωματικό και στον συναισθηματικό πόνο ηΝαόμι Αϊζενμπέργκερτου Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας ζήτησε από εθελοντές να παίξουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι δίνοντάς τους την εντύπωση ότι ο συμπαίκτης τους βρισκόταν σε άλλο δωμάτιο. Στην πραγματικότητα όμως έπαιζαν με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο οποίος ήταν προγραμματισμένος να τους αποκλείει σταδιακά. Οι απεικονίσεις του εγκεφάλου των εθελοντών έδειξαν ότι τα αισθήματα του κοινωνικού αποκλεισμού αύξαναν τη δραστηριότητα του ραχιαίου κογχομετωπιαίου φλοιού, μιας περιοχής που συνδέεται με τα αισθήματα οδύνης που συνοδεύουν τον σωματικό πόνο. Ο ραχιαίος κογχομετωπιαίος φλοιός ενεργοποιήθηκε επίσης όταν οι εθελοντές σκέφτονταν τον θάνατο ενός αγαπημένου τους προσώπου. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί ορισμένοι όταν αντιμετωπίζουν βαθιά συναισθηματική οδύνη στρέφονται προς ουσίες όπως το αλκοόλ ή η ηρωίνη, οι οποίες αμβλύνουν τον σωματικό πόνο. Ωστόσο, σύμφωνα με μια αδημοσίευτη μελέτη τουΝέιθαν Ντε Γουόλτου Πανεπιστημίου του Κεντάκι, λιγότερο ισχυρές ουσίες μπορούν να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Ο κ. Ντε Γουόλ ζήτησε από 60 φοιτητές να παίρνουν ένα κανονικό ή ένα εικονικό δισκίο παρακεταμόλης πρωί και βράδυ επί τρεις εβδομάδες. Οι φοιτητές απαντούσαν επίσης καθημερινά σε ερωτηματολόγια για τη συναισθηματική τους κατάσταση. Οπως διαπίστωσε, όσοι έπαιρναν το παυσίπονο ανέφεραν λιγότερο οδυνηρά συναισθήματα. Σε ένα άλλο πείραμα ο ερευνητής έδωσε πραγματική και εικονική παρακεταμόλη σε εθελοντές που έπαιζαν το παραπάνω ηλεκτρονικό παιχνίδι: το παυσίπονο μείωσε τη δραστηριότητα του ραχιαίου κογχομετωπιαίου φλοιού, που θεωρείται ότι συνδέεται με την οδύνη του αποκλεισμού. Ο κ. Ντε Γουόλ θέλει τώρα να δοκιμάσει το φάρμακο σε ανθρώπους με κλινικά συμπτώματα κατάθλιψης ή άγχους.«Ισως η παρακεταμόλη μπορεί να τους βοηθήσει»λέει. Πρόκειται βεβαίως για εικασία και όχι για κάτι το οποίο θα συνιστούσε αυτή τη στιγμή. Αν όμως τα αποτελέσματά του την επιβεβαιώσουν, θα ανοίξουν ένα ενδιαφέρον πεδίο για το μέλλον.
© 2009 Νew Scientist Μagazine, Reed Βusiness Ιnformation Ltd.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου