Ιταλοβενετικά τοπωνύμια ~

Από τη "Σαντορίνη" που σημαίνει Santa Irene, μέχρι το "Καστελλόριζο" που είναι το Castelrosso, και από το "Τζάντε" (λαϊκή ονομασία της Ζακύνθου) ως το επώνυμο "Καποδίστριας" (< Capo d’Istria), η γλωσσική ιστορία της Ελλάδας είναι γεμάτη ιταλοβενετικά ίχνη.

Στην ανάρτηση που ακολουθεί, παρουσιάζουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της συναρπαστικής γλωσσικής συνάντησης. ❦

______________

Ιταλοβενετικά τοπωνύμια στον ελληνικό χώρο

Τα ιταλοβενετικά ονόματα εμφανίζονται στον ελληνικό χώρο από το 1204 και μετά – δηλαδή έπειτα από την άλωση της "Κωνσταντινούπολης" από τα φραγκικά στρατεύματα κατά τη Δ΄ Σταυροφορία.

Ιδιαίτερα συνηθίζονται σε περιοχές που βρέθηκαν υπό βενετική κυριαρχία: "Ιόνια νησιά", "Δωδεκάνησα", "Πελοπόννησος", "Κρήτη" κ.ά.

Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει το επίσημο ελληνικό όνομα αλλά και ένα λαϊκό ιταλοβενετικό αντίστοιχο, που ενίοτε χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα στον προφορικό λόγο.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα

◆ ⅰ) "Βελβεντό" (Κοζάνη) → από το ιταλικό Benevento.

◆ ⅱ) "Δεσφίνα" (Βοιωτία) → λόγιο όνομα από το ιταλοβενετικό De Spina.

◆ ⅲ) "Ελαφόνησος" → σχηματίστηκε από το ιταλικό (Isola dei) Cervi «νησί των ελαφιών».

◆ ⅳ) "Σαντορίνη" → από το Santa Irene («Αγία Ειρήνη»), συνυπάρχει με το αρχαίο "Θήρα".

◆ ⅴ) "Καστελλόριζο" → από το Castelrosso («κόκκινο κάστρο»), με παρετυμολογική επίδραση από τη λέξη "ρίζα".

◆ ⅵ) "Μαλεβίζι" (Ηράκλειο Κρήτης) → από το ενετικό κάστρο Castel Malvesin (< βενετικό malvesin «λιθοβόλος μηχανή»).

◆ ⅶ) Σύνθετα με "Πόρτο" και "Κάβο" (π.χ. "Πόρτο Χέλι", "Πόρτο Ράφτη", "Κάβο Μαλιάς") → από τις ιταλικές λέξεις porto «λιμάνι» και cavo «ακρωτήριο».

◆ ⅷ) "Σπέτσες" → από το βενετικό spezie «μπαχαρικά», αρχικά Isola delle spezie.

◆ ⅸ) "Χανιά" → από το βενετικό (La) Cania / (La) Canea, που ανάγεται στο αρχαίο "Ἀλχανία".

Λαϊκοί ιταλοβενετικοί τύποι

► "Πούντα" (Άκτιο) → από το ιταλικό punta «άκρη, ακρωτήριο».

► "Τζάντε" (λαϊκό όνομα της Ζακύνθου) → από το ιταλικό Zante, που ανάγεται στο αρχαίο "Ζάκυνθος".

► "Τσιρίγο" (λαϊκό όνομα των Κυθήρων) → από το ιταλικό Cerigo (< λατινικό Cethericum / Cithericum < αρχαίο "Κύθηρα").

► "Αγία Μαύρα" (Λευκάδα στον Μεσαίωνα) → από το Santa Maura, όνομα του κάστρου που υπήρξε το οχυρωμένο κέντρο του νησιού.

Ιταλοβενετικά επώνυμα

Αρκετά επώνυμα (και κάποια μικρά ονόματα) έχουν ιταλοβενετική αρχή:

◆ "Ζαμπέλιος" (< ιταλικό Isabella)

◆ "Ζαμπέτας" (< ιταλικό (Eli)sabetta)

◆ "Ζέπος" (< ιταλικό (Giu)seppe)

◆ "Σιγάλας" (< βενετικό Cigala)

◆ "Καποδίστριας" (< Capo d’Istria)

◆ "Καρούζος" / "Καρούσης" (< ιταλικό Caruso, Carusi)

◆ "Σολωμός" (< βενετικό Salomon)

◆ "Περγαντής" / "Μπεργαδής" (< βενετικό bergantin «είδος πλοίου»)

◆ "Βιδάλης" / "Βιτάλης" (< βενετικό Vidali)

◆ "Δεκαβάλ(λ)ας" (< De Cavalla < ιταλικό cavalla «φοράδα»)

◆ "Δεσύπρης" / "Δεσίπρης" (< De Cipri «από την Κύπρο»)

Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν τη στενή ιστορική και πολιτισμική σχέση Ελλάδας – Ιταλοβενετικού κόσμου, με επιρροές που αποτυπώθηκαν τόσο στη γλώσσα όσο και στην τοπωνυμία και την ονοματολογία.