❝ Ἔλεον εἰρήνης ❞ (λέξεις & φράσεις της εκκλησιαστικής γλώσσας)

 

Ένα από τα λίγα δύσκολα νοηματικώς σημεία της Θ. Λειτουργίας. Είναι στην αρχή της Αγίας Αναφοράς (μετά το Σύμβολο της Πίστεως) και αποτελεί απάντηση του χορού στην εκφώνηση του ιερέα:


~ (ἱερεύς): Στῶμεν καλῶς· στῶμεν μετὰ φόβου·
πρόσχωμεν τὴν ἁγίαν ἀναφορὰν ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν.

~ (Χορὸς): Ἔλεον εἰρήνης, θυσίαν αἰνέσεως.

______________

Ο ρόλος του χορού και το ερμηνευτικό πλαίσιο.

Μια ενδιαφέρουσα γενική παρατήρηση: υπάρχει ενδιαφέρουσα αντιστοιχία του χορού στη λατρεία με τον χορό της αρχ. τραγωδίας.

Ο Χορός στην αρχαία τραγωδία δεν κινεί την πλοκή, αλλά παρεμβαίνει με κρίσεις, σκέψεις, διδάγματα, συχνά ηθικοπλαστικά. Εκφράζει τις αντιδράσεις, τις ανησυχίες και τα ηθικά ερωτήματα της κοινότητας απέναντι στην πράξη του ήρωα. Συχνά, σχολιάζει αυτό που ήδη λέχθηκε.

Αντίστοιχα, στη Θεία Λειτουργία, ο χορός (ψαλτική ομάδα) λειτουργεί ως συλλογική φωνή του λαού ενώνοντας το εκκλησίασμα με τη λειτουργική πράξη, την οποία επιτελεί ο ιερέας.

Συνεπώς το νόημα της φράσης πρέπει να εξαχθεί σε συνάρτηση με τα προηγούμενα λόγια του ιερέα. Συγκεκριμένα:

Ο ιερέας λεει:
~ «Ας προσέξουμε, ώστε να προσφέρουμε τη θυσία με ειρήνη»

Μια απάντηση του χορού, σύμφωνα με τα παραπάνω, θα πρέπει να έχει το νόημα:
~ «Ναι, με ειρήνη θα πρέπει να προσφέρουμε τη θυσία».

Αυτό είναι γενικά το ερμηνευτικό πλαίσιο.

Ειδικότερα, με γλωσσικά και φιλολογικά δεδομένα:

✦ Οι λέξεις "ἔλεον, θυσίαν" είναι αντικείμενα στο εννοούμενο «προσφέρειν» της προηγούμενης εκφώνησης.
✦ Η λ. «ἔλεον» εδώ είναι αιτιατική του αρσενικού «ἔλεος» (ὁ) και συνδέεται με το αγιογραφικό χωρίο (Ωσηέ 6:6): «Ἔλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν» (το οπόίο μνημονεύεται δύο φορές στον Ματθαίο, και μάλιστα με τον αρχαιότερο τύπο «ἔλεον θέλω»).

Έτσι ο χορός λέει ότι προσφέρει:
α) «έλεος» ως θυσία (αινέσεως) και ότι
β) αυτό το έλεος είναι «έλεος ειρήνης». Δηλαδή η προσφορά μας, είναι έλεος ειρήνης: η ίδια η ειρήνη μας.

Με αυτή την ερμηνεία η φράση δένει ερμηνευτικώς με το πλαίσιο που θέσαμε προηγουμένως, της απάντησης στην εκφώνηση του ιερέα.

Πιο σχηματικά:
✦ Ο ιερέας:
«Ας προσέξουμε, ώστε να προσφέρουμε τη θυσία με ειρήνη».
✦ Ο χορός
«Η ίδια η ειρήνη μας, είναι αυτό που προσφέρουμε ως θυσία».
____________

Αυτή είναι γενικώς η ερμηνεία που δίνει ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας στο έργο του «Εἰς τὴν θείαν Λειτουργίαν» (14ος αι.):

❝ Προσφέρομεν, οὐ μόνον μετ᾿ εἰρήνης, ἀλλὰ καὶ αὐτὴν τὴν εἰρήνην ἀντὶ δώρου καὶ θυσίας ἑτέρας. Ἔλεον γὰρ προσφέρομεν τῷ εἰπόντι· «Ἔλεον θέλω, καὶ οὐ θυσίαν.»
Ὁ δὲ ἔλεος γέννημά ἐστι τῆς βεβαίας καὶ καθαρᾶς εἰρήνης. Ὅταν γὰρ τὴν ψυχὴν οὐδὲν ἐνοχλῇ πάθος, οὐδὲν κωλύει ἐλέου γέμειν αὐτήν. ❞