Η Υπόθεση της Ιλλυρικής Γλώσσας και η Σύνδεσή της με την Αλβανική

Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.

Η Ιλλυρική γλώσσα παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα γλωσσικά μυστήρια της αρχαιότητας. Σε αντίθεση με τα ελληνικά και τα λατινικά, τα οποία μας άφησαν εκτενή γραπτά κείμενα, η Ιλλυρική δεν έχει διασωθεί σε καμία μορφή. Παρ’ όλα αυτά, η ύπαρξή της θεωρείται δεδομένη λόγω της αναφοράς συγκεκριμένων τοπωνυμίων, φυλετικών ονομάτων και ανθρωπωνυμίων σε αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές πηγές.

Το σύνολο των λέξεων που αποδίδονται στα Ιλλυρικά ανέρχεται σε 17, οι οποίες καταγράφονται από Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς και θεωρούνται Ιλλυρικές επειδή:

1. Απαντώνται σε γεωγραφικές περιοχές που οι αρχαίοι περιγράφουν ως Ιλλυρία.
2. Δεν έχουν γνωστή ελληνική ή λατινική ετυμολογία.
3. Δεν υπάρχει άλλη γνωστή αρχαία γλώσσα της περιοχής που θα μπορούσε να τις ετυμολογήσει.

Οι 17 “Ιλλυρικές” Λέξεις και οι Πηγές τους

Λέξη	Κατηγορία	Αρχαίος Συγγραφέας	Γλώσσα Πηγής	Εποχή
Λαβεάτες (Labeatae)	Φυλή	Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita 44.31)	Λατινικά	1ος αι. π.Χ.
Ταουλάντιοι (Taulantii)	Φυλή	Πολύβιος (Ιστορίαι 2.5)	Ελληνικά	2ος αι. π.Χ.
Αρδιαίοι (Ardiaei)	Φυλή	Πολύβιος (Ιστορίαι 2.11)	Ελληνικά	2ος αι. π.Χ.
Δασσαρήτες (Dassaretii)	Φυλή	Πολύβιος (Ιστορίαι 5.108)	Ελληνικά	2ος αι. π.Χ.
Δαορσοί (Daorsi)	Φυλή	Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia 3.143)	Λατινικά	1ος αι. μ.Χ.
Πλειάδες (Pleraei)	Φυλή	Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita 43.20)	Λατινικά	1ος αι. π.Χ.
Αμαντίνοι (Amantini)	Φυλή	Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia 3.143)	Λατινικά	1ος αι. μ.Χ.
Παρθίνοι (Parthini)	Φυλή	Πολύβιος (Ιστορίαι 2.11)	Ελληνικά	2ος αι. π.Χ.
Διμαντίοι (Dimallii)	Φυλή	Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita 31.27)	Λατινικά	1ος αι. π.Χ.
Λισσός (Lissus)	Τοπωνύμιο	Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita 44.30)	Λατινικά	1ος αι. π.Χ.
Ναρόνα (Narona)	Τοπωνύμιο	Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia 3.143)	Λατινικά	1ος αι. μ.Χ.
Σκόδρα (Scodra)	Τοπωνύμιο	Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita 44.31)	Λατινικά	1ος αι. π.Χ.
Λάβεατις (Labeatis – Λίμνη Σκόδρα)	Τοπωνύμιο	Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia 3.144)	Λατινικά	1ος αι. μ.Χ.
Γένθιος (Gentius)	Ανθρωπωνύμιο	Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita 44.30)	Λατινικά	1ος αι. π.Χ.
Πλείσαυος (Pleuratus)	Ανθρωπωνύμιο	Πολύβιος (Ιστορίαι 2.11)	Ελληνικά	2ος αι. π.Χ.
Δελμίνον (Delminium)	Τοπωνύμιο	Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia 3.142)	Λατινικά	1ος αι. μ.Χ.
Σαλόνα (Salona)	Τοπωνύμιο	Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia 3.142)	Λατινικά	1ος αι. μ.Χ.

Η Απουσία Γραπτών Μνημείων της Ιλλυρικής

Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα που περιβάλλουν την Ιλλυρική γλώσσα είναι η πλήρης έλλειψη γραπτών μνημείων. Σε αντίθεση με τα ελληνικά και τα λατινικά, που διαθέτουν εκτεταμένα κείμενα και επιγραφές ήδη από την αρχαιότητα, τα Ιλλυρικά δεν έχουν αφήσει κανένα ίχνος γραπτής μορφής. Αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε:

• Αν η Ιλλυρική γλώσσα είχε δικό της αλφάβητο ή αν χρησιμοποιούσε κάποιο δάνειο σύστημα γραφής. Σε περιοχές που θεωρούνται Ιλλυρικές έχουν βρεθεί ελληνικές και λατινικές επιγραφές, αλλά καμία που να έχει χαρακτηριστεί με βεβαιότητα ως Ιλλυρική.
• Τη γραμματική και το συντακτικό της γλώσσας. Δεν γνωρίζουμε πώς σχηματίζονταν οι λέξεις, αν υπήρχαν πτώσεις, χρόνοι ρημάτων ή κάποια χαρακτηριστικά που να τη συνδέουν με άλλες γνωστές γλώσσες της Ινδοευρωπαϊκής οικογένειας.
• Το λεξιλόγιό της, πέρα από τα ελάχιστα τοπωνύμια και ανθρωπωνύμια που αποδίδονται σε αυτήν. Η σύνδεση αυτών των λέξεων με την Ιλλυρική είναι κυρίως υποθετική, αφού δεν έχουμε κάποιο συγκριτικό υλικό για να τις εντάξουμε σε ένα σαφές γλωσσικό πλαίσιο.

Συνεπώς, η μόνη βάση για την υπόθεση της ύπαρξης της Ιλλυρικής γλώσσας είναι οι 17 λέξεις που συναντώνται σε ελληνικές και λατινικές πηγές και δεν μπορούν να ετυμολογηθούν με βεβαιότητα από καμία γνωστή γλώσσα της αρχαιότητας. Όμως, το γεγονός ότι η γλώσσα αυτή δεν άφησε κανένα γραπτό μνημείο θέτει σοβαρά εμπόδια στην επιστημονική μελέτη και επιτρέπει μόνο υποθέσεις, χωρίς να είναι δυνατή η ανακατασκευή της.

Η Θεωρία της Σύνδεσης με την Αλβανική

Λόγω της γεωγραφικής τοποθεσίας, στην οποία βρίσκονταν οι αρχαίοι Ιλλυριοί, έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι η σύγχρονη Αλβανική γλώσσα αποτελεί άμεσο απόγονο της Ιλλυρικής. Αυτή η υπόθεση βασίζεται αποκλειστικά στο γεγονός ότι η περιοχή που οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι αποκαλούσαν Ιλλυρία κατοικείται σήμερα από Αλβανούς.

Ωστόσο, η θεωρία αυτή είναι προβληματική και δεν στηρίζεται σε γλωσσολογικά ή ιστορικά δεδομένα, αλλά σε μία απλή γεωγραφική συσχέτιση. Οι λόγοι για τους οποίους η σύνδεση μεταξύ Ιλλυρικής και Αλβανικής είναι αμφισβητήσιμη είναι οι εξής:

1. Οι πρώτες ιστορικές αναφορές στην Αλβανική γλώσσα είναι εξαιρετικά μεταγενέστερες. Η πρώτη γνωστή αναφορά στην ύπαρξη της αλβανικής γλώσσας εμφανίζεται μόλις τον 14ο αιώνα μ.Χ., σε βυζαντινά και λατινικά κείμενα.
2. Το πρώτο γραπτό κείμενο στην Αλβανική καταγράφεται τον 16ο αιώνα. Πρόκειται για το “Μισάλι του Γκιον Μπουζούκου” (1555), το οποίο όμως δεν είναι λογοτεχνικό έργο, αλλά ένα θρησκευτικό κείμενο γραμμένο από καθολικούς ιεραποστόλους με σκοπό την προώθηση του Χριστιανισμού στους αλβανόφωνους πληθυσμούς.
3. Τα πρώτα βιβλία στην Αλβανική που δεν είναι θρησκευτικά εμφανίζονται μόλις τον 18ο αιώνα. Μέχρι τότε, όλα τα γνωστά γραπτά κείμενα στην Αλβανική είναι Χριστιανικά και συντάχθηκαν από κληρικούς που ήθελαν να διαδώσουν τη χριστιανική πίστη στους Αλβανούς.

Αυτά τα δεδομένα δείχνουν ότι η Αλβανική, ως καταγεγραμμένη γλώσσα, εμφανίζεται τουλάχιστον 1500 χρόνια μετά την εξαφάνιση των Ιλλυριών από τις ιστορικές πηγές. Καμία Ιλλυρική επιγραφή δεν έχει βρεθεί, και κανένα κείμενο που να μας επιτρέπει να συγκρίνουμε τις δύο γλώσσες δεν υπάρχει.

Καμία από αυτές τις 24 λέξεις δεν σχετίζεται με την αλβανική γλώσσα που ομιλείται σήμερα.

Συμπέρασμα

Η σύνδεση της Ιλλυρικής με την Αλβανική γλώσσα είναι μία θεωρία που στηρίζεται περισσότερο στη γεωγραφία και λιγότερο σε γλωσσολογικά ή ιστορικά δεδομένα. Η Ιλλυρική δεν έχει αφήσει κανένα γραπτό μνημείο, επομένως είναι αδύνατο να αποδειχθεί ότι κάποια σύγχρονη γλώσσα είναι άμεση απόγονός της.

Από την άλλη, η Αλβανική εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο πάρα πολύ αργά, μετά τον 14ο αιώνα μ.Χ., και οι πρώτες της καταγεγραμμένες μορφές είναι Χριστιανικά λειτουργικά κείμενα του 16ου αιώνα. Το γεγονός ότι η γλώσσα αυτή καταγράφεται τόσους αιώνες μετά την αρχαιότητα, και μάλιστα από τρίτους, καθιστά οποιαδήποτε σύνδεση με την Ιλλυρική καθαρά υποθετική και καθόλου αποδεδειγμένη.

Η προσπάθεια να παρουσιαστεί η Αλβανική ως συνέχεια της Ιλλυρικής στηρίζεται στην πολιτική και όχι στην επιστήμη. Η απόπειρα ταύτισης δύο γλωσσών με 1500 χρόνια κενό μεταξύ τους, εκ των οποίων η μία δεν έχει αφήσει ούτε μία λέξη γραπτή, είναι από απίθανη έως αβέβαιη.

πηγή