Πότε ἐμφανίσθηκε τὸ ἀστέρι καὶ πότε ἦρθαν οἱ Μάγοι κατὰ τὴ γέννηση τοῦ Κυρίου;

 

Πρεσβύτερος(+) Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος

Ὅταν κάποιος μελετᾶ τὰ πρῶτα κεφάλαια τῶν ἱερῶν Εὐαγγελιστῶν Ματθαίου καὶ Λουκᾶ, νομίζει ὅτι ὑπάρχει διαφωνία μεταξύ τους. Προκύπτουν δὲ τρία ἀλληλοεξαρτώμενα ζητήματα, τὰ ὁποῖα ἀπαιτοῦν λύση καὶ ἀπάντηση:

1) Πότε ἐμφανίστηκε στὴν Ἀνατολὴ τὸ ἀστέρι ποὺ ὁδήγησε τοὺς Μάγους στὴν Βηθλεέμ; Ἐμφανίστηκε πρὶν τὴν Γέννηση τοῦ Κυρίου, γιὰ νὰ συμπέσει ὁ ἐρχομὸς τῶν Μάγων μὲ αὐτήν, ἢ ἐμφανίστηκε συγχρόνως μὲ τὴν Γέννηση, ὁπότε οἱ Μάγοι ἦλθαν ἀφοῦ πέρασε ἀρκετὸς χρόνος ἀπὸ τὴ Γέννηση;

2) Πῶς, ἐνῶ γνωρίζουμε ὅτι ὁ Κύριος γεννήθηκε σ’ ἕναν σταῦλο, ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος ἀναφέρει, ὅτι οἱ Μάγοι ἦλθαν καὶ τὸν βρῆκαν «εἰς τὴν οἰκίαν» μὲ τὴν Μητέρα Του;

3) Πῶς ἐξηγεῖται ἡ διαφορὰ τῆς διηγήσεως τῶν δύο Εὐαγγελιστῶν, σχετικὰ μὲ τὸ ζήτημα τῆς φυγῆς στὴν Αἴγυπτο;

Ἐξηγούμεθα σαφέστερα:

Οἱ δύο Εὐαγγελιστὲς ἀναφέρουν, ὅτι ὁ Κύριος γεννήθηκε στὴ Βηθλεέμ.

Κατόπιν, ὁ Ματθαῖος ἀναφέρει τὴν ἀναχώρηση τοῦ Κυρίου μὲ τὴν μητέρα του καὶ τὸν Ἰωσὴφ, ἀπὸ τὴν Βηθλεὲμ στὴν Αἴγυπτο.

Ἀντιθέτως, ὁ Λουκάς ἀναφέρει γι’ αὐτοὺς, ὅτι μετὰ 40 ἡμέρες πῆγαν στὴν Ἱερουσαλὴμ (γιὰ τὸν «Καθαρμό») καὶ, ἔπειτα, ὅτι πῆγαν στὴν Ναζαρέτ, λέγοντας: «Καὶ ὡς ἐτέλεσαν ἅπαντα τὰ κατὰ τὸν νόμον Κυρίου, ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, εἰς τὴν πόλιν ἑαυτῶν Ναζαρὲτ» (Και ὅταν ἔκαναν ὅλα ὅσα ὅριζε ὁ νόμος τοῦ Κυρίου, ἐπέστρεψαν στὴ Γαλιλαία, στὴν πόλη τους τὴ Ναζαρέτ.) (Λούκ. β’, 39). Δημιουργεῖται ἡ ἀπορία: Ἀφοῦ ὁ Λουκάς ἀναφέρει, ὅτι μετὰ τὴν Ὑπαπαντή ἐγκαταστάθηκαν στὴ Ναζαρέτ, τότε πότε ἔγινε ἡ φυγὴ ἀπὸ τὴ Βηθλεὲμ στὴν Αἴγυπτο; Ἀσφαλώς ὄχι πρὶν ἀπὸ τὴν Ὑπαπαντή, διότι δὲν ἐπέστρεψαν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο σὲ 40 ἡμέρες, ὥστε νὰ γίνει καὶ ἡ Ὑπαπαντή, ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ ἀρκετὸ χρόνο. Πρέπει, λοιπὸν, ἡ φυγὴ στὴν Αἴγυπτο νὰ ἔγινε μετὰ τὴν Ὑπαπαντή.

Νά, ὅμως, τὸ ἀδιέξοδο: Ὁ Λουκάς λέει, ὅτι μετὰ τὴν Ὑπαπαντὴ ὁ Κύριος μὲ τὴν Μητέρα Του καὶ τὸν Ἰωσὴφ ἐγκαταστάθηκαν στὴ Ναζαρέτ, ἐνῶ ἡ φυγὴ ἔγινε ἀπὸ τὴ Βηθλεέμ. Πότε λοιπὸν ἔγινε ἡ φυγή;

Θὰ λύσουμε αὐτὸ τὸ θέμα, ἀφοῦ ἀρχίσουμε πρῶτα ἀπὸ τὸ ἀστέρι.

Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος θεωρεῖ, ὅτι αὐτὸ ἐμφανίσθηκε πρὶν ἀπὸ τὴ Γέννηση. «Πρὸ πολλοῦ χρόνου», λέγει ὁ ἱερὸς Πατέρας, «δοκεῖ μοὶ ὁ ἀστὴρ φανῆναι» (Νομίζω ὅτι τὸ ἀστέρι ἐμφανίσθηκε πρὶν ἀρκετὸ χρόνο) (Migne 57, 76). Καὶ σὲ ἄλλο σημεῖο: «Πρὸ πολλοῦ τοῦ χρόνου (πρὸ τῆς Γεννήσεως) δείκνυσιν ἑαυτὸν ὁ ἀστὴρ» (Αὐτόθι).

Τὰ ἴδια πιστεύει καὶ ὁ Νικηφόρος ὁ Κάλλιστος λέγοντας: «Ἀστέρα κατιδόντες (οἱ Μάγοι)… ἐπιτέλλοντα ἤδη πρὸ δύο μάλιστα τῶν ἐνιαυτῶν, καὶ οὐχὶ μετὰ δύο τῆς γεννήσεως ἔτη» (Εἶδαν οἱ Μάγοι τὸ ἀστέρι νὰ τοὺς δίνει ἐντολὴ, πρὶν δύο χρόνια καὶ ὄχι μετὰ δύο χρόνια ἀπὸ τὴ γέννηση) (Migne 145, 669).

Κατ’ ἀρχὴν, προχωρήσαμε ἔχοντας ὡς βάση αὐτὴ τὴ γνώμη, καταλήξαμε ὅμως σὲ λάθος. Βρεθήκαμε μπροστὰ σὲ ἀδιέξοδο. Καὶ αὐτὸ, γιατί ἡ βάση ποὺ στηριχθήκαμε δὲν ἦταν σωστή.

Ἡ εἰς ἄτοπον ἀπαγωγὴ γίνεται μὲ πολλοὺς συλλογισμούς. Χάριν ὅμως συντομίας, ἀναφέρουμε μόνον ἕνα.

Ἐὰν τὸ ἀστέρι φάνηκε πρὶν ἀπὸ τὴ Γέννηση, οἱ Μάγοι θὰ ἦλθαν τὶς ἡμέρες ἀμέσως μετὰ τὴν Γέννηση. Τότε ὅμως, ἀμέσως μετὰ τὴν ἀναχώρηση τῶν Μάγων, τὸ θεῖο Βρέφος θὰ ἔφευγε στὴν Αἴγυπτο καὶ δὲν θὰ γινόταν ἡ Ὑπαπαντή. Ἴσως νὰ πεῖ κάποιος, ὅτι τὸ ἀστέρι φάνηκε μὲν πρὶν ἀπὸ τὴ Γέννηση, ἀλλὰ οἱ Μάγοι ἦλθαν ἀμέσως μετὰ τὴν Ὑπαπαντή καὶ ὄχι πρὶν ἀπ’ αὐτή. Ναί, ἀλλὰ τότε ὁ Κύριος θὰ βρισκόταν στὴ Ναζαρέτ, ὅπως λέει ὁ Λουκάς, καὶ δὲν θὰ τὸν εὕρισκαν στὴ Βηθλεέμ.

Δὲν εἶναι, λοιπὸν, σωστὴ αὐτὴ ἡ γνώμη καὶ ἑπομένως σωστὴ εἶναι ἡ δεύτερη, κατὰ τὴν ὁποίαν τὸ ἀστέρι φάνηκε συγχρόνως μὲ τὴ Γέννηση καὶ οἱ Μάγοι ἦλθαν μετὰ ἀπὸ δύο περίπου χρόνια. Μὲ αὐτὴ τὴν γνώμη, συμφωνεῖ καὶ ὁ Καισαρείας Εὐσέβιος, λέγοντας ὅτι «διετὴς χρόνος παρεληλύθει ἀπὸ τῆς Ἰησοῦ Γεννήσεως καὶ ἐπὶ τὴν ἄφιξιν τῶν εἰρημένων (δηλ. τῶν Μάγων)» (Οι Μάγοι ἦλθαν, ἀφοῦ εἶχαν περάσει ἀπὸ τὴ Γέννηση τοῦ Ἰησοῦ δύο χρόνια) (Migne 22, 933).

Καὶ ἡ γνώμη, ὅμως, αὐτὴ δὲν λύνει αὐτομάτως τὸ ζήτημα. Πρέπει νὰ μεσολαβήσει καὶ μία ὑπόθεση. Τί ὅμως νὰ ὑποθέσουμε; Νὰ ὑποθέσουμε, ὅτι ὁ Λουκάς λέγοντας «καὶ ὡς ἐτέλεσαν ἅπαντα τὰ κατὰ τὸν νόμον Κυρίου, ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, εἰς τὴν πόλιν ἑαυτῶν Ναζαρὲτ» (Και ὅταν ἔκαναν ὅλα, ὅσα ὅριζε ὁ νόμος τοῦ Κυρίου, ἐπέστρεψαν στὴν Γαλιλαία, στὴν πόλη τους τὴ Ναζαρέτ), δὲν ἐννοεῖ, ὅτι ἐπέστρεψαν ἀμέσως ἀλλὰ ὅτι ἡ ἐπιστροφὴ ἔγινε μετὰ παρέλευση ἀορίστου χρονικοῦ διαστήματος, ὁπότε μποροῦμε νὰ δεχθοῦμε, ὅτι μετὰ τὴν Ὑπαπαντὴ ἐπανῆλθαν στὴν Βηθλεέμ, κατόπιν ἀναχώρησαν γιὰ τὴν Αἴγυπτο καὶ ἔπειτα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ πῆγαν στὴν Ναζαρέτ;

Αὐτὸ εἶναι βεβιασμένο. Μεταξύ τοῦ «ὡς ἐτέλεσαν» καὶ τοῦ «ὑπέστρεψαν», ὑπάρχει στενότατη χρονικὴ σχέση, ποὺ δὲν ἐπιτρέπει, οὔτε τὴν μεσολάβηση ἀρκετοῦ χρόνου οὔτε τὴν παρεμβολὴ τέτοιου γεγονότος, ὅπως εἶναι ἡ φυγὴ στὴν Αἴγυπτο.

Δὲν εὐσταθεῖ λοιπὸν αὐτὴ ἡ ὑπόθεση οὔτε καὶ οἱ ἄλλες, ποὺ ἀρχικὰ διατυπώσαμε. Ἡ μόνη ὑπόθεση, ἡ ὁποία λύνει καὶ ἐξηγεῖ τὴν διαφορά, χωρὶς νὰ ἔχει τίποτε τὸ βεβιασμένο, εἶναι, ὅπως νομίζουμε, ἡ παρακάτω :

Ὅπως γνωρίζουμε, ἡ Βηθλεὲμ ἦταν ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα τοῦ Ἰωσήφ. Εἶναι φυσικὸ καὶ λογικὸ, λοιπὸν, νὰ τὴν ἐπισκεπτόταν πολὺ συχνὰ μὲ τὴν «οἰκογένειά» του. «Ἢν εἰκός, οὐ μόνον δεύτερον ἀλλὰ καὶ πλειστάκις, ἐπιφοιτᾶν αὐτοὺς τῷ τόπῳ (δηλ. τῇ Βηθλεὲμ)» (Ἦταν εὔλογο, ὄχι μόνο γιὰ δεύτερη φορᾶ ἀλλὰ πολλὲς φορὲς, νὰ ἐπισκέπτονται τὴν περιοχὴ) λέγει ὁ Εὐσέβιος ὁ Καισαρείας (Migne 22, 936). Καὶ ὁ Κάλλιστος λέγει, ὅτι ὁ Ἰωσὴφ καὶ οἱ «οἰκογένειές» του ἔμεναν, τόσον στὴ Ναζαρέτ ὅσον καὶ στὴ Βηθλεέμ. «Καὶ ἐν ἀμφοτέραις γὰρ διατρίβοντες ἦσαν· τὸ πορισμὸν τινά, ὡς γὲ εἰκάζειν, ἐκατέρωθεν ἔχειν» (Και ἔμεναν στὶς δύο πόλεις· ὅπως νομίζω, γιὰ νὰ ἐξασφαλίσουν τὰ ἀναγκαῖα καὶ ἀπὸ τὶς δύο) (Migne 145, 669). Πιθανῶς, νὰ εἶχε ἐκεῖ καὶ μικρὴ πατρικὴ περιουσία ὁ Ἰωσήφ.

Ὁ Λουκάς, ἀφοῦ ἀναφέρει τὸν Κύριο ὡς νήπιο μετὰ τὸν «καθαρισμὸ» νὰ βρίσκεται στὴ Ναζαρέτ, ἔρχεται ἔπειτα στὸ 12ο ἔτος τῆς ἡλικίας του. Δὲν λέει τίποτε, δηλαδὴ, γιὰ τὸ διάστημα, ποὺ μεσολάβησε ἀπὸ τὴ μετάβαση στὴ Ναζαρὲτ (ποὺ ἔγινε μετὰ τὴν Ὑπαπαντή), μέχρι τὸ 12ο ἔτος τῆς ἡλικίας τοῦ Κυρίου. Τὸ διάστημα αὐτὸ μένει ἀνοικτὸ γιὰ κάθε λογικὴ ὑπόθεση, ποὺ δὲν εἶναι ἀντίθετη σὲ ὁλόκληρο τὸ πνεῦμα τῆς Γραφῆς. Δὲν ἀποκλείει καμιὰ ὑπόθεση αὐτὴ ἡ ἀποσιώπηση.

Νομίζουμε λοιπόν, ὅτι ὁ Ἰωσὴφ μὲ τὴν Θεοτόκο καὶ τὸν Κύριο, ἀφοῦ ἔμειναν γιὰ λίγο στὴ Ναζαρέτ, ἦλθαν καὶ πάλιν στὴν Βηθλεέμ. Κατ’ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν χρόνο, τῆς δεύτερης (μετὰ τὴν ἀπογραφὴ) μεταβάσεως καὶ παραμονῆς στὴ Βηθλεέμ, γίνεται ὁ ἐρχομὸς τῶν Μάγων καὶ ἡ μετὰ τὴν ἀναχώρησή τους φυγὴ στὴν Αἴγυπτο.

Σ’ αὐτὴν τὴν ὑπόθεση, δὲν εἶναι καθόλου ἀντίθετη ἡ διήγηση τοῦ Ματθαίου γιὰ τοὺς Μάγους καὶ τὴ φυγὴ στὴν Αἴγυπτο.

Ὁλόκληρη τὴν περιγραφὴ τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου γιὰ τὸν Ματθαῖο περικλείει ἡ φράση «καὶ οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὴν (ὁ Ἰωσήφ), ἕως οὐ ἔτεκε τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον, καὶ ἐκάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν» (και δὲν εἶχε καμιὰ σχέση μαζί της ὡς ὅτου γέννησε τὸν γιό της τὸν πρωτότοκο καὶ τὸν ὀνόμασε Ἰησοῦ). Κατόπιν, ἐπειδὴ ἤθελε νὰ διηγηθεῖ τά περὶ τῶν Μάγων, παραλείπει τὶς λεπτομέρειες τῆς Γεννήσεως, παραλείπει τὴν Περιτομή, παραλείπει ἐπίσης καὶ τὴν Ὑπαπαντὴ καὶ ἔρχεται ἀμέσως στοὺς Μάγους.

Μεταξὺ τῶν ἄλλων παραλείψεων, μποροῦμε νὰ ἀναφέρουμε καὶ τὴν μετάβαση μετὰ τὴν Ὑπαπαντὴ στὴ Ναζαρὲτ (ποὺ ἀναφέρει ὁ Λουκάς), καὶ τὴν μετάβαση πάλι στὴ Βηθλεέμ.

Σημειώνουμε, ὅτι αὐτὴν τὴν ὑπόθεση εἰσηγεῖται πρῶτος, ἀπὸ ὅ,τι τοὐλάχιστον εἴδαμε στὴν ἔρευνά μας, ὁ Εὐσέβιος ὁ Καισαρείας ποὺ προαναφέραμε.

Κατὰ τὴν δεύτερη, λοιπὸν, ἐπίσκεψη στὴ Βηθλεὲμ ἀπὸ τὴν ἀπογραφή, ἔρχονται οἱ Μάγοι καὶ προσκυνοῦν τὸν Κύριο. Μετὰ δὲ τὴν ἀναχώρησή τους, ἀναχωρεῖ καὶ ἡ Θεοτόκος μὲ τὸν Κύριο καὶ τὸν Ἰωσὴφ γιὰ τὴν Αἴγυπτο (σύμφωνα μὲ τὴ διαταγὴ τοῦ Ἀγγέλου), γιὰ νὰ διαφύγει τὸ θεῖο Βρέφος τὸν κίνδυνο ἀπὸ τὸν θηριώδη Ἡρώδη.

Πόσο χρόνο ἀκριβῶς ἔμειναν στὴν Αἴγυπτο, δὲν εἶναι γνωστό. Κατὰ τὸν Νικηφόρο τὸν Κάλλιστο, ποὺ προαναφέραμε, ὁ Κύριος «ἐπὶ τρία ἔτη ἐν Αἰγύπτῳ τὴν φυγαδείαν ἐτίθει» (για τρία χρόνια ἔμεινε ἐξόριστος στὴν Αἴγυπτο) (Migne 145, 673). Σύμφωνα μὲ ἄλλους λιγότερα. Πάντως μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ἡρώδη, καλεῖται ὁ Ἰωσὴφ μετὰ ἀπὸ θεία ἐντολὴ νὰ ἐπιστρέψει ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ ἐπιστρέφοντας ἐγκαθίσταται ὁριστικὰ πλέον στὴ Ναζαρέτ.

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ δεύτερο ζήτημα (σταῦλος – οἰκία), λύνεται πλέον αὐτὸ εὔκολα. Ἀφοῦ δεχθήκαμε, ὅτι ἡ προσκύνηση τῶν Μάγων ἔγινε στὴν δεύτερη ἐπίσκεψη τοῦ Ἰωσὴφ καὶ τῆς Θεοτόκου μὲ τὸν Κύριο στὴ Βηθλεέμ, εἶναι φυσικὸ νὰ βρῆκαν πλέον οἰκία, γιὰ νὰ μείνουν, ἐπειδὴ δὲν ὑπῆρχε πολὺς κόσμος, ὅπως συνέβη τὴν πρώτη φορά, λόγω τῆς ἀπογραφῆς. «Σχολῆς οὔσης ἐν τῇ Βηθλεέμ», ὅπως λέει ὁ Εὐσέβιος, «εὐπόρουν καταγωγίου» (Ἐπειδὴ δὲν εἶχε κόσμο ἡ Βηθλεὲμ ἦταν εὔκολο νὰ βροῦν σπίτι) (Migne 22, 936).

Συμπερασματικὰ καὶ σὰν περίληψη ἀναφέρουμε:

Τὸ ἀστέρι ἀνέτειλε συγχρόνως μὲ τὴ Γέννηση τοῦ Κυρίου. Οἱ Μάγοι ἦλθαν στὴν Βηθλεὲμ, μετὰ παρέλευση δύο χρόνων περίπου ἀπὸ τὴ Γέννηση. Ὁ Κύριος, μετὰ τὴν Ὑπαπαντὴ του, ἀναχωρεῖ γιὰ τὴ Ναζαρέτ. Ἀφοῦ μένει ἐκεῖ γιὰ λίγο χρονικὸ διάστημα, ἐπανέρχεται πάλιν στὴ Βηθλεὲμ καὶ ἔτσι τὸν βρίσκουν ἐκεῖ οἱ Μάγοι. Ἡ δὲ ἐπίσκεψη τῶν Μάγων γίνεται σὲ σπίτι, ποὺ κατοικοῦσε ὁ Κύριος. Αὐτὸ δέ, διότι δὲν ὑπῆρχε πλέον πολὺς κόσμος στὴ Βηθλεὲμ καὶ ἀρκετὰ σπίτια ἦσαν ἄδεια. Μετὰ δὲ τὴν ἐπίσκεψη τῶν Μάγων, ὁ Ἰωσὴφ μὲ τὴν Θεοτόκο καὶ τὸν Κύριο ἀναχωροῦν γιὰ τὴν Αἴγυπτο, ἀπ’ ὅπου ἐπιστρέφουν, μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Ἡρώδη, καὶ ἐγκαθίστανται στὴ Ναζαρέτ.

Ἔτσι νομίζουμε, ὅτι μὲ εὐκολία λύνεται τὸ ζήτημα.