Χριστούγεννα στή σκλαβιά καί στήν Ἐθνεγερσία

Εὐδοξία Αὐγουστίνου, Φιλόλογος-Θεολόγος

«Ἦταν καί ἕνα συνήθιο εἰς Ἀθήνα, οἱ ἄρχοντες προεστοί, εἰς τήν παραμονήν τῶν Χριστουγέννων, ...ἐδιόριζαν δυό νυκοκυραίους καί ἕναν κληρικό καί τούς ἔδιναν τήν ἄδεια νά περιέλθουν τά ἐσινάφια (=συντεχνίες) καί ὅλη τήν πόλη, νά συνάξουν ὅ,τι προαιρεῖται ὁ καθένας. Ὁμοίως καί ἀπό τούς ἐπιτρόπους τῶν ἐκκλησιῶν, νά δίνουν κάτι ἀπό τά συ­ναγ­μένα τῆς ἐκκλησίας. Καί μ᾽ αὐτά τά συναγμένα ἀγόραζαν παπούτσια, μανδήλια διά τές γυναῖκες, φέσια καί λοιπά, καί εἰς ὀλίγα χρήματα. Καί τά ἐμοίραζαν εἰς αὐτούς τούς κατοικοῦντας δυστυχεῖς εἰς τές ἐνορίες καί εἰς μερικούς εὐ­γενεῖς ξεπεσμένους…», μαρτυρεῖ ὁ Πα­- να­γῆς Σκουζές στό «Χρονικό τῆς σκλαβωμένης Ἀθήνας».

Βεβαίως, γιά τόν τρόπο ἑορτασμοῦ τῶν Χριστουγέννων κατά τήν Τουρκοκρατία δέν ὑπάρχουν πολλές μαρτυρίες. Προφανῶς ἐπρόκειτο γιά μία «χειμωνιάτικη σπιτική γιορτή, πού γιορταζόταν “κεκλεισμένων τῶν θυρῶν” καί δέν ἔτυ­χε νά περιγραφεῖ ἀπό κανένα».

Ἰδιαίτερη ὅμως ἐντύπωση προκαλεῖ στούς ξένους περιηγητές ἡ σχολα­στι­κή καί ἐξοντωτική τήρηση τῶν αὐ­­στηρῶν θρησκευτικῶν νηστειῶν -ἀνάμεσά τους καί αὐτῆς τῶν Χριστουγέννων- πού καλύπτουν τίς μισές μέρες τοῦ χρόνου. Ὅ­λες οἱ κατηγορίες τοῦ ὀρθόδοξου ποιμνίου, κληρικοί καί λαϊκοί, στρατι­ῶ­τες καί ναυτικοί, τηροῦσαν μέ χαρακτηριστι­κό ζῆλο τό καθῆκον τῆς νηστείας, παρό­λες τίς δυσκολίες.

Ὁ περιηγητής Wilson, ὅταν φιλοξενήθηκε σέ μία σπετσιώτικη οἰκογένεια, παρατήρησε ὅτι στήν περίοδο τῆς νηστείας «ἡ οἰκογένει­- α τοῦ Σάντου λιμο­κτο­­νοῦσε τρώγοντας λά­χανα, ἐλιές καί κου­κιά ψημένα». Ἐ­ντύπωση προκάλε­σε καί στόν περιηγητή Millingen ἡ τήρηση τῶν νηστειῶν: «Ἕνα κομμάτι καλαμποκόψωμο ψημένο στή χόβολη, πέντ᾽ ἕξι ἐλιές, μερικά κρεμμύδια ἤ βραστά λάχανα εἶναι ἀρκετά. Ὅ­λοι οἱ στρατιῶτες νήστευαν μέ προσή­- λωση. Οἱ κλέφτες εἶχαν τόση πίστη στήν ἐξαγνιστική δύναμη τῆς νηστείας πού δέν τήν παραβίαζαν ποτέ!». Ὁ γάλλος πρόξενος ἐπί Τουρ­κοκρατίας στήν Ἑλ­λάδα Πουκεβίλ βρέθηκε σ᾽ ἕνα χωριό τῆς Πελοποννήσου καί φιλοξενήθηκε σέ κάποιο σπίτι, ὅπου κατοικοῦσαν μία γυναίκα μέ τό παιδί της καί ὁ παππούς. Ὁ ἄντρας τοῦ σπιτιοῦ εἶχε σκοτω­θεῖ. Ἡ γυναίκα, παρά τή φτώχια της, ἔσφαξε μία κότα καί μαγείρεψε κοτόσουπα γιά τόν φιλοξενούμενο. Στό τραπέζι ὁ Πουκεβίλ πρό­σεξε ὅτι μόνο αὐτός ἔτρωγε καί ρώτησε τή γυναίκα: «Γιατί δέν τρῶτε κι ἐσεῖς κοτόσουπα; Τουλάχιστον τό παι­δί, πού εἶναι κι ἄρρωστο, κι ὁ παππούς, πού ἔ­χουν ἀνάγκη νά δυναμώσουν». Καί ἡ γυναίκα τοῦ ἀπάντησε: «Σήμερα εἶναι Παρασκευή. Ἄν φᾶ­με κοτόσουπα, πά­ει, τουρκέψαμε!».

Ἐπιπλέον, τά Χριστούγεννα, ὅπως καί τίς ἄλλες εὔσημες ἡμέρες τοῦ χρόνου, οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες ἔσπευδαν ὁ­πωσδήποτε στίς ἐκκλησίες. Ὁ ἐκκλη­σιασμός θεωροῦνταν ἐπιβεβλημένο κα­θῆκον. Γιά τόν Ἀνδροῦτσο π.χ. μαρ­τυ- ρεῖται ὅτι τό 1822, ἐκμεταλλευόμενος τήν παύση τῶν στρατιωτικῶν ἐπι­χειρήσεων στήν Εὔ­βοια, γιόρτασε μαζί μέ τούς στρατιῶτες του τά Χριστούγεννα σέ μονα­στή­ρι τῆς περιοχῆς.
Ὡστόσο, δέν ἔλειψαν χριστουγεννιάτικα οἱ ὠ­μό­τητες ἀπό τήν πλευρά τῶν Τούρκων πρός τούς ὑπόδουλους προγόνους μας. Ὑπενθυμίζουμε σύ­ντο­μα διάφορα περιστατικά ἀνθολογημένα ἀπό τό ματωμένο χριστουγεννιάτικο χρο­νο­λόγιο τῆς Τουρκοκρατίας.

«Ὁ χορός τοῦ Ζαλόγγου», τίς παραμονές τῶν Χριστουγέννων τοῦ 1803, ἀ­ποτελεῖ γεγονός πού συγκλόνισε τήν Ἑλ­λάδα, ἀλλά καί τήν Εὐρώπη τῆς ἐ­πο­χῆς. Τό γεγονός ἀναφέρει ὁ λόγιος ἠ­πειρώτης Ἰωάννης Λαμπρίδης: «Ἐκ δέ τῶν ἄλλων 56 μέν γυναῖκες καί 13 ἄν­δρες, ὧν τά ὀνόματα ἡ παράδοσις δυστυχῶς δέν διέσωσεν, ἐν χοροῖς ὄντως καί ᾄσμασι τῇ 11π.μ. κατεκρημνίσθησαν. Πολλαί δ᾽ ἐκ τῶν ἀθανάτων τούτων γυναικῶν μητέρες οὖ­σαι, πρίν ἤ τό ὀλέθριον τοῦτο πήδημα πηδήσωσιν, ἐ­ξε­­- σφεν­δό­νισαν πρῶτον τά τέκνα των. Οἱ δέ λοιποί ξιφήρεις ὑπό τόν Κίτσιον Βότσιαρην περί λύχνων ἁφάς διέσχισαν τάς τάξεις τοῦ ἐχθροῦ καί διήλασαν αὐτάς».

Ἐπίσης, στό χωριό Θέρισος δήμου Χανίων Κρήτης, ἀνήμερα τῶν Χριστουγέννων τοῦ ἔτους 1821, μαρτύρησε ἡ Χρυσή Τσεπέτη ἤ Τσεπετάκη, ἡλικίας πε­ρίπου 18-20 ἐτῶν. Ἐ­κεῖνα τά Χρι­στού­­γεννα τοῦ 1821, ὁ αἱ­μοχαρής καί ἀδίστα­κτος τοῦρκος κατακτητής Ναήρ πασάς ἔμπαινε θριαμβευτής μέ τόν στρα­- ­­τό του στό χωριό αὐτό, ἐνῶ ἡ Χρυ­σή βρισκόταν στό σπίτι της. Σταμάτησε ἐκεῖ μπροστά καί, ἐ­πειδή ἡ νεαρή χριστιανή δέν ὑπάκουσε στό πρόσταγμά του, πού τήν καλοῦσε νά κατέβει, ἔδωσε διαταγή στούς ἄνδρες του νά παραβιάσουν τήν πόρτα, νά τή βροῦν, νά τήν ἁρπάξουν καί νά τή φέρουν διά τῆς βίας μπροστά του. Ὁ πα­σάς, ἀρχικά μέ κολακεῖες, γλυκόλογα καί ταξίματα πολλά καί κατόπιν μέ ἀ­πειλές, προ­σπά­θησε νά τήν κά­νει νά τουρκέψει γιά νά τήν παντρευτεῖ. Ἡ μάρτυρας ἀντιστάθηκε σθεναρά καί τόν ἀπογοήτευ­σε. Τότε ἐκεῖνος ἔ­δωσε διαταγή νά τή θανατώσουν, ἀλέθοντάς την μέ τή μυλόπετρα στό παρακείμενο ἐλαιοτριβεῖο τοῦ χωριοῦ. Ἡ νέα δέν δείλιασε οὔτε ὀπισθοχώρησε· παρέμεινε πι­στή ἕως τέλους. Οἱ Τοῦρκοι τήν πολτο- ­ποίησαν μέσα στό λιοτρίβι μέ τή μυλόπετρα, στέλνοντας τή μάρτυρα στή φάτ­νη τοῦ τεχθέντος Παιδίου νέ­ου, τοῦ πρό αἰ­ώ­νων Θεοῦ, νά ἀγάλλεται μέ τόν ἐ­ναν­­θρω­πήσαντα Νυμφίο τῆς ψυχῆς της.

Στίς Σέρρες τά ἴδια Χριστούγεννα Τοῦρκοι σκότωσαν «τόν Παπακρῆτον εἰς τά Ἀμπέλια. Καί ἦχεν ἐνορία τόν Ἅ­γιον Νικόλαον τούς Μποσταντζῆδες καί τά χωρία τό Μερτάκη καί τό Μετό­χη».

Ἀλλά κι ὁ ἐθνικός μας ποιητής Διο­νύ­σιος Σολωμός ἀπαθανατίζει τήν πρώ­τη πολιορκία τοῦ Μεσολογγίου, πού συνέβη τά Χριστούγεννα τοῦ 1822:

«Πῆγες εἰς τό Μεσολόγγι
τήν ἡμέρα τοῦ Χριστοῦ,
μέρα πού ἄνθισαν οἱ λόγγοι
γιά τό τέκνο τοῦ Θεοῦ».

Ὁ πληροφοριοδότης τῶν Ἑλλήνων Γιάννης Γούναρης διεμήνυσε στούς Μεσολογγίτες τά ἑξῆς: «Ἀμέσως νά εἰπῆτε τῶν ἀρχηγῶν σας ὅτι οἱ Τοῦρκοι καί οἱ Τουρκοκαπεταναῖοι, γνωρίζοντες ὅτι αὔριο ἔχομεν οἱ Χριστιανοί τήν ἑορτήν τῶν Χριστουγέννων καί πηγαίνομεν ὅλοι εἰς τάς ἐκκλησίας, ἔχουν πεποίθησιν ὅτι καί οἱ ἐδικοί σας ἀρχηγοί, καπεταναῖοι καί μέρος στρατιωτῶν θά ὑπάγουν εἰς τάς ἐκ­κλησίας ἀφεύκτως, ἀπεφάσισαν νά κάμουν ἔ­φοδον δυό ὥρας πρίν ξημερώση».

Ἔτσι κι ἔγινε. Ξημερώνοντας Χριστούγεν­να ὀχτακόσιοι Τουρκαλβανοί ἐπιχείρησαν νυχτερινή ἔφοδο, στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ Μεσολογγίου· βρῆ­καν ὅμως σθεναρή ἀ­ντί­σταση. Οἱ ἀπώλειες τῶν Μεσολογ­γιτῶν ἦταν ἐλά­χιστες, ἐνῶ τῶν Τούρκων ξεπερνοῦσαν τούς 500 ἄνδρες. Οἱ Τοῦρκοι ἐκτέλεσαν τούς γονεῖς, τή γυναίκα, τά παιδιά καί ἀρκετούς συγγενεῖς τοῦ ἡρωικοῦ Γιάννη Γούναρη, ἐνῶ ὁ ἴδιος ἔγινε μο­να­χός ἤ σύμφωνα μέ ἄλλες πηγές δέν σώθηκε.

Χριστούγεννα 2021: Πῶς ἑτοιμαζόμαστε φέτος νά ὑποδεχθοῦμε τόν Μεγάλο Ἀναμενόμενο; Ὁ ἅγιος Ἱερώνυ­μος ἔλεγε πώς, ἄν ὁ Χριστός δέν γεννηθεῖ μέσα μας, τά Χριστούγεννα δέν θά ἔλθουν σέ μᾶς. Ἐλπίζουμε μέ τίς πρεσβεῖες τῶν νεομαρτύρων νά ἀξιωθοῦ­με νά προσεγγίσουμε μέ καρδιά καθαρή τό «ξέ­νον» καί «παράδοξον» Μυστήριον, γιά νά γίνει ἡ γέννηση τοῦ Κυρίου μας ἐγγύηση τῆς οὐσιαστικῆς πολυεπίπεδης ἐλευθερίας μας. Ἀμήν!