Ιερά Μονή Παναγίας Σπηλαιωτίσσης, Αρίστη Ιωαννίνων.

H μονή οφείλει την ονομασία της ακριβώς στον τρόπο που είναι κτισμένη.

Κυριολεκτικά είναι κρεμασμένη στον ψηλό και απόκρημνο βράχο, δίπλα σε βραχοσπηλιές αφού το μοναστήρι αναπτύσσεται επάνω αλλά και μέσα στο βράχο σε πολλά επίπεδα τα οποία συγκοινωνούν μεταξύ τους με διάφορες σκάλες αλλά και καταπακτές.

Ο ναός είναι μονόχωρη βασιλική με ελλειψοειδή τρούλο και σταυρεπίστεγο νάρθηκα στα δυτικά. 

Ο νότιος τοίχος του εξωτερικά είναι διακοσμημένος με κεραμοπλαστικό διάκοσμο και ο κυρίως ναός καλύπτεται από μία ημικυλινδρική καμάρα.

Το Ιερό είναι παράγωγο και τέτοιου είδους νάρθηκα συναντάμε σχεδόν μόνο σε μεταβυζαντινούς σταυροειδείς εγγεγραμμένους ναούς. 

Σύμφωνα με επιγραφή, ο ναός κτίστηκε το 1665 από τους μοναχού Ιωσήφ και Σωφρόνιο πάνω στα ερείπια προγενέστερης μονής ενώ ιστορήθηκε 8 χρόνια αργότερα, το 1673, από τους ζωγράφους Ιωάννη, Δημήτριο και Γεώργιο.Στο συγκρότημα υπάρχει ακόμη τράπεζα, μαγειρείο, υπόγεια κελάρια, ενώ μερικά από τα κελιά είναι κτισμένα μέσα στις σπηλιές. Στο ψηλότερο σημείο βρίσκεται το ηγουμενείο, διακοσμημένο με φυτικές παραστάσεις από τον Χιονιαδίτη ζωγράφο Γ. Αναστασίου το 1874. 

Ψηλότερα από τα κτίσματα, στην κορυφή ενός βράχου, δεσπόζει το πετρόκτιστο κωδωνοστάσιο.

Εσωτερικά ο ναός επικαλύπτεται από αγιογραφίες, οι οποίες όμως βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Αξιόλογο είναι το τέμπλο του ιερού, το οποίο είναι ξυλόγλυπτο με πλούσιο φυτικό και ζωϊκό διάκοσμο και φέρει τις Δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας και 15 μικρές εικόνες στο Δωδεκάορτο. Η Μονή είχε στην ιδιοκτησία της αρκετά μεγάλη περιουσία και έτσι είχε την δυνατότητα και επιχορηγούσε τα σχολεία της Αρίστης και άλλων τριών κοινοτήτων, με αποτέλεσμα να έχουν τη δυνατότητα να φοιτούν εκεί όλο και περισσότεροι μαθητές.

Τελικά το 19ο αιώνα, με απόφαση των τούρκικων δικαστηρίων, η μοναστηριακή περιουσία απαλλοτριώνεται, λεηλατείθηκε και πυρπολήθηκε απο τους Τουρκαλβανούς ενώ το 1897 από σεισμό κατέρρευσαν οι ξενώνες της.

Η μονή Σπηλαιοτίσσης ήτανε ανδρική μονή, σήμερα όμως το μοναστήρι είναι εγκαταλελειμμένο αλλά βρίσκεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Η προσέγγιση στο μοναστήρι, γίνεται μόνο μέσα από μία διαδρομή με τα πόδια πάνω σε ένα παραδοσιακό ηπειρώτικο, πέτρινο μονοπάτι μέσα από ένα εντυπωσιακό φυσικό τοπίο.

Η Αρίστη είναι ένα πανέμορφο κεφαλοχώρι στο Δυτικό Ζαγόρι, χαρακτηρισμένη ως ένας παραδοσιακός οικισμός, σε ύψος 642 μέτρα και απέχει 48 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα πρός το δρόμο για το Πάπιγκο, λίγο πριν από το εντυπωσιακό μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Στην κεντρική πλατεία του χωριού μπορείτε να πιείτε το καφεδάκι σας σε ένα από τα παραδοσιακά καφενεία και να θαυμάσετε την επιβλητική εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με το πανύψηλο καμπαναριό της. Στην Αρίστη επίσης θα βρείτε μαγαζάκια με είδη λαϊκής τέχνης μέσα σε όμορφα γραφικά πλακόστρωτα δρομάκια και την παλιά βρύση στο μεσοχώρι.

Η μονή γιορτάζει, περιέργως, της Ζωοδόχου Πηγής, ίσως για να μη συμπίπτει με το πανηγύρι της Μονής της Παναγιάς του Βίκου.