Μαυρίκιος Τιβέριος [539 – 27 Νοεμβρίου 602]

Ευαγγελία Κ. Λάππα

Ο Μαυρίκιος Τιβέριος γεννήθηκε στην Αραβησσό της Καππαδοκίας το 539 και ήταν γιός του Έλληνα συγκλητικού Παύλου. Κατετάχθη στον στρατό της Ρωμανίας και ανήλθε στις υψηλές θέσεις της ιεραρχίας, σε σημείο ώστε να χρισθεί διάδοχος του αυτοκράτορα Τιβερίου Β’ Κωνσταντίνου.

Στα τέλη του 577 ο Μαυρίκιος, παρά την έλλειψη στρατιωτικής εμπειρίας, διορίστηκε Μάγιστρος του Στρατού¹ Ανατολής (Μagister Μilitum Orientem) στον πόλεμο εναντίον των Περσών, διαδεχόμενος τον στρατηγό του Ιουστινιανού και το ίδιο χρονικό διάστημα έγινε Πατρίκιος. Το 581 νίκησε τους Πέρσες σε μια αποφασιστικής σημασίας μάχη. Κατόπιν αυτού ο αυτοκράτορας  Τιβέριος Β’ Κωνσταντίνος² πάντρεψε την κόρη του Κωνσταντία με τον Μαυρίκιο, ο οποίος έγινε διάδοχος του θρόνου και το 582 μετά τον θάνατο του Τιβερίου, ανεκηρύχθη αυτοκράτορας.

Την εποχή που ο Μαυρίκιος έγινε αυτοκράτορας, η Ρωμανία λόγω των συνεχών πολέμων και καταστροφών από τις βαρβαρικές εισβολές, ήταν ουσιαστικώς χρεοκοπημένη. Η έλλειψη χρημάτων τον ανάγκασε να επιβάλλει εκτεταμένη μείωση των δαπανών, γεγονός που τον κατέστησε δυσάρεστο στο λαό και το στρατό. Υπό την απειλή των Βησιγότθων στην Ισπανία, ο Μαυρίκιος σκοπεύοντας να εξασφαλίσει την ακεραιότητα στις δυτικές επαρχίες, ίδρυσε τα «Εξαρχάτα»³ της Καρχηδόνας και Ραβέννας⁴, στα οποία ασκείτο ενιαία στρατιωτική και πολιτική διοίκηση.

Προσέδωσε στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως τον τίτλο του «Οικουμενικού», υποβαθμίζοντας τον ρόλο του Πάπα της Ρώμης, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του τότε πάπα Γρηγορίου⁵.  Ο Μαυρίκιος αποφάσισε να διατηρήσει τις αποφάσεις της Δ’ Οικουμενικής συνόδου της Χαλκηδόνας⁶, συνεχίζοντας έτσι την δίωξη των Μονοφυσιτών. Η εν λόγω δίωξη τον οδήγησε σε διαμάχη με τον Πάπα, ο οποίος απελπισμένος από τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ αυτού, των θρησκευτικών αιρέσεων και του αυτοκράτορα, στράφηκε στους Λομβαρδούς.

Ο Μαυρίκιος συνέχισε τον πόλεμο κατά των Περσών τους οποίους νίκησε το 586, στην μάχη της Δάρα και το 588 στην Μαρτυρόπολη. Το 590 στη Περσία δύο Πάρθοι αδελφοί ο Vistahm και ο Vinduyih ανέτρεψαν τον βασιλέα Ορμίσδα Δ’⁷ και ανακήρυξαν βασιλέα τον γιό του Χοσρόη Β’⁸. Ωστόσο, ο στρατηγός Μπαχράμ Τσουμπίν, ο οποίος είχε εξεγερθεί κατά του Ορμίσδα, διεκδικώντας τον θρόνο για τον εαυτό του, νίκησε τον Χοσρόη, ο οποίος μαζί με τους δύο αδελφούς του διέφυγε στη Ρωμανία.

Ο Μαυρίκιος, παρά την αποτροπή της Γερουσίας, διέθεσε στον Χοσρόη στρατό 35.000 ανδρών, για να τον βοηθήσει στην επανάκτηση του θρόνου. Έτσι το 591 ο στρατός της Ρωμανίας με τους στρατηγούς Ιωάννη Μυστάκωνα⁹ και Ναρσή¹⁰ νίκησε τις δυνάμεις του Μπαχράμ Τσουμπίν στο Ganzak στη μάχη του Blarathon. Ο Χοσρόης σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Μαυρίκιο, του παραχώρησε την Δυτική Αρμενία μέχρι τις λίμνες Βαν και Σεβάν και απέστειλε στη Κωνσταντινούπολη τον σταυρό και τα πολύτιμα αφιερώματα που είχαν αποσπάσει οι Πέρσες από τον Άγιο Σέργιο της Σεργιουπόλεως¹¹.

Το 592 τα στρατεύματα της Ρωμανίας απελευθέρωσαν από τους Αβάρους¹² το Singidunum (σημερινό Βελιγράδι) και το 593 ο στρατηγός της Ρωμανίας Πρίσκος νίκησε τους Σλάβους, τους Αβάρους και τους Γέπιδες νότια του Δούναβη. Το ίδιο έτος διέσχισε τον Δούναβη στη Βλαχία¹³ για να συνεχίσει τις νίκες του. Το 594 ο Μαυρίκιος αντικατέστησε τον Πρίσκο¹⁴ με τον αδελφό του Πέτρο, ο οποίος παρά τις αρχικές αποτυχίες, σημείωσε άλλη μια νίκη στη Βλαχία. Ο Πρίσκος επικεφαλής ενός άλλου στρατεύματος το 595, νίκησε και πάλι τους Αβάρους.

Το 597 ο Μαυρίκιος όντας ασθενής, συνέταξε την διαθήκη του στην οποία περιέγραψε τα σχέδιά του για την αυτοκρατορία. Βάσει αυτών, ο μεγαλύτερος γιος του, ο Θεοδόσιος, θα κυβερνούσε την Ανατολή, με έδρα την Κωνσταντινούπολη και ο δεύτερος γιος του, ο Τιβέριος, θα κυβερνούσε την Δύση με έδρα τη Ρώμη.

Το 598 πέτυχε την υπογραφή ευνοϊκότατης συνθήκης με το χαγάνο¹⁵ των Αβάρων. Με αντάλλαγμα μια μικρή αύξηση των ετήσιων φόρων στους Αβάρους, ο Δούναβης αναγνωρίστηκε ως βόρειο σύνορο της Ρωμανίας καθώς και το δικαίωμα του στρατού της Ρωμανίας να διασχίζει τον ποταμό όταν θα καταδίωκε Σλάβους.

Το 599 όμως ένας στρατηγός του Μαυρικίου παράδωσε στους Αβάρους ένα στράτευμα, δώδεκα χιλιάδων στρατιωτών, γιατί δήθεν στασίασε. Ο Μαυρίκιος αρνήθηκε την αποπληρωμή στους Αβάρους πολύ μικρού ποσού λύτρων για την απελευθέρωση 12.000 αιχμαλώτων στρατιωτών της Ρωμανίας, οι οποίοι τελικά εκτελέστηκαν. Σύμφωνα με το χρονογράφο Μιχαήλ Γλυκά, ο αυτοκράτορας προσευχόταν σε κάθε μοναστήρι γι’ αυτή την αμαρτία του και κάποτε ερχόμενος από εκεί, έμαθε από τον Μαγιστριανό πως η ψυχή του θα σωθεί, αν έχανε τον θρόνο του με πόνο και θλίψη. Λίγο αργότερα είδε στ’ όνειρό του τον τρόπο με τον οποίο θα πέθαινε.

Το 602, ο Μαυρίκιος διέταξε νέες επιχειρήσεις κατά των Σλάβων, οι οποίες στέφθηκαν από επιτυχία. Αντιμετωπίζοντας όμως σοβαρό οικονομικό πρόβλημα, διέταξε το στρατό να ξεχειμωνιάσει στο Δούναβη και να καθυστερήσει η μισθοδοσία των στρατιωτών. Αυτή η απόφαση όμως απεδείχθη σοβαρό λάθος καθώς προκάλεσε στους στρατιώτες μεγάλη δυσαρέσκεια, την οποία εκμεταλλεύτηκε ο τυχοδιώκτης εκατόνταρχος Φλάβιος Φωκάς¹⁶ και κατάφερε να προκαλέσει ανταρσία εναντίον του αυτοκράτορα.

Τα στρατεύματα ανακήρυξαν τον Φωκά ως ηγέτη τους και απαίτησαν από τον Μαυρίκιο να παραιτηθεί και να ανακηρύξει ως διάδοχο στο θρόνο, τον γιο του Θεοδόσιο, ή τον στρατηγό Γερμανό. Μετά την άρνηση του Μαυρικίου, τα επαναστατημένα στρατεύματα άρχισαν να προελαύνουν προς τη Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας βρέθηκε σε δυσμενέστατη θέση καθώς δεν διέθετε στρατεύματα πιστά σ’ αυτόν ούτε στην Κωνσταντινούπολη ούτε στην Ανατολή και κανείς δεν τον στήριζε ουσιαστικώς.

Ο Φωκάς εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη στις 23 Νοεμβρίου 602, σκορπίζοντας δημαγωγικά νομίσματα στο πλήθος, και στέφθηκε αυτοκράτορας. Συνέλαβε το Μαυρίκιο και την οικογένειά του, τους εκτέλεσε στη Χαλκηδόνα στις 27 Νοεμβρίου 602 και έριξε τα πτώματά τους στη θάλασσα¹⁷.

Μετά την εκτέλεση του Μαυρίκιου και των γιων του, ακολούθησε ο απηνής πολιτικός διωγμός των αντιπάλων του. Μεταξύ των ανθρώπων που θεώρησε ο Φωκάς επικίνδυνους, ήταν και οι δύο ικανότεροι αρχιστράτηγοί του. Με το θάνατο σε μάχη και του τρίτου, ο στρατός της Ρωμανίας βρέθηκε ουσιαστικώς ακέφαλος, υπό την τυπική διοίκηση του ανίκανου ανιψιού του, Δομέντζιολου¹⁸.

Η οκταετής διακυβέρνηση του Φωκά υπήρξε από τις αμαυρότερες σελίδες της ιστορίας της Ρωμανίας και χαρακτηρίστηκε από τυραννία, τρομοκρατία και εξεγέρσεις¹⁹. Η προώθηση στα κρατικά αξιώματα και στις ανώτατες θέσεις όλων των συγγενών του και ο παραμερισμός όλων των αξιόλογων κρατικών στελεχών,  χάριν μικροσυμφερόντων, αποδυνάμωσαν την αυτοκρατορία. Το χειρότερο όλων όμως ήταν ότι ο βασιλιάς της Περσίας Χοσρόης Β’ εξέλαβε την ανατροπή και την δολοφονία του Μαυρίκιου ως αφορμή για να αρχίσουν λεηλασίες στη Μικρά Ασία ενώ, εξαιτίας της αδιαφορίας του Φωκά, οι Σλάβοι και οι Άβαροι άρχισαν πάλι επιδρομές στα Βαλκάνια²⁰.

Σας παραθέτω ένα ποίημα μου που έγραψα για τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο Τιβέριο:

Μαυρίκιος

Χαίρε Μαυρίκιε, θρέμμα Καππαδοκίας

Χαίρε στρατηγέ, αυτοκράτορα της Ρωμανίας

Χαίρε συ Εθνάρχη, νικητή της Περσίας.

θύμα μιας πανωλέθριας ανταρσίας.

***

Πέτυχες, Μαυρίκιε, συ, ν’ ασφαλίσεις,

από την απειλή των βαρβάρων της Δύσης,

πόλεις στην Άνω και Κάτω Ιταλία

την Καρχηδόνα και την Σικελία.

***

Τους Πέρσες κατόρθωσες να νικήσεις

τα σκλάβα εδάφη ν’ ανακτήσεις

Δάρας, Νίσιβι και Αρμενία

πάλι ενέταξες στη Ρωμανία.

***

Πάλεψες με τους βόρειους βαρβάρους

με τους Σλάβους και τους Αβάρους.

Τα σύνορα επέκτεινες της Ρωμανίας

ως τα όρια της Ελληνικής Δακίας.

***

Μα μια ημέρα πικρή μες το Νοέμβρη

ένα σου σφάλμα δίχως πολύ σκέψη²¹

σήκωσε στο στρατό δυσαρέσκειας αγέρι,

πράγμα που όλεθρο μόνο θα φέρει.

***

Ένας τυχοδιώκτης²² βρήκε ευκαιρία

να προκαλέσει στο στρατό ανταρσία.

Κατάφερε, να σε εκθρονίσει

και επαίσχυντα την ζωή σου πια να σβήσει.

***

Χαίρε Μαυρίκιε, θρέμμα Καππαδοκίας

Χαίρε στρατηγέ, αυτοκράτορα της Ρωμανίας

Χαίρε συ Εθνάρχη, νικητή της Περσίας.

θύμα μιας πανωλέθριας ανταρσίας.

***

Η Ρωμανία βυθίστηκε σε κρίση.

Τρόμος επικράτησε και φρίκη.

Στων βαρβαρικών επιδρομών τη δίνη

δίχως εθνάρχη είχε μείνει!

Πηγές

1. Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αυτοκρατορικός Ελληνισμός, 324 – 1081 π. Χ., πρώιμη & μέση βυζαντινή περίοδος: από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2022
2. https://cognoscoteam.gr/μαυρίκιος-τιβέριος-539-602-ένας-αποτελεσ/ | Μαυρίκιος Τιβέριος (539 – 602): Ένας αποτελεσματικός αυτοκράτορας
3. http://skourtakrdiaf.blogspot.com/2014/03/blog-post_13.html | Τι συνέβαινε στους εισηγητές του Μνημονίου τον Μεσαίωνα…
4. https://ellinoistorin.gr/?p=29771 | Ελληνικό ημερολόγιο – 23 Νοεμβρίου

__________________________

[1] Ο Μάγιστρος του Στρατού ήταν ο ανώτατος Στρατιωτικός διοικητής (μετά τον Αυτοκράτορα). Σε αυτόν υπάγονταν ο magister peditum (στρατηγός πεζικού), ο magister equitum (στρατηγός ιππικού) και ο praefectus classis (αρχηγός του στόλου). Χαμηλότερα στην ιεραρχία ήταν οι Δούκες και μετά οι Λεγάτοι (διοικητές Λεγεώνων). Πάντως αυτό το σχήμα άλλαζε πολύ συχνά, ενώ κατά περιόδους στην στρατιωτική ιεραρχία παρεμβάλλονταν οι Κόμητες, οι Έξαρχοι, οι Έπαρχοι κ.ά. (Πηγή: https://byzantium.gr/axiombyz45.php | Βυζαντινά Αξιώματα και Ιεραρχία κατά τον 4ο και 5ο αιώνα)

2 Ο αυτοκράτορας της Ρωμανίας Τιβέριος κυβέρνησε από το 574 μέχρι το 582. Μπορεί να μην σημείωσε κάποια μεγάλη στρατιωτική επιτυχία, όμως διακρίθηκε για το ήθος του και την πολιτική του αρετή και τη γενικότερη στάση της ζωής του. Είχε όμως την ατυχία να βρεθεί χρονικά ανάμεσα σε δύο τεράστιες προσωπικότητες: τον Ιουστινιανό και τον Ηράκλειο και να πεθάνει πρόωρα μη προλαβαίνοντας να ολοκληρώσει το έργο του. (Πηγή: https://vizantinaistorika.blogspot.com/2014/09/h.html |Ο αυτοκράτορας Τιβέριος και η πολιτική του διαθήκη)

3 Διοικητική υποδιαίρεση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η οποία διοικείτο από «Έξαρχο» θέση με αυξημένες αρμοδιότητες. Το εν λόγω σύστημα διοίκησης θεωρείται πρόδρομος των «Θεμάτων».

4 Πρόκειται για την αρχαία Ελληνική αποικία Ρήνη που ίδρυσαν οι Θεσσαλοί τον 6^ο αιώνα π. Χ. (Πηγή: Μενελάου Παγουλάτου, Η ιστορία του Βυζαντινού Ελληνισμού, Η Δυναστεία του Θεοδόσιου έως την Δυναστεία του Ηρακλείου, Εκδόσεις Ταλώς Φ.)

5 Πρόκειται για τον Άγιο Γρηγόριο τον Διάλογο.

6 Πόλη στη θάλασσα του Μαρμαρά, κοντά στο Βόσπορο. Ιδρύθηκε το 675 π.Χ. ως αποικία των Μεγαρέων και ανεπτύχθη πολύ γρήγορα λόγω του πανελλαδικά φημισμένου εκεί Μαντείου του Απόλλωνα. Το όνομα Χαλκηδόνα έγινε γνωστό ως «πόλη των τυφλών», όπου η ιστορία είναι ότι το Βυζάντιο ιδρύθηκε μετά από μια προφητεία ότι ένα μεγάλο αστικό κέντρο θα χτιζόταν «απέναντι από την πόλη του τυφλού» (σημαίνοντας ότι οι άνθρωποι της Χαλκηδόνας πρέπει να είναι τυφλοί για να μην δουν την προφανή αξία της χερσονήσου στο χρυσό κέρατο ως φυσικό αμυντικό λιμάνι). Τελικά η Χαλκηδόνα άλλαξε πολλά χέρια κατ’ επανάληψη, από τους Πέρσες, Βυθύνιους, Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Άραβες, οι σταυροφόροι και οι Τούρκοι πέρασαν μέσω της περιοχής. Επί Αυτοκράτορα Διοκλητιανού στη πόλη αυτή μαρτύρησε η Αγία Ευφημία. Το 451 έγινε στην πόλη η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος, η μέχρι σήμερα λεγόμενη «Οικουμενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας» και το 507 τοπική σύνοδος. (Πηγές: https://web.archive.org/web/20110310074514/http://istanbulcityguidegreek.com/city/area/kadikoy.html | Χαλκηδόνα Kadıköy και https://el.wikipedia.org/wiki/Χαλκηδόνα | Χαλκηδόνα)

7 Ο Ορμίσδας Δ’ (540 – 590) ήταν βασιλιάς της Περσικής αυτοκρατορίας της Σασσανιδών από το 579 έως το 590 και ήταν γιος του Χοσρόη Α’. Ο Ορμίσδας Δ’ κληρονόμησε από τον πατέρα του τους μακροχρόνιους πολέμους του με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τους συνέχισε με ακόμα μεγαλύτερη επιμονή. Είχε απορρίψει τη συνθήκη ειρήνης που σχεδίαζε να υπογράψει ο ηλικιωμένος Χοσρόης Α’ πριν τον θάνατό του αλλά συνάντησε έντονη αντίσταση γνωρίζοντας απανωτές ήττες από τον ικανό αυτοκράτορα Μαυρίκιο. Σε αντίθεση με την αδιαλλαξία του, απέναντι στο Βυζάντιο, στην εσωτερική θρησκευτική του πολιτική στάθηκε αρκετά ανεκτικός με τους οπαδούς των άλλων θρησκειών εκτός του Ζωροαστρισμού, ειδικά με τους χριστιανούς. Το 590 ο ένδοξος Πέρσης στρατηγός Μπαχράμ Τσουμπίν ανέτρεψε τον Ορμίσδα αναλαμβάνοντας ο ίδιος την βασιλική εξουσία ως Βραχάμ Στ’. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Ορμίσδας_Δ΄_της_Περσίας  | Ορμίσδας Δ΄ της Περσίας)

8 Ο Χοσρόης Β΄ της Περσίας (570 – 28 Φεβρουαρίου 628) ήταν ο τελευταίος μεγάλος βασιλιάς της Περσίας από τη δυναστεία των Σασσανιδών. Βασίλευσε μεταξύ 590 και 628 και ήταν γιος και διάδοχος του βασιλιά της Περσίας Ορμίσδα Δ΄ και εγγονός του βασιλιά της Περσίας Χοσρόη Α΄. Είναι πασίγνωστος από τους σκληρούς θρησκευτικούς του πολέμους με τον αυτοκράτορα της Ρωμανίας Ηράκλειο. Ο Χοσρόης Β΄ χαρακτηρίστηκε μικρός. Σε αντίθεση με τον σπουδαίο παππού του Χοσρόη Α΄ ήταν βίαιος, αλαζόνας, είχε 3.000 συζύγους, με τις οποίες ζούσε σε απίστευτη χλιδή, αλλά το τέλος ήταν εξίσου σκληρό από τον ίδιο τον γιο του. Ο στρατός του είχε συντριβεί από τον αυτοκράτορα της Ρωμανίας Ηράκλειο και το κράτος του είχε αποδεκατιστεί. Οι Πέρσες εξοργισμένοι από τις ήττες και τις ταλαιπωρίες, τον ανέτρεψαν την ίδια χρονιά με συνωμοσία υπό την αρχηγία του ίδιου του μεγαλύτερου γιου του Σιρόη. Ο Σιρόης σε ακραίο βαθμό βίαιος σκότωσε 18 αδελφούς, του γιους τού Χοσρόη μπροστά του και στη συνέχεια έσφαξε τον ίδιο τον πατέρα του. Βασιλιάς των Περσών αναγορεύτηκε στην συνέχεια ο Σιρόης ως Καβάδης Β΄, αλλά απεβίωσε την ίδια χρονιά (628). Η διαλυμένη Περσία έπεσε αμέσως μετά στη νέα ανερχόμενη δύναμη των Αράβων, των οποίων έγινε επαρχία. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Χοσρόης_Β΄_της_Περσίας  | Χοσρόης Β΄ της Περσίας)

9 Καταγόταν από τη Θράκη και ήταν εξέχων στρατηγός της Ρωμανίας στο πόλεμο με τους Πέρσες επί Τιβερίου Β΄. Το Μυστάκων ήταν παρωνύμιο λόγω του μεγάλου μουστακιού (μύστακος) του. (Πηγές: https://military-history.fandom.com/wiki/John_Mystacon | John Mystacon και Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αυτοκρατορικός Ελληνισμός, 324 – 1081 π. Χ., πρώιμη & μέση βυζαντινή περίοδος: από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2022)

¹⁰ Ήταν ευνούχος αρμενικής καταγωγής, ο οποίος εξελίχθη σε ταμία των βασιλικών χρημάτων και εξαίρετος στρατηγός επί αυτοκράτορος Ιουστινιανού. Διακρίθηκε σε μάχες κατά των Οστρογότθων. Επί του σφετεριστή αυτοκράτορος Φωκά, επαναστάτησε αλλά απέτυχε και θανατώθηκε με επαίσχυντο τρόπο. (Πηγές: https://vizantinaistorika.blogspot.com/2016/07/blog-post_21.html |  Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και ο Τίμιος Σταυρός- α΄ μέρος και Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αυτοκρατορικός Ελληνισμός, 324 – 1081 π. Χ., πρώιμη & μέση βυζαντινή περίοδος: από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2022)

¹¹ Η σημερινή Ρεσάφα ή Ρουσάφα της Συρίας.

¹² Τουρκομογγολικό φύλο που πρωτοεμφανίστηκε στα τέλη του 6ου και στις αρχές του 7ου αι. μ.Χ. στον Δούναβη και είχε ως κοιτίδα του τη Μογγολία και τη Μαντζουρία (επαρχία της Κίνας). (Πηγές: https://www.defence-point.gr/news/to-vyzantio-tsakizi-tous-aderfous-ton-tourkon-avarous |Το Βυζάντιο τσακίζει τους “αδερφούς” των Τούρκων Αβάρους… και Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Αυτοκρατορικός Ελληνισμός, 324 – 1081 π. Χ., πρώιμη & μέση βυζαντινή περίοδος: από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2022)

¹³ Σημερινή Ρουμανία.

¹⁴ Ο Πρίσκος ήταν στρατηγός επί των αυτοκρατόρων Μαυρίκιου, Φωκά και Ηράκλειου. Διακρίθηκε στους πολέμους του Μαυρίκιου κατά των Περσών. Βοήθησε τον Φωκά να γίνει αυτοκράτορας και, σε αναγνώριση των υπηρεσιών του έγινε έπαρχος και παντρεύτηκε την κόρη του Φωκά το 607. Αλλά η πολιτική του Φωκά τον απογοήτευσε και, όταν ο Ηράκλειος επαναστάτησε, ετάχθη με το μέρος του. Τοποθετήθηκε διοικητής της Καππαδοκίας. Απομακρύνθηκε όμως από τη θέση αυτή το 612, επειδή επέδειξε αδράνεια κατά την σύγκρουση με τους Πέρσες. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Πρίσκος_(στρατηγός) | Πρίσκος (στρατηγός))

¹⁵ Χαγάνος ή Χαγάν ή Χαν (хаан) στη μογγολική γλώσσα σημαίνει βασιλιάς και είναι ο τίτλος του ανώτατου άρχοντα που κυβερνά την αυτοκρατορία (χαγανάτο). Το θηλυκό ισοδύναμο είναι Χατούν.

¹⁶ Ο Φωκάς ήταν ένας αμόρφωτος χωριάτης από τη Θράκη, μέθυσος, χωρίς ηθικούς φραγμούς, ένας κοινός εγκληματίας που για βιοποριστικούς λόγους είχε καταταγεί στο στράτευμα. (Πηγή: https://vizantinaistorika.blogspot.com/2016/07/blog-post_21.html |  Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και ο Τίμιος Σταυρός- α΄ μέρος)

¹⁷ Μόνο εθνικοί ολετήρες και εφιάλτες μπορούν να πράξουν τέτοιες ανανδρίες και φρικαλεότητες σε τέτοιες προσωπικότητες. Γιατί; Πιστεύουν πως εξασφαλίζουν την εξουσία έτσι…

¹⁸ Σ’ αυτή του τη κίνηση ο Φωκάς θα βρει «υπεράξιο» μιμητή αιώνες μετά…

¹⁹ Τόσο που τη ζήλεψαν κι άλλοι εθνικοί εφιάλτες και ολετήρες αιώνες μετά…

²⁰ Θα βρει αντάξιους μιμητές αργότερα…

²¹ Όχι καλά μελετημένη κίνηση.

2² Με την έννοια του καιροσκόπου.