Στα πλαίσια της παρουσίασης 10 πόλεων της Μικράς Ασίας, Ελληνικών πόλεων που έχασαν τον γηγενή Ελληνικό πληθυσμό τους μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του ‘22 και την ανταλλαγή πληθυσμών, σήμερα θα επισκεφτούμε όχι μια πόλη ή χωριό της Μικράς Ασίας αλλά τον Μπουρνόβα προάστειο της Σμύρνης.
Αυτή η ‘επίσκεψη’ θα γίνει για πολλούς λόγους κι ο κυριότερος είναι η ανάδειξη μιας άλλης πλευράς της Μικράς Ασίας αυτής του άκρατου πλουτισμού και της απόλυτης ευδαιμονίας- όπως τουλάχιστον περιγράφεται στα ελάχιστα ντοκουμέντα για τον Μπουρνόβα-, τον Μπουρνόβα Ελληνικό προάστειο της Σμύρνης ένα κυριολεκτικά επίγειο παράδεισο που αφανίστηκε στις 27 Αυγούστου 1922 πριν την καταστροφή της Σμύρνης κι όταν οι Τσέτες πέρασαν πρώτα από εδώ καθ’ οδόν για τη Σμύρνη τον λεηλάτησαν και δολοφόνησαν τους περισσότερους κατοίκους του.
Γράφει η Τασσώ Γαΐλα
“Παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς…” ο
τίτλος ενός πολύ παλιού τραγουδιού που η διασκευή του τη δεκαετία του
’70 από τον Μάνο Λοΐζο σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και ερμηνεία
Γιάννη Καλατζή έμελλε να κάνει γνωστό τον Μπουρνόβα στη νεότερη Ελλάδα.
Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο!
Ποιός είναι ο Μπουρνόβας;
Μπουρνόβας ή Μπόρνοβα- τουρκικά Bornova-, είναι ένα εσωτερικό ΒΑ προάστειο της Σμύρνης.
Ο Μπουρνόβας φημιζόταν για τα… όμορφα κορίτσια του, αλλά και για τα
λουλούδια του και τις αθλητικές του εγκαταστάσεις και ήταν μέχρι την
Μικρασιατική καταστροφή ένα εξοχικό αριστοκρατικό, πανάκριβο προάστειο
της Σμύρνης, χτισμένο στους πρόποδες του όρους Σιπύλου στο οποίο οι πλούσιοι Μικρασιάτες, Έλληνες, Αρμένιοι, αλλά και πάρα πολλοί ξένοι, Άγγλοι κυρίως, είχαν πολυτελείς επαύλεις.
Αρχαιότητα
Αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν ότι ο Νεολιθικός οικισμός ο οποίος ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα στον Μπουρνόβα είναι ο παλαιότερος σε ηλικία στην περιοχή και συνεπώς είναι το πρώτο μέρος που κατοικήθηκε στην σημερινή Σμύρνη.
Σύμφωνα με τις ανασκαφές ενδείξεις ζωής στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης υπάρχουν εδώ και 9.000 χρόνια ενώ ο Μπουρνόβας σύμφωνα με τον μύθο το 1310 π.Χ. δημιουργήθηκε από τον Θησέα!
Όμηρος
Λίγο έξω από τον Μπουρνόβα και σε ένα ύψωμα λόφου με 4 τρύπες σύμφωνα με τον μύθο που συντηρήθηκε έως τώρα υπάρχει η σπηλιά του Ομήρου. Σαφώς τίθεται το ερώτημα πως ανέβαινε τον λόφο ο τυφλός ποιητής; Αλλά ο μύθος υπάρχει ακόμη…
Βυζάντιο
Τα Βυζαντινά χρόνια κι από τον 13ο αιώνα ο Μπουρνόβας ονομαζόταν «Πρινόβαρις». Αποτελούσε σημαντική πηγή εσόδων για την Αγία Σοφία λόγω των κτημάτων που είχε στην περιοχή και τον διοικούσε ο Ιωάννης Δούκας του Νεοστόγου, θείος του αυτοκράτορα Ιωάννου Βατάτζη.
Γορδάτοι
Αυτή την περίοδο στον Μπουρνόβα ζούσε η Βυζαντινή οικογένεια Γορδάτου
που τον 14ο αιώνα πήγε στην Χίο κι ενώθηκε με την οικογένεια των Μαύρων.
Έτσι προέκυψε η ιστορική οικογένεια των Μαυροκορδάτων.
Κατόπιν ο Μπουρνόβας θα ακολουθήσει την τύχη της Σμύρνης, περνούν από εδώ Γενοβέζοι, ιππότες της Ρόδου, Οθωμανοί.
Για για πολλούς αιώνες ο Μπουρνόβας ήταν ένα μικρό χωριό
περιτριγυρισμένο από πυκνό δάσος, στους κατοίκους του οποίου οι
Οθωμανοί είχαν αναθέσει την υποχρέωση να φυλάνε τα ορεινά περάσματα που
οδηγούν στη Σμύρνη με αντάλλαγμα μειώσεις στη φορολογία.
Ακμή του Μπουρνόβα
Αρχές του 19ου αιώνα κι η πόλη αρχίζει να ακμάζει με ταχείς
ρυθμούς, αρχίζει και η εγκατάσταση ξένων στη περιοχή, η οποία ήδη από το
1820 είχε γίνει απαγορευτικά ακριβή για τα χαμηλά και μεσαία
εισοδήματα.
Εκείνη την εποχή χτίστηκαν οι ονομαστές επαύλεις του Μπουρνόβα, οι
περισσότερες από τις οποίες επιβιώνουν μέχρι και σήμερα και φέρουν τα
ονόματα των αρχικών ιδιοκτητών τους, όπως Γουίταλ, Μάλτας, Πάτερσον,
Γκιρόντ, Έντουαρντς, Μπελόμ και Παντεσπάνιαν.
Στις συνοικίες αυτές υπάρχει η Καθολική εκκλησία της Σάντα Μαρία και
ένα Αγγλικανικό παρεκκλήσι, καθώς και το Αγγλικανικό Νεκροταφείο του
Μπουρνόβα, όλα κτισμένα τον 19ο αιώνα και απομεινάρια του λαμπρού
κοσμοπολίτικου παρελθόντος της πόλης.
Το 1893 ο πληθυσμός του Μπουρνόβα ήταν 10.000 κάτοικοι εκ των οποίων 5.000 Έλληνες, 2.000 Τούρκοι, Λεβαντίνοι, Αρμένιοι κ.λ.π..
Λεβαντίνοι
Μία στάση εδώ για μια σύντομη αναφορά στους κατοίκους του Μπουρνόβα τους
Λεβαντίνους που τον οδήγησαν σε αυτή την οικονομική ευρωστία.
Λεβαντίνοι ονομάζονταν οι δυτικοί από την Ευρώπη και αργότερα και την
Αμερική που είχαν μεταναστεύσει και ζούσαν μόνιμα στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία για οικονομικούς και κυρίως εμπορικούς λόγους και στους
οποίους οι Οθωμανοί παρείχαν σημαντικές διευκολύνσεις στο εμπόριο και
παραχώρηση προστασίας, με καθεστώς ετεροδικίας.
Οι πρώτοι φραγκολεβαντίνοι ήταν κυρίως Ιταλοί και Γάλλοι έμποροι (εξ ου
και το όνομα) αλλά όσο δίνονταν περισσότερες διομολογήσεις σταδιακά
άρχιζαν να εγκαθίστανται Άγγλοι, Αυστριακοί, Ολλανδοί, Αμερικάνοι και
άλλοι, καθώς και Ρωμιοί κοσμοπολίτες που επαναπατρίζονταν.
Οι φραγκολεβαντίνοι ανήκαν στην άρχουσα τάξη της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και ήταν συγκεντρωμένοι κυρίως στα κοσμοπολίτικα λιμάνια
της Ανατολής, τη Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη κ.λ.π..
Στον Μπουρνόβα από τα μέσα του 18ου αιώνα η ισχυρότερη
οικονομική οντότητα της πόλης ήταν το εμπορικό δίκτυο των Λεβαντίνων.
Βρετανοί, Βενετοί, Γάλλοι και Ολλανδοί.
Αυτό σαφώς δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν κι απλοί βιοπαλαιστές, το “πάσο ράγκο” όπως λένε οι Ιταλοί την κατώτερη τάξη, που φυσικά δεν απολάμβαναν την εξιδανικευμένη ζωή των πάμπλουτων συμπολιτών τους.
Εφοπλιστές, εργοστασιάρχες χαλιών κι υφασμάτων, πρόξενοι,
μεγαλέμποροι, αλλά κι απλοί αγρότες συνυπήρχαν στον Μπουρνόβα που το
κρασί του από τα κόκκινα σταφύλια του ήταν διάσημο.
Η μεταφορά της σταφίδας προς Σμύρνη και αλλού γινόταν με καμήλες. Υπήρχε
παραγωγή ελιάς και φρούτων καθώς κι η καλλιέργεια του περίφημου μενεξέ του Μπουρνόβα που όπως ήδη ανέφερα φημιζόταν για τα λουλούδια του.
Από τον Μπουρνόβα καταγόταν ο συγγραφέας Σωκράτης Προκοπίου ,οι ζωγράφοι Γιώργος Προκοπίου και Χρήστος Συράκος κι ο συνθέτης λαϊκών τραγουδιών Δημήτρης Καδής.
Συγκοινωνία
Το 1853, ένα μικρό σκάφος που ονομαζόταν <Μπουρνόβας> εκτελούσε τον σύνδεσμο μεταξύ Σμύρνης και Μπουρνόβα, ενώ το 1865 λειτούργησε σιδηρόδρομος που στο τέλος της σιδηροδρομικής γραμμής υπήρχε ο σταθμός Μπόρνοβα, όμορφος σταθμός με λουλούδια και πολύ πράσινο.
Αγορά
Η αγορά του Μπουρνόβα χωριζόταν σε δύο τμήματα, τούρκικα και ελληνικά.
Κάθε τμήμα είχε χωριστά τα καφενεία του, τα παντοπωλεία του, τα κουρεία
κλπ. Όμως οι Έλληνες ψώνιζαν κι από τα τούρκικα μαγαζιά και το αντίθετο.
Εκκλησίες
Στο δρόμο από το σταθμό για την αγορά υπήρχε η Εκκλησία της Παναγίας με
μία όμορφη είσοδο και εντυπωσιακό καμπαναριό ύψους 25 μέτρων σε κόκκινη
πέτρα με 7 καμπάνες.
Δίπλα στην εκκλησία πολλά αρχοντικά και το Αρρεναγωγείο.
Στο Ελληνικό Νεκροταφείο που ήταν στα δυτικά του προαστείου κι ενωμένο με το Καθολικό και το Αρμένικο νεκροταφείο το 1864 ο διάσημος αρχιτέκτονας Ξενοφών Λατρής από τη Σμύρνη έκτισε το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας.
Στον Μπουρνόβα υπήρχε η ξακουστή Αρμένικη εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και το Τούρκικο Μεγάλο Τζαμί. Υπήρχε μέχρι και υπαίθριο θέατρο, πολλά καφενεία συγκεντρωμένα στην κεντρική τοποθεσία του χωριού <Καφενεδάκια> που διέθεταν μέχρι και μπιλιάρδο.
Εκπαίδευση- Αθλητισμός
Στον τομέα της Εκπαίδευσης στον Μπουρνόβα λειτουργούσε Αρρεναγωγείο,
Παρθεναγωγείο, ιδιωτικά σχολεία Ελληνικά και Ευρωπαϊκά. Υπήρχε η Σχολή
Καλογραιών, ιδιωτικό Αγγλικό σχολείο για κορίτσια, τούρκικο σχολείο και
Εβραϊκό.
Στο προάστειο αυτό έμεναν οι εύπορες οικογένειες της Σμύρνης αλλά
ήταν και η συνοικία των ξένων ιδίως των Άγγλων κατοίκων της πόλης
(αγγλική παροικία) που συνέβαλαν τα μάλα στην ανάπτυξη του αθλητισμού
στο προάστειο.
Ιπποδρομίες, ποδηλασία, αγώνες δρόμου, ράγκμπι, χόκεϊ, γκολφ, τένις, ποδόσφαιρο.
Η ομάδα ποδοσφαίρου του Μπουρνόβα, ήταν μία από τις 4 ομάδες που
συμμετείχε στους Μεσοολυμπιακούς Αγώνες του 1906 στην Αθήνα κι είχε
έρθει δεύτερη μετά την Δανία.
(Η εντεκάδα αποτελούνταν από έξι Άγγλους, τέσσερις Γάλλους και έναν
Αρμένιο. Στους Αγώνες συμμετείχαν επίσης ο Όμιλος Φιλομούσων από τη
Θεσσαλονίκη με ελληνική σύνθεση και ο Εθνικός Γ.Σ. Αθήνας από την
Ελλάδα. Πληροφορίες από el.unionpedia.org).
Είχε κατασκευαστεί και στάδιο πριν το 1900 και σε αυτό γίνονταν τα πρώτα χρόνια οι Πανιώνιοι Αγώνες.
Επίσης, πριν το 1900 είχε τρεις αθλητικούς συλλόγους: τον Θησέα-1908, τον Ερμή-1907 κι έναν Βρετανικό.
Κέντρο κοσμοπολίτικο ο Μπουρνόβας ήταν στέκι διασήμων της εποχής εκείνης. Σουλτάνοι. Ο Ρώσος μέγας Δούκας Κωνσταντίνος και διάδοχος πρίγκηπας της Ρωσίας έχοντας στην συντροφιά του τον διάσημο Αρμένη ζωγράφο Αϊβαζόφσκι, ο πρίγκηπας Γεώργιος της Ουαλίας, ο βασιλιάς της Ελλάδας ο Όθωνας το 1833, το 1921 ο πρίγκηπας Ανδρέας της Ελλάδας, ο ποιητής μας Αλέξανδρος Σούτσος που καταγόταν από σημαντική Φαναριώτικη οικογένεια, και το 1810 είχε περάσει από τον Μπουρνόβα ο λόρδος Μπάϊρον.
Το τέλος
Τον Σεπτέμβρη του 1922 ένας κόσμος θα χαθεί τραγικά και για πάντα στο
λιμάνι της Σμύρνης συμπαρασύροντας οριστικά κι αμετάκλητα και τον
κυρίαρχο μέχρι τότε μύθο της Μεγάλης Ιδέας του Ελληνισμού.
Μύθο που δύο μόλις χρόνια πριν, με την Συνθήκη των Σεβρών, φαίνονταν να φτάνει στο μέγιστο των επιδιώξεων του…
Το 1919 ο Μπουρνόβας πέρασε μαζί με την υπόλοιπη Σμύρνη υπό ελληνικό έλεγχο.
Στα τέλη Αυγούστου του 1922, μετά την υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού
κατελήφθη από την εμπροσθοφυλακή των τουρκικών δυνάμεων, μετά από μικρή
αντίσταση ντόπιων Ελλήνων ενόπλων υπό τον οπλαρχηγό Ξηρό.
Μετά την κατάληψη του Μπουρνόβα στις 27 Αυγούστου 1922 ακολούθησε
λεηλασία και σφαγή από τους Τσέτες εναντίον του ελληνικού και αρμενικού
πληθυσμού του προαστείου ενώ δολοφονήθηκαν οι περισσότεροι κάτοικοι του.
Ο Μπουρνόβας σήμερα- Bornova στα Τούρκικα- είναι πασίγνωστος για το Πανεπιστήμιο του το Ege Universitesi 32.
Διαθέτει πολλά εμπορικά κέντρα και διατηρεί ακόμη κάποια σχετική αίγλη από το λαμπρό παρελθόν του.
Στο προάστειο υπάρχουν ακόμη μέλη γνωστών οικογενειών των Λεβαντίνων, όπως οι Alibertis, Paradiso, Cramer, Gallia, Topuz κλπ.
Βασικό βοήθημα:
–
<Ο Μπουρνόβας>-Αθήνα 1955- Νίκος Καράρας. (αποσπάσματα του
βιβλίου οι ενδιαφερόμενοι μπορείτε να αντλήσετε από το διαδίκτυο).
– Καψής Γιάννης: Χαμένες Πατρίδες,1985, εκδόσεις Λιβάνη./<Σμύρνη- Το καύχημα της Ιωνίας>, Επτά Ημέρες (Η Καθημερινή),3 Μαΐου 1998.
Στις Φωτογραφίες διατηρημένα αρχοντικά Λεβαντίνων, καρτ ποστάλ κλπ
από το βιβλίο του Νίκου Καράρα ο οποίος είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στον
Μπουρνόβα.
Πίνακας ζωγραφικής: <Μπουρνόβας> του Jean B.C.Corot,1873.
Το τραγούδι <Παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς>, δίσκος <Να’χαμε τι να’χαμε>, 1972, από το διαδίκτυο.
Για το ChiosNews.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου