Ο Κωνσταντίνος Καβάφης και η Μικρασιατική τραγωδία

Ὑπὲρ τῆς Ἀχαϊκῆς Συμπολιτείας πολεμήσαντες

Ἀνδρεῖοι σεῖς ποὺ πολεμήσατε καὶ πέσατ᾿ 

εὐκλεῶς

τοὺς πανταχοῦ νικήσαντας μὴ φοβηθέντες.

Ἄμωμοι σεῖς, ἂν ἔπταισαν ὁ Διαῖος

 κι ὁ Κριτόλαος.

Ὅταν θὰ θέλουν οἱ Ἕλληνες νὰ καυχηθοῦν,

«Τέτοιους βγάζει τὸ ἔθνος μας» θὰ λένε

γιὰ σᾶς. Ἔτσι θαυμάσιος 

θά ’ναι ὁ ἔπαινός σας.

Κ. Π. Καβάφης

Σημείωση

Η Αχαϊκή Συμπολιτεία (280-146 π.Χ.) ήταν η τελευταία απόπειρα των Ελλήνων να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους' διαλύθηκε όταν οι διεφθαρμένοι στρατηγοί Δίαιος και Κριτόλαος ηττήθηκαν το 146 π.Χ. από το Ρωμαίο στρατηγό Μόμιο.

Αυτό το φανταστικό επίγραμμα αποδίδεται από τον Κωνσταντίνο Καβάφη σ' έναν Αχαιό που ζούσε στην Αλεξάνδρεια κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου VIII Λαθύρου, μιας επίσης ταραχώδους περιόδου. Στην πραγματικότητα, το ποίημα γράφτηκε το 1922, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και το διωγμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την Ιωνία.

Τα επιγράμματα ήταν ολιγόστιχες ελεγειακές επιγραφές στον τάφο του νεκρού, που εξέφραζαν τη θλίψη των συγγενών και φίλων για το θάνατό του, τονίζοντας συχνά τη γενναιότητά του ή άλλα σημαντικά στοιχεία της προσωπικότητάς του. Με την πάροδο των χρόνων πάντως έπαψαν να προορίζονται αποκλειστικά για επιτάφιες επιγραφές, ενώ διεύρυναν και τη θεματολογία τους και σε ερωτικά θέματα, χωρίς να ατονήσει και η χρήση τους ως θρηνητικές και εξυμνητικές συνθέσεις.

Ο Καβάφης εδώ μιμείται το ποιητικό αυτό είδος υιοθετώντας τα βασικά του χαρακτηριστικά: ελεγειακός χαρακτήρας, συντομία στην έκφραση, αναζήτηση της καίριας διατύπωσης που θα αποδώσει τα συναισθήματα του γράφοντος με τρόπο συνοπτικό αλλά ικανό να μεταδώσει τη συγκίνησή του στον αναγνώστη.

Ο Καβάφης βέβαια δεν εστιάζει τόσο στον ελεγειακό χαρακτήρα του επιγράμματος, όσο στην εξυμνητική του διάσταση. Επιχειρεί να τονίσει την ανδρεία των νεκρών και συνάμα να τους απαλλάξει από οποιαδήποτε ευθύνη για τους λανθασμένους χειρισμούς των στρατηγών τους.

Σαν σήμερα, στις 5 Σεπτεμβρίου 1922 τα τελευταία τμήματα του Γ΄ σώματος στρατού εγκαταλείπουν τη Μικρασία από το λιμάνι της Αρτάκης, αφήνοντας τους ανυπεράσπιστους Μικρασιάτες στη μανία των Τούρκων που διαβεβαιώνουν τις ελληνικές αρχές και την Ύπατη Αρμοστεία πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Ο ίδιος  ο Υπουργός Στρατιωτικών Νικόλαος Θεοτόκης διαβεβαιώνει τους Έλληνες πως η Σμύρνη δεν θα εγκαταλειφθεί.

Τέσσερεις μέρες αργότερα οι πρώτοι Τούρκοι στρατιώτες μπήκαν στη Σμύρνη και στις 13 Σεπτεμβρίου (με το νέο ημερολόγιο) ξεκίνησε η καταστροφή…