Επιτρέπονται εικονογραφήσεις τού Ιησού Χριστού με χαρακτηριστικά άλλων φυλών;

Κάθε λαός θέλει να νιώθει τον Χριστό δικό του κομμάτι

 

Αγίου και Μεγάλου Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως

Πηγή: "Φωτίου Μεγάλου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως". "Αμφιλόχια" Ερώτηση ΣΕ΄.

Κείμενο	Μετάφραση
Ερωτησις ΣΕ΄. Περί διαμορφώσεως και χαρακτήρος των Αγίων εικόνων Προτείνουσιν, έφης, τών Εικονομάχων όσοι θρασύτεροι και κακόσχολοι, τον σοφόν ηγούνται το περίεργον: "ποια των εικόνων Χριστού αληθής, πότερον η παρά Ρωμαίοις, ή ήνπερ Ινδοί γράφουσιν, ή η παρ' Έλλησιν, ή παρ' Αιγυπτίοις; ουχ όμοιαι αλλήλαις αυταί, και οποίαν αν τις αυτών αληθή φήσειε, δηλονότι παραγράφεται τας λοιπάς" . Αλλά ταύτην αυτών την απορίαν, μάλλον δε την κακομηχανίαν, ω καλόν Ορθοδοξίας άγαλμα συ, πολλαχώς εστιν επιρραπίσαι, και πολλής γέμουσαν παρανοίας και δυσσεβείας απελέγξαι. Και πρώτον έστιν ειπείν προς αυτούς ότι: "τέως εξ ων έγνωτε τη εικονουργία μάχεσθαι, και άκοντες αυτής πανταχού της οικουμένης, ένθα το Χριστιανών γένος την ύπαρξιν και προσκύνησιν εμαρτυρήσατε"· ώστε, ό καθαιρείν επιχειρούσι, μάλλον συνιστώσι, και τοις οικείοις λόγοις αλίσκονται. Δεύτερον, ότι λελήθασιν εαυτούς δι' ων ταύτα λέγουσιν, εις την των Ελλήνων τάξιν εαυτούς εντάττοντες· επί ίσης γαρ εστί τα ειρημένα περί των σεπτών εικόνων ειπείν και περί των άλλων μυστηρίων ημών. "Ποιους γαρ λόγους ευαγγελίου θεοπνεύστους", είποιεν αν, ή όλως "ευαγγέλιον ποίον ονομάζετε; άλλοις γαρ σχήμασι και τύποις γραμμάτων το Ρωμαϊκόν, άλλοις δε το Ινδών, και ετέροις το Εβραϊκόν, και άλλοις το Αιθιόπων απαρτίζονται. Και ου μόνον τύποις γραμμάτων και σχήμασιν ανομοίοις γράφονται, αλλά και απηχήσει και σημασία φωνής ετεροειδεί τε και αλλοτριωτάτη προφέρονται"· ουκ ουν φαΐεν αν, μάλλον δε δια τι μη λέγοιτε ως: "ουδενί προσήκει πείθεσθαι ή προσέρχεσθαι ευαγγελίω, ότι ανομοίοις και σχημάτων τύποις και φωνών απηχήσεσί τε και σημασίαις απαγγέλλονται;" Των υμετέρων γαρ ενθυμημάτων και τούτο το τόλμημα· ουδέ γαρ ουδ' Έλλην τις ημίν ράον τα τοιαύτα προτείνειεν. Πολλά γαρ και παρ' αυτοίς των σεβασμίων παραπλήσια. Και ώσπερ εστίν αυτοίς φύσις κοινή προς ημάς, και νους και λόγος, και ψυχής προς σώμα σύγκρασις ομοιότροπος και μυρία άλλα, ούτω και περί την του Θείου υπόνοιαν, καν τοις πλείστοις και κυριωτάτοις διίστανται· αλλ' ουν εστίν όμως οις δια την ενάργειαν των κοινών εννοιών, ουδ' αυτοί τολμώσι διαμάχεσθαι. Ουκούν ουδ' Έλλην αμφισβητήσειεν ημίν περί τούτου, αλλά τις άλλος όλως άθεος και αθρήσκευτος μήτε θείου έννοιαν, μήτε λατρείαν όλως παραδεξόμενος. Τρίτον δε, και του δεύτερον σύστοιχον: "Ποίον σταυρόν [ροσερήσεσθε πάντως του πρωτοτύπου νομιούμεν όμοιον, ος μετά του τίτλου σχηματίζεται ή ος άνευ εκείνου διατυπούται και διαγράφεται;" Ων γαρ αν η ομοιότης ημίν ομολογηθείη, εκ τούτου (κατά τον υμέτερον σοφόν συλλογισμόν) ή τών λοιπών ποίησις και προσκύνησις (αλλ' υμίν γε τοις τοιαύτα περί τηλικούτων τολμώσιν) απαρνηθήσεται ή και ήδη εξήρνηται. Τέταρτον, την διαφοράν ημίν και ανομοιότητα την εν ταις μυστικαίς θυσίαις και ταις άλλαις ιερουργίαις εις διαβολήν απάσης και ανατροπήν της ημών αχράντου τελετής και λατρείας προκομιείσθε· εξ ων γαρ κατά της Χριστού εικόνος πονηράν μελέτην ταις υμών διανοίαις εμελετήσατε, πάσαν την των Χριστιανών Ιεράν τελετήν, και τα θεία μυστήρια εκ βάθρων αυτών ηλέγχθητε κατασείοντες Πέμπτον ρητέον ό και λίαν αυτών στηλιτεύει το δυσσεβές και μισόχριστον: Τι γαρ επί της εικόνος ίστασθε και τους τοιούτους φληνάφους ανελίσσετε, δέον προς αυτόν τον εικονιζόμενον, (ό κρύπτουσι τέως, αποδύσασθαι;) Ίνα τι γαρ ό ταις διανοίαις υμών ωδίνετε, τον άσπονδον κατά Χριστού πόλεμον, τούτον μη και τοις χείλεσι και γυμνώ τω προσώπω, αλλ' υπό προσωπείω τη εικόνι, επιδείκνυσθε; Λεγέτωσαν γαρ, ως επειδή Έλληνες μεν αυτοίς όμοιον επί γης φανήναι τον Χριστόν νομίζουσι Ρωμαίοι δε μάλλον εαυτοίς εοικότα· Ινδοί δε πάλιν μορφή τη αυτών, και Αιθίοπες δήλον ως εαυτοίς. Επεί ταύτα, τις εστίν ο αληθής Χριστός ο παρά τίσι νομιζόμενος; Ουκ άρα δει ομολογείν ουδέ πιστεύειν σαρκί επιδημήσαι τον Χριστόν; Όντως γαρ αυτοίς τοις αθλίοις ουδ' επεδήμησεν. Ό γαρ κατά της εικόνος επονηρεύσαντο, τούτο πολύ πρότερον κατά του εικονιζομένου πεφώρανται φρυαξάμενοι, από της των νομισάντων διαφοράς, αναίρεσιν παντελή του νομισθέντος ψηφισάμενοι.  Οράς οίος αυτών ο σκοπός και εις οίον αυτοίς το κατά της εικόνος απέβλεπε τέχνασμα; Αλλ' επί τοις ειρημένοις εκείνο ρητέον, ουκ εκείνοις (ανάξιοι γαρ), αλλά γε τοις πιστοίς και φιλοχρίστοις ότιπερ ου πάντως λυμαίνεται των εικονισμάτων το ανόμοιον την της εικόνος φύσιν και την αλήθειαν. Ου γαρ μόνω σχήματι σώματος και μορφής εικονίζεται χρώματι το εικονιζόμενον, αλλά και ποιά διαθέσει, και παρεπομένη πράξει, και παθών εμφάσει, και τόπων ιερών αναθέσει, και επιγραμμάτων ερμηνεία, και συμβόλοις εξαιρέτοις άλλοις, ων μηδέν παρείναι, ή μη τα πλείονα ταις παρά των πιστών εικόσιν, παντελώς αδύνατον. Δι' ων, ουδέν έλαττον, ή και πάντα προσήν, εις έννοιαν και τιμήν του εικονισθέντος όπερ εστί της εικονουργίας σκοπός, αναγόμεθα. Αλλά τούτα μεν κατ’ επιδρομήν και ως εν επιστολής τύπω, η δε της εργασίας ακρίβεια, Θεού διδούντος, εις την οικείαν υπόθεσιν αναχθήσεται.	Ερώτηση 205η. Για τη διαμόρφωση και το χαρακτήρα των Αγίων εικόνων. Θέτουν, είπες, το ερώτημα οι θρασύτεροι και κακόπιστοι από τους Εικονομάχους και που θεωρούν σοφία το περίεργο: "Ποια από τις εικόνες του Χριστού είναι αληθινή; Εκείνη που έχουν οι Ρωμαίοι, ή αυτή που ζωγραφίζουν οι Ινδοί, ή αυτή που ζωγραφίζεται από τους Ειδωλολάτρες [*] ή τους Αιγυπτίους; γιατί αυτές δεν μοιάζουν η μία στην άλλη, και όποια από αυτές χαρακτηρίσει κάποιος αληθινή, είναι φανερό ότι διαγράφει τις υπόλοιπες". Αλλ’ αυτή τους την απορία, ή καλύτερα την κακοτροπιά τους, συ το ωραίο αγαλλίαμα της Ορθοδοξίας, μπορείς από πολλές απόψεις να την αποκρούσεις και ν’ αποδείξεις, ότι είναι γεμάτη από πολύ παραλογισμό και δυσσέβεια. Και πρώτον μπορούμε να πούμε σ' αυτούς, ότι: "κατ' αρχήν με την απόφασή σας να πολεμάτε τις εικόνες και χωρίς να το θέλετε επιβεβαιώσατε την ύπαρξη και την προσκύνησή τους σε όλα τα μέρη της οικουμένης, όπου υπάρχουν Χριστιανοί". Ώστε, αυτό που επιχειρούν να καθαιρέσουν, συλλαμβάνονται με τα ίδια τα λόγια τους να το στερεώνουν περισσότερο. Δεύτερον, λησμόνησαν, με αυτά που λένε, ότι εντάσσονται στην τάξη των Ελλήνων. Καθόσον μπορούμε να πούμε ότι είναι ίδια όσα έχουν λεχθεί για τις σεπτές εικόνες και για τα άλλα μυστήρια. Γιατί θα μπορούσε να πει κανείς: "Ποιούς λόγους του ευαγγελίου ονομάζετε θεόπνευστους;" ή αλλιώς: "Ποιο ονομάζετε ευαγγέλιο; Επειδή με άλλα σχήματα και τύπους γραμμάτων απαρτίζεται το Ρωμαϊκό, με άλλους το Ινδικό, με άλλους το Εβραϊκό, και με άλλους το Αιθιοπικό. Και δεν γράφονται μόνο με τύπους και σχήματα γραμμάτων ανόμοια, άλλα και προφέρονται με άλλο ήχο και σημασία φωνής διαφορετικού είδους και τελείως άσχετη". Δεν μπορούν λοιπόν να το πουν. "Γιατί μάλλον να μη λέτε, ότι: "σε κανένα δεν αρμόζει να πιστεύει ή να προσέρχεται στο ευαγγέλιο, επειδή το προφέρουν με ανόμοιους, και σχημάτων τύπους, και ήχους φωνής, και σημασίες;" Και αυτό βέβαια το τόλμημα είναι των δικών σας λογισμών· γιατί κανένας Ειδωλολάτρης, κανένας, δεν θα μας το κάνει εύκολα αυτό το ερώτημα· γιατί υπάρχουν και σ’ αυτούς πολλά παραπλήσια σεβάσματα, και όπως η φύση τους είναι κοινή με τη δική μας και ο νους και ο λόγος και η σύγκραση της ψυχής με το σώμα που γίνεται με όμοιο τρόπο και άπειρα άλλα, το ίδιο και η ιδέα τους για το Θείο, έστω και αν διαφέρουν στα περισσότερα και κυριότατα. Υπάρχουν λοιπόν εκείνα που εξαιτίας της σαφήνειας των κοινών εννοιών ούτε αυτοί τολμούν να αντιταχθούν. Άρα ούτε ο Ειδωλολάτρης θα αμφισβητήσει αυτή την πρακτική μας, αλλά κάποιος άλλος μονάχα τελείως άθεος και άθρησκος, που δεν παραδέχεται καμιά απολύτως έννοια του θείου, ούτε λατρεία. Τρίτο και παρόμοιο με το δεύτερο: "Ποιον σταυρό θα πείτε ότι θα θεωρήσουμε οπωσδήποτε όμοιο με τον πρωτότυπο; αυτόν που σχηματίζεται μαζί με τον τίτλο, ή εκείνον που ιχνογραφείται και αναμορφώνεται χωρίς τον τίτλο;" Γιατί, όποιων η ομοιότητα θα ομολογηθεί από εμάς, απ' αυτό (σύμφωνα με το δικό σας σοφό συλλογισμό) θα απορριφθεί η κατασκευή και η προσκύνηση των λοιπών (αλλά κατά δική σας γνώμη, που τολμάτε τέτοια, για τόσο σοβαρά ζητήματα, μπορεί και να έχει ήδη απορριφθεί). Τέταρτον, τη διαφορά που έχουμε και την ανομοιότητα στις μυστικές θυσίες και τις άλλες Ιερουργίες θα την προσκομίσετε για να διαβάλετε και να ανατρέψετε όλη την άχραντη τελετή και λατρεία μας; γιατί, με τα πονηρά σχέδια που μελετήσατε με τη διάνοιά σας εναντίον της εικόνας του Χριστού, ελεγχθήκατε ότι κλονίζετε εκ βάθρων όλη την Ιερή τελετή και τα θεία μυστήρια τών Χριστιανών. Πέμπτο που πρέπει να πούμε είναι αυτό που στηλιτεύει περισσότερο την ασέβεια και τη μισοχριστία τους: Γιατί δηλαδή στέκεστε στη θεία εικόνα και ξετυλίγετε αυτές τις φλυαρίες, ενώ πρέπει να αναλάβετε τον αγώνα εναντίον του ίδιου του εικονιζόμενου; (πράγμα που κρύβουν ως τώρα). Γιατί αυτό που κυοφορείτε στο μυαλό σας, τον αδιάλλακτο δηλαδή πόλεμο εναντίον του Χριστού, δεν το φανερώνετε αυτό και με τα χείλη και με γυμνό πρόσωπο, αλλά με το πρόσχημα της εικόνας; Ας μας πουν ότι, επειδή οι Ειδωλολάτρες νομίζουν ότι ο Χριστός εμφανίσθηκε όμοιος με αυτούς, οι Ρωμαίοι επίσης ότι μοιάζει περισσότερο μ' αυτούς, οι Ινδοί πάλι με τη δική τους μορφή, και οι Αιθίοπες είναι φανερό επειδή μοιάζει με αυτούς. Επειδή συμβαίνουν αυτά, ποιος είναι ο αληθινός Χριστός; ποιος από αυτούς που νομίζουν οι διάφοροι; Δεν πρέπει άραγε να ομολογούν ότι δεν πιστεύουν ότι ο Χριστός επιδήμησε με σάρκα στη γη; Και πραγματικά γι' αυτούς τους άθλιους ούτε και επιδήμησε. Γιατί η κακία που εκδήλωσαν εναντίον των εικόνων, αυτή αποκαλύφθηκε πολύ πρωτύτερα ως λύσσα εναντίον του εικονιζόμενου, γιατί παρακινημένοι από τη διαφορά που νόμισαν εκείνοι ότι υπάρχει, γνωμάτευσαν την πλήρη απόρριψη εκείνου που νόμισαν ότι έχει διαφορά. Βλέπεις ποιος ήταν ο σκοπός τους και πού απέβλεπε το τέχνασμά τους εναντίον της εικόνας; Αλλά κοντά σε όσα είπαμε, πρέπει να πούμε εκείνο, όχι σ' αυτούς (γιατί είναι ανάξιοι), αλλά στους πιστούς και φιλόχριστους, ότι η ανομοιότητα των απεικονήσεων δεν καταστρέφει τη φύση και την αλήθεια της εικόνας. Γιατί το χρώμα δεν αποδίδει μόνο το σώμα και τη μορφή του εικονιζομένου, αλλά και κάποια διάθεση και πράξη που τη συνοδεύει, και δήλωση παθών, και αφιέρωση σε ιερούς τόπους, και ερμηνεία επιγραφών, και άλλα εξαίρετα σύμβολα, που είναι τελείως αδύνατο να μην παραληφθεί κάποιο, αν όχι τα περισσότερα, στις εικόνες των πιστών. Με την έλλειψη τών οποίων, δεν κατανοούμε λιγότερο, την έννοια και την τιμή του προσώπου που εικονίσθηκε, (απ' ό,τι αν ήταν όλα παρόντα)· πράγμα που είναι ο σκοπός της εικονογραφίας. Αυτά με συντομία και όπως απαιτεί ο επιστολικός τύπος Η ακρίβεια όμως της εργασίας με παραχώρηση του Θεού, θα παραπεμφθεί στο οικείο της θέμα.
* Σημείωση: Προτιμήσαμε να μεταφράσουμε τη λέξη: "Έλληνες" ως "Ειδωλολάτρες", καθώς η λέξη την εποχή εκείνη ΔΕΝ είχε εθνική σημασία, αλλά σήμαινε τους ειδωλολάτρες τού Ελληνικού Δωδεκαθέου. Ενδεικτικές εικόνες τού Χριστού διαφόρων λαών, με τα δικά τους φυλετικά χαρακτηριστικά: Στη συνέχεια μπορείτε να δείτε χαρακτηριστικές εικόνες τού Ιησού Χριστού διαφόρων λαών, με βάση τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:    πηγή