Ελληνικό φεστιβάλ παράδοσης στην εμπόλεμη ζώνη της Ουκρανίας

Ελληνικό φεστιβάλ παράδοσης στην εμπόλεμη ζώνη της Ουκρανίας - Στέφανος Γανωτής

Συμβαίνουν στον κόσμο μας όμορφα γεγονότα και δημιουργούνται ιστορίες που θα έπρεπε να θεωρούνται στολίδια που κοσμούν τον ανθρώπινο πολιτισμό. Καταγράψαμε μια τέτοια ιστορία που έλαβε χώρα σε μια εμπόλεμη περιοχή της Ουκρανίας. Αντιφατικό θα έλεγε κανείς να είναι ο τόπος σε πόλεμο και να παλεύουν οι άνθρωποί του να συντηρούν τον πολιτισμό με φιέστες και φεστιβάλ. Είναι μια δυνατή απάντηση στον παραλογισμό αυτών που προκαλούν τους πολέμους. Στις μέρες μας, κάθε δυο χρόνια, μαζεύονται στην Ουκρανία χιλιάδες Έλληνες από την περιοχή, Έλληνες στην ψυχή, στις ρίζες και στην παλαιά καταγωγή και συμμετέχουν σε μια υπέροχη γιορτή, στο μουσικοχορευτικό παραδοσιακό φεστιβάλ που διοργανώνεται στη Μαριούπολη. Αν χρησιμοποιούσαμε τη φύση για να δώσουμε μια εικόνα για τους ‘Έλληνες της Ουκρανίας θα λέγαμε ότι oι άνθρωποι αυτοί έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα, τον κορμό τους στην Κριμαία και βλάστησαν στην Ουκρανία. Τη χρονιά που πέρασε ο εξ Ελλάδος ορμώμενος χορευτικός σύλλογος “Περπερούνα” προσκλήθηκε στην περιοχή Μαλογιανισόλ. Από πού προέρχεται όμως η λέξη “Περπερούνα”;

"Περπερούνα" είναι ένα έθιμο που συναντάμε σε όλα τα Βαλκάνια. Είναι έθιμο για την αναβροχιά, κάτι σαν λιτανεία. Στην Ελλάδα το συναντάμε με αυτό το όνομα κυρίως στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Θράκη. Διαλέγανε λοιπόν ένα κοριτσάκι και το έντυναν με ένα άσπρο φόρεμα στολισμένο με λουλούδια και πρασινάδα… για να πρασινίσει ο τόπος σαν την Περπερούνα. Έπειτα γυρνούσαν στα σπίτια του χωριού και τραγουδούσαν:

Περπερούνα περπατεί, το Θεό παρακαλεί

για να βρέξει μια βροχή, μια βροχή μια σιγανή.

Θεέ μου βρέξε μια βροχή, μια βροχή μια σιγανή,

μια βροχή μια σιγανή, μια βροχή καλή βροχή.

Μια βροχή καλή βροχή κι άλλη μια καλύτερη

για να γίνουν τα σιτάρια και της γης τα χορταράκια.

Να φυτρώσουν και ν’ ανθίσουν και τον κόσμο να πλουτίσουν

τα σιτάρια, τα μπαμπάκια και τα δροσερά χορτάρια.

Μπάρες, μπάρες το νερό και το γέννημα σωρό.

Μπάρες, μπάρες τα νερά μπάρες, μπάρες τα κρασιά.

Σε κάθε σπίτι που έφταναν, έβγαινε η νοικοκυρά και έβρεχε τα χόρτα της Περπερούνας. Τότε το κορίτσι τιναζόταν και έπεφταν οι σταγόνες στο έδαφος όπως η βροχή. Όπως λοιπόν έβρεχαν την καταπράσινη Περπερούνα, έτσι να έβρεχε και ο Θεός και να πρασινίσει η γη. Πριν φύγουν η κάθε νοικοκυρά τούς έδινε κεράσματα ή χρήματα για το καλό και αυτοί τους εύχονταν «Καλή βροχή, να δώσει ο Θεός».

Η “Περπερούνα” έχει λάβει μέρος σε δεκάδες φεστιβάλ εντός και εκτός Ελλάδας. Στην Ελλάδα, για 7 χρόνια συνεργάστηκαν με την αείμνηστη Δόμνα Σαμίου λαμβάνοντας μέρος στις παραστάσεις της στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και Αθήνας, στο Ηρώδειο, στη μικρή Επίδαυρο, στη Ρωμαϊκή Αγορά και σε τηλεοπτικές εκπομπές σε ελληνικά και γαλλικά κανάλια. Στο εξωτερικό πήραν μέρος στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Τουρισμού στην Κίνα, σε φεστιβάλ στη Φινλανδία (Kuopio), Τσεχία (Holasovice), Κάτω Ιταλία (Rossano, Seminara, Galiciano, Kalimera), Σικελία (Mandanicci), Αίγυπτο (Κάιρο), Ρουμανία (Βουκουρέστι), Τουρκία (Κωνσταντινούπολη, Αττάλεια, Σινασσός Καππαδοκίας) και τελευταία στην Μαριούπολη της Ουκρανίας.

Την περασμένη χρονιά ο επικεφαλής Στέφανος Γανωτής, εκπαιδευτικός, χορευτής παραδοσιακών χορών και μουσικός, με τη χορευτική ομάδα του “Περπερούνα ” έλαβαν μέρος στο φεστιβάλ που οργάνωσε η συνομοσπονδία Ελλήνων της Ουκρανίας και μας μιλά για την ιστορία των Ελλήνων από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα αλλά και το μεγάλο πολιτιστικό γεγονός στην εμπόλεμη ζώνη της Ουκρανίας: «Βρέθηκα σ’ ένα τόπο πολύ εντυπωσιακό, ένα υπέροχο τόπο. Πήγαμε στη Μαριούπολη της Αζοφικής. Γνωρίζουμε όλοι τους αργοναύτες και την Ιφιγένεια που βρέθηκε στη χώρα των Ταύρων. Όλα αυτά είναι μύθοι αλλά κρύβουν μια ιστορία. Οι Έλληνες έφυγαν 600 χρόνια προ Χριστού ως πρόσφυγες για να πάνε στον Πόντο να συναντήσουν το χρυσόμαλλο δέρας. Ουσιαστικά πήγαν γιατί είχαν ακούσει ότι εκεί βρίσκονταν πεδιάδες με σιτηρά -αυτό ήταν το χρυσόμαλλο δέρας- το σιτάρι που σαν χρυσάφι χρύσιζε. Αντίστοιχα στην περιοχή της Κριμαίας τη χώρα των Ταύρων βρέθηκε η Ιφιγένεια, όταν τη θυσίασε ο Αγαμέμνονας για να ευοδωθεί η εκστρατεία της Τροίας, δηλαδή να μπορούν οι Έλληνες να ελέγχουν τα στενά του Ελλησπόντου. Τόσο οι αργοναύτες όσο και η Ιφιγένεια δείχνουν την πορεία του Ελληνισμού εκείνη την εποχή. Εκεί στην Κριμαία έφτιαξαν οι Έλληνες σε αρκετούς αιώνες πόλεις, μεγάλες αποικίες. Η Χερσώνα συγκεντρώνει δεκάδες χιλιάδες κατοίκους που έγιναν θεματοφύλακες μιας παράδοσης κι ενός πολιτισμού πολύ υψηλού, χωρίς να είναι αποκομμένοι από τη μητρόπολη. Την εποχή του Βυζαντίου έχουμε την εγκατάσταση των Ρώσων. Την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έρχονται οι Οθωμανοί σε αυτή την περιοχή νευραλγικής σημασίας. 

Οι Ρώσοι στρέφονται εναντίων των Οθωμανών. Νικούν οι Ρώσοι, ωστόσο οι Έλληνες λαμβάνουν μια παράξενη εντολή από την Αικατερίνη την Τσαρίνα την αυτοκράτειρα των Ρώσων που τους λέει ότι πρέπει να φύγουν και πρέπει να τους προστατέψουν από τους Οθωμανούς διότι ήταν Ορθόδοξοι, αλλά αυτό δεν ήταν αλήθεια. Οι Έλληνες ήταν πολύ δυνατοί οικονομικά και κυριαρχούσαν στην περιοχή κι αυτό ήταν ένα αγκάθι για τη Ρωσική αυτοκρατορία που ήθελε να έχει τον έλεγχο στην Κριμαία. Πήραν τις περιουσίες τους έφυγαν από τον παράδεισο της Κριμαίας και πήγαν στην τρομακτική στέπα της Αζοφικής, τοποθεσία που τους παραχώρησε η Ρωσία για να εγκατασταθούν σε δύσκολες συνθήκες. Είκοσι χιλιάδες Έλληνες ταξιδεύουν για 2 χρόνια και οι μισοί αφήνουν τη ζωή τους στο ταξίδι του ξεριζωμού. Φτάνουν εκεί που σήμερα είναι η Ουκρανία και αναγκάζονται να μετοικίσουν στον άγριο τόπο. Στα 1780 φτάνουν στον καινούργιο τόπο και προς τιμήν της Παναγίας χτίζουν μια πολύ μεγάλη πόλη τη Μαριούπολη. Ο επόμενος μεγάλος διωγμός που υφίστανται είναι στα 1937 πάλι επί Στάλιν. Τριάντα χιλιάδες άνθρωποι με συνοπτικές διαδικασίες βιώνουν μια τρομακτική γενοκτονία φτάνοντας στον θάνατο. Εκτελούνται κυρίως ιερείς, δάσκαλοι και μουσικοί. Η σταλινική πρακτική χτύπησε πολλές μειονότητες θρησκευτικές αλλά και γλωσσικές. Τα απολυταρχικά καθεστώτα δεν θέλουν ισχυρές μειονότητες θρησκευτικές ή εθνικές που θα στιγματίζουν ή δίνουν χρώμα στην επικράτειά τους. Ωστόσο, περνώντας τα χρόνια μέχρι τη δεκαετία του 1980 οι Έλληνες παρέμειναν, επιβίωσαν, κατάφεραν να μιλούν τη γλώσσα τους παρόλες τις απαγορεύσεις, κατάφεραν να συνεχίσουν τον πολιτισμό τους, να διασώσουν τα ήθη και τα έθιμά τους, τους χορούς τους, τα ποιήματα και τα παραμύθια τους. Αποτελούν μια δυναμική κοινότητα 90.000 ανθρώπων με δυναμική παρουσία στα γράμματα και στον πολιτισμό. Είναι πολύ αγαπητοί από τους υπόλοιπους πληθυσμούς και αναγνωρισμένοι από τους κατοίκους της περιοχής ως κάτι αγαπητό».

Ρωτήσαμε τον Στέφανο Γανωτή αν αυτοί οι Έλληνες διατήρησαν την ταυτότητά τους και δεν ενσωματώθηκαν με τον υπόλοιπο πληθυσμό, και μας απάντησε:

«Οι Έλληνες ήταν σοβαροί σοβιετικοί νομοταγείς πολίτες, αλλά κράτησαν την ελληνική ταυτότητά τους, αγάπησαν τον τόπο τους και δεν δημιούργησαν προβλήματα στο καθεστώς και αργότερα με την περεστρόικα κράτησαν τις ισορροπίες τους μέχρι σήμερα. Είναι μια όμορφη, ισχυρή, αγαπητή, ειρηνική παρουσία. Μιλούν τρεις γλώσσες: την ελληνική με ιδιώματα- εμείς μιλούσαμε Ελληνικά και μας καταλάβαιναν, ενώ εμείς δυσκολευόμασταν να τους καταλάβουμε- κυρίως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, αλλά και οι νέοι δείχνουν μεγάλη διάθεση να μιλήσουν τη γλώσσα των μακρινών προγόνων τους. Η δεύτερη γλώσσα, που έμαθαν από τα μικρά τους χρόνια και μιλούσαν με τους φίλους τους, αλλά και στο σχολείο ήταν η Ρωσική, ωστόσο τους επιβλήθηκε από το κράτος και μιλούν την Ουκρανική».

Πήγε η χορευτική ομάδα σας η “Περπερούνα ” προσκεκλημένη σε μια χώρα με ιστορία χιλιάδων ετών, να ενωθεί με τα δικά τους χορευτικά σχήματα σε ένα φεστιβάλ παραδοσιακών χορών, πως νιώσατε γι’ αυτό;

«Πολύ τιμητικό για τη χορευτική μου ομάδα. Αυτά τα τελευταία χρόνια με τις πολεμικές συρράξεις, με τους δεκάδες νεκρούς και τις φονικές μάχες, δυσκολεύονταν να βρουν μια χορευτική ομάδα από το εξωτερικό, να δεχτεί να πάει σε αυτό το μέρος. Θεωρείται εμπόλεμη ζώνη, βιώσαμε πολλούς ελέγχους, τελωνιακούς, σωματικούς ελέγχους σε μια μέρα πολλές φορές, ακούσαμε πυροβολισμούς από μικρής έκτασης μάχες, ανάμεσα σε αυτονομιστές Ρωσόφιλους και τον τακτικό Ουκρανικό στρατό. Τη μια μέρα είχαμε μια εκδήλωση και την επόμενη δινόταν στο ίδιο μέρος μια μικρή μάχη.

Βρεθήκαμε σε εμπόλεμη ζώνη και είναι σημαντικό γι’ αυτούς που ζουν στην εμπόλεμη ζώνη, να νιώθουν ότι συμμετέχουν κάποιοι ξένοι σ’ ένα πολιτιστικό γεγονός, να γνωρίζουν ότι δεν είναι μόνοι τους, δεν είναι αποκλεισμένοι. Έχει μια δυναμική ο πολιτισμός σε αυτούς τους ανθρώπους. Το Φεστιβάλ περιέχει στην αρχή μια παρέλαση των συγκροτημάτων από χιλιάδες νέους και νέες, παιδιά μικρά και ηλικιωμένους που φορούν με πολύ καμάρι ελληνικές τοπικές παλιές ενδυμασίες ή και απομιμήσεις τους. Τους βλέπεις να κρατούν με περηφάνια, πίστη και αγάπη ελληνικές σημαίες. Μετά το κάθε συγκρότημα χορευτικό, μουσικό ή θεατρικό παρουσιάζει το δικό του δρώμενο. Παράλληλα πιο πέρα υπάρχει ένα γήπεδο με μια εξέδρα καλοστημένη όπου γίνονται αγώνες πάλης, ένα έθιμο που κρατά από τα αρχαία χρόνια και το βρίσκουμε στη Βόρεια Ελλάδα σήμερα, στις περιοχές της Θράκης. 

Στους αγώνες πάλης συμμετέχουν πρωταθλητές της χώρας και είναι υψηλού επιπέδου και ποιότητας το συγκεκριμένο άθλημα. Οι κριτές στους αγώνες είναι παλιοί Ολυμπιονίκες και οι αγωνιζόμενοι είναι παιδιά δημοτικού αλλά και ενήλικες με έπαθλο ένα αρνάκι. Κάτι παρόμοιο έχουμε σήμερα σε αγώνες πάλης στην Αράχωβα. Ομοιότητες όμως έχουμε και στη μουσική παράδοση, η παράδοση μπορεί και ταξιδεύει σε χρόνο και τόπο. Η μουσική τους μοιάζει με θρακιώτικη μουσική όπως στον μαντηλάτο χορό της Θράκης με τα επτά όγδοα, αλλά τη συναντάμε και σε ποντιακούς χορούς. Ήταν μεγάλη η χαρά όταν η δική μας μουσική ομάδα από αξιόλογους μουσικούς που μας συνόδευε συνάντησαν τους μουσικούς της Μαριούπολης. Αμέσως συντονίστηκαν και μπόρεσαν να παίξουν θαυμάσια μουσικά κομμάτια επί τόπου. Ακολούθησαν τις μουσικές τους και τις ένιωσαν δικές τους. Μια μουσική που ακούσαμε από έναν μεγάλο μουσικό της περιοχής είχε μεγάλη ομοιότητα με τη μουσική της κάτω Ιταλίας, κάτι που δείχνει κοινά χαρακτηριστικά της μουσικής από χώρες που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά η μία από την άλλη. Τι είναι αυτό που κάνει αυτούς τους ανθρώπους να λένε ότι είναι Έλληνες; Χορέψαμε, τραγουδήσαμε, παίξαμε μουσική και είδαμε ένα καταπληκτικό διαγωνισμό ομορφιάς, ένα είδος καλλιστείων. Τι είναι τα καλλιστεία στο φεστιβάλ των Ελλήνων στη Μαριούπολη; 

Ένας διαγωνισμός με μια ομάδα από όμορφα κορίτσια από την Ουκρανία που όμως δεν έμενε στη σωματική ομορφιά, αλλά πήγαινε σε μεγάλο βάθος. Τα κορίτσια αυτά διαγωνίζονταν στο πόσο καλά γνωρίζουν την Ελληνική γλώσσα, στο πόσο σωστά ξέρουν την ντοπιολαλιά της περιοχής τους, στο πόσο πιστά έχουν αντιγράψει τοπικές ενδυμασίες, πόσο καλά γνωρίζουν τοπικές συνταγές μαγειρικής αλλά και πόσο γνωρίζουν την ελληνική ιστορία και την ιστορία του τόπου τους. Δυσκολεύτηκαν οι κριτές. Άκουγες ελληνικά τραγούδια στα οποία διαγωνίζονταν, και ένιωθες την αγάπη τους για την Ελλάδα. Μια Ουκρανή πανέμορφη κοπέλα η Μαρίνα από το Χάρκοβο, ήρθε από 600 χιλιόμετρα μακριά, μας είπε ότι έκανε όλο αυτό τον δρόμο για να συμμετάσχει στο φεστιβάλ διότι την ενδιέφερε ν’ ακούσει τους ανθρώπους από την Ελλάδα, να τους δει και να μιλήσει μαζί τους, να μάθει περισσότερα για την ιστορία τότε και σήμερα. Δεν την ενδιέφερε να δείξει πόσο όμορφη ήταν ή πόσο ωραία ήξερε να ντύνεται, την ενδιέφερε όμως να γνωρίζει την ελληνική γλώσσα καλά. Σε αυτό διαγωνίστηκε. Τελικά πήρε το πρώτο βραβείο της καλύτερης γνώσης της ελληνικής γλώσσας. Τι είναι αυτό που συνδέει τους Έλληνες της Ουκρανίας, τους Έλληνες της Κάτω Ιταλίας, τους Έλληνες απανταχού ν’ αγαπούν όλη μια χώρα που δεν έχουν ίσως ποτέ επισκεφθεί; Δεν γνωρίζω. Ίσως κι αν μαζευτούν όλοι οι επιστήμονες μαζί να μην βρουν λύση. Μέχρι τότε ας χαιρόμαστε τα όμορφα συναπαντήματα μεταξύ μας».

Εντωμεταξύ στις 27 Ιουλίου το απόγευμα Η “Περπερούνα” θα συμμετάσχει με φορείς, κινήματα, συλλόγους, κατοίκους και εργαζομένους σε εκδήλωση στην πλατεία Εξαρχείων. Η εκδήλωση αυτή με χορούς παραδοσιακούς, τραγούδια και δρώμενα στην πλατεία και στις γύρω γειτονιές εντάσσεται στην τεράστια προσπάθεια που γίνεται για να επιστρέψει η πλατεία στους κατοίκους και στους φίλους που την αγαπάνε ενάντια στους εμπόρους ναρκωτικών και σε όλους όσοι θέλουν να φιμώσουν έναν από τους λίγους ελεύθερους χώρους της Αθήνας.

Ευχαριστούμε τον Στέφανο Γανωτή γιατί μας ταξίδεψε σε μέρη που μας θυμίζουν ότι υπάρχει ομορφιά και την υποστηρίζουν τ’ αδέλφια μας σε μακρινά μέρη αυτού του πλανήτη. Οι αρχαίοι μας πήγαν στην Κριμαία με μια χούφτα χώμα που κουβάλησαν από την πατρίδα. Με τον καιρό κούρνιασε ο σπόρος στο καινούργιο χώμα κι έγινε δέντρο ολάκερο. Σήμερα οι απόγονοι βλέπουν με τη μνήμη τη θρυλική Αργώ με τους αργοναύτες που πέρασε χαιρετώντας τους. Ξαναέφυγαν οι πατεράδες τους για την ξερή στέπα. Δεν λύγισαν από το βάρος του ξεριζωμού. Κάρπισε κι εκεί ο σπόρος κι ας ήταν άγονη η Αζοφική. Ήχοι, χοροί, χρώματα, εικόνες, αισθήσεις, η αγάπη της πατρίδας όλα αυτά μαζί χτίζουν γέφυρες που δεν μπορεί κανείς να τις γκρεμίσει.

___________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 08.08.2018