ΑΥΓΗ: Ζούμε, αναμφίβολα, στην εποχή της ραγδαίας ανάπτυξης των τεχνοεπιστημών και της πληροφορίας. Έννοιες ή φράσεις όπως cyborg, «μετανθρώπινο μέλλον», hacker, cracker, e-banking, smartphones, εμφύτευση...
Ζούμε, αναμφίβολα, στην εποχή της ραγδαίας ανάπτυξης των τεχνοεπιστημών και της πληροφορίας. Έννοιες ή φράσεις όπως cyborg, «μετανθρώπινο μέλλον», hacker, cracker, e-banking, smartphones, εμφύτευση μικροτσίπ, ρομποτική, ανάλυση και μετάλλαξη γενετικού υλικού, drones, social media, βιομετρικά συστήματα αναγνώρισης, αναρίθμητες ηλεκτρονικές εφαρμογές και προγράμματα, πλαστικό χρήμα, εξελιγμένοι συνοριακοί έλεγχοι, επιτήρηση του αστικού περιβάλλοντος, διαχείριση κινδύνου βάσει δεδομένων και εργαλεία πρόβλεψης διαδίδονται διεθνώς και ενσωματώνονται στον δημόσιο ή καθημερινό λόγο.
Η τεχνολογία υποσχέθηκε στον άνθρωπο την επίλυση των πολύπλευρων προβλημάτων του και την ισορροπία στον πλανήτη. Ωστόσο, ο ισχυρισμός πως αυτό που επιτεύχθηκε δεν είναι παρά το γιγαντώδες πλέγμα ενός ηλεκτρονικού εφιάλτη κατεύθυνσης, επιτήρησης και καταστολής, στο οποίο όλοι παραμένουν εκτεθειμένοι, ίσως στηρίζεται σε αρκετά στοιχεία της πραγματικότητας. Βρισκόμαστε, λοιπόν ήδη, στη δυστοπία ενός matrix; Η απάντηση εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από το αν θα καταφέρουμε να βρούμε το μέτρο ανάμεσα στις δύο μεγάλες τάσεις: των «τεχνομανιακών» και των «τεχνοφοβικών». Οι φόβοι απέναντι στην τεχνολογία παραπέμπουν είτε στην άποψη του Τζορτζ Όργουελ, που τη θέλει να λειτουργεί αποτελεσματικά, δημιουργώντας μια χειραγωγημένη, ολοκληρωτική κοινωνία, η οποία θα υπερηφανεύεται αφελώς πόσο ελεύθερη είναι, είτε αντικατοπτρίζουν την αντίληψη του Φραντς Κάφκα πως θα δημιουργήσει έναν παρανοϊκό, ανεξέλεγκτο, αδιαφανή κόσμο με τεχνολογικά σφάλματα.
Μολαταύτα, ο νέος «χρυσός» έχει ένα όνομα: δεδομένα. Από όλο το σύγχρονο τεχνολογικό φάσμα, η πανταχού παρούσα ψηφιακή τεχνολογία επιφέρει μεγάλους μετασχηματισμούς στην κοινωνία και την οικονομία. Όπως υποστηρίζουν ιστορικοί και κοινωνιολόγοι της επιστήμης και της τεχνολογίας, η ψηφιοποίηση της καθημερινότητας και των επιστημών αυξάνει με πρωτόγνωρους ρυθμούς και τρόπους τις δυνατότητες του κοινωνικού ελέγχου. Ο κηρυγμένος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, όπως αναφέρεται σε ανάλογες έρευνες, προσφέρει το πρόσχημα ώστε να εντατικοποιηθούν οι έλεγχοι, με αποτέλεσμα να επιβάλλονται νέοι αυταρχικότεροι νόμοι, να κυριαρχούν προηγμένες κατευθυντήριες τεχνολογικές εφαρμογές και, ασφαλώς, να ενισχύεται η συνεργασία στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών οργανισμών σε πλανητικό επίπεδο. Η καθιέρωση του ποσοτικού δείκτη με τον όρο «ανθρώπινη κοινωνική ανάπτυξη» εμπεριέχει σαφώς τη χρήση εργαλείων που ελέγχουν τα συστατικά της καθημερινής ζωής - εργασία, κατανάλωση, υγεία, αναψυχή, σχολείο, οικογένεια και φίλους. Η αύξηση ελέγχου και επιρροών είναι εμφανής, καθώς «φωτογραφίζει» -με τη συμμετοχή μας- τον προσωπικό χώρο, την επικοινωνία, τα κοινωνικά, πολιτισμικά και ψυχολογικά περιβάλλοντα στα οποία κινούμαστε.
Αναπτύσσεται, όντως, ένα ήθος φυλακής, όπως επιμένει ο Γκάρι T. Μαρξ (2015, 1988, ΜΙΤ); Ο ίδιος υπενθυμίζει ότι πολλές δημοφιλείς εφαρμογές είναι προϊόντα στρατιωτικής έρευνας. Το Διαδίκτυο, οι δορυφόροι, το GPS, το smartphone κ.ά. Εάν, ωστόσο, η στρατιωτική τεχνολογία βρήκε εφαρμογές στην κοινωνία, συμβαίνει και η τεχνολογία των εταιρειών να χρησιμοποιείται από τις στρατιωτικές δυνάμεις. Οι «νέες απειλές», οι καινοτόμες τεχνολογίες, τα μοντέλα ζωής που προκύπτουν, όλα τείνουν προς τη δημιουργία μιας κοινωνίας υψίστης ασφαλείας και κατανάλωσης, με το σύγχρονο υποκείμενο να μετατρέπεται το ίδιο σε πληροφορία η οποία θα αποφέρει πολύμορφο όφελος στον διακινητή της. Επίσης διαπιστώνει: «Η αλματώδης ανάπτυξη των ηλεκτρονικών λειτουργιών οδηγεί στη μέχρι στιγμής επίρρωση του Νόμου του Μουρ, που προβλέπει, χονδρικά, διπλασιασμό της υπολογιστικής ισχύος μέσα σε κάθε δεκαοκτάμηνο, με εκθετική πρόοδο στη σταδιακή ψηφιοποίηση των δεδομένων και την αυξανόμενη συνδυαστική ικανότητα των τεχνολογικών καινοτομιών».
Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η μηχανή ελέγχου της κοινωνίας εκμεταλλεύεται την αρχιτεκτονική, τον σχεδιασμό και την προώθηση προϊόντων, τις θεραπείες, την προσβασιμότητα, τους τρόπους εκπαίδευσης και διαβίωσης, τις μεθόδους εντοπισμού, τα λογισμικά κ.λπ., με αποτέλεσμα τη χάραξη πλαισίου ενός νέου πολιτισμού, που θα επιτρέπει τη χειραγώγηση του συνόλου των διαπροσωπικών επαφών. Η επιστημονική ακρίβεια, η τεχνολογική ισχύς, οι μηχανισμοί ισχυρών κρατικών ή ιδιωτικών οργανισμών, ο συνεχής πειραματισμός, καθώς και η ταχύτατη παγκόσμια διάδοση προσφέρουν, διαρκώς, νεότερα μέσα ελέγχου, περιορίζοντας το αυτεξούσιο σε όλο και περισσότερες πλευρές της ζωής. Εξελίξεις στη μηχανοργάνωση, την τεχνητή νοημοσύνη, στις Νευροεπιστήμες, στη Γνωστική Επιστήμη, τη Βιοχημεία, την Επιστήμη Υλικών «υπόσχονται» νέες δυνατότητες ελέγχου.
Από το Wikileaks, τα αρχεία Σνόουντεν μέχρι τις πρόσφατες καταγγελίες σχετικά με το Facebook και το πρόγραμμα Deep Mind της Google, αντιλαμβανόμαστε, μάλλον τεκμηριωμένα, ότι η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση ατόμων χωρίς διάκριση. Η περιήγηση στο web και η επικοινωνία, όπως ισχυρίζονται οι αποκαλύψεις, «συστήνουν» τον καθένα προσωπικά σε άτομα, εταιρείες και κυβερνήσεις. Οι αντλούμενες πληροφορίες διακινούνται, στη συνέχεια, σε ένα τεράστιο δίκτυο συλλογής, ανταλλαγής και ανάλυσης δεδομένων. Η αφελής αντίδραση που λέει «Δεν με ενδιαφέρει αν με παρακολουθούν επειδή δεν έχω κάτι να κρύψω» αποτελεί την παραχώρηση των ατομικών ελευθεριών και του ιδιωτικού απορρήτου, νομιμοποιώντας στη συλλογική συνείδηση τις εξελισσόμενες μεθόδους ελέγχου από τα δίκτυα των πολιτικών και οικονομικών εξουσιών.
Η διαχείριση δεδομένων καθορίζει την ευρεία διαδικασία του περίφημου εκσυγχρονισμού με εργαλεία τις έννοιες του εξορθολογισμού, της επαγγελματοποίησης, της εξειδίκευσης, της παραγωγικής ανταγωνιστικότητας κ.ά. Η κουλτούρα του υπέρμετρου καταναλωτισμού, η θεοποίηση του κέρδους και η διαρκής επιδίωξη της αποτελεσματικότητας ενθαρρύνουν την εξάρτηση από εξωτερικές και απρόσωπες βάσεις δεδομένων, οι οποίες εντοπίζουν, αναγνωρίζουν, καταχωρούν, καταγράφουν, ταξινομούν και δύνανται να κατευθύνουν. Η επίλυση των προβλημάτων παύει, σταδιακά, να βασίζεται σε έναν βαθύτερο αναστοχασμό και την προσωπική επιλογή, στρεφόμενη στις προτάσεις περίπλοκων -και συνήθως ακατανόητων στην πλειονότητα των ανθρώπων- τεχνικών λύσεων σε έναν καλωδιωμένο κόσμο απόλυτης αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης με άνευ προηγουμένου ροές προσώπων, πληροφοριών και αγαθών. Παράλληλα, οι πρακτικές για τον έλεγχο της εγκληματικότητας, όπως αυτή προσδιορίζεται, επεκτείνονται στην ευρύτερη επιτήρηση των πληθυσμών και την επιβολή κανόνων και προτύπων συμπεριφοράς (Ντέιβιντ Λάιον, 1994, 2007, Κέμπριτζ). Η εμπιστοσύνη απέναντι στην ηθική συγκρότηση, στα κίνητρα, στους στόχους και στις επιλογές του ατόμου συρρικνώνεται, καθώς τη θέση τους παίρνουν αυτοματοποιημένοι μηχανισμοί. Την ίδια στιγμή, το υποκείμενο αντιμετωπίζεται ως δυνητικός παραβάτης και μάλιστα, όπως τονίζεται, με πρόσχημα την προστασία του.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, η οποία αναδεικνύει τη δυνατότητα των ατόμων να αποκτούν εργαλεία μέσω των οποίων μπορούν να συντονίσουν τη χειραφέτησή τους, να εκφραστούν, να δημιουργήσουν ακόμα και να κινητοποιηθούν. Η τεχνολογία, που εξελίσσεται γρήγορα και ταυτόχρονα, είναι εύκολα διαθέσιμη στο κοινό, έχει, αναμφισβήτητα, θετικά αποτελέσματα. Ανθρωπιστικά ζητήματα, οργάνωση κινημάτων, αντιμετώπιση καθημερινών προβλημάτων, ενημέρωση, επικοινωνία κ.ά. έχουν ευνοηθεί από την ψηφιακή τεχνολογία. Οι άνθρωποι συνδέονται σε όλον τον κόσμο με πρωτοφανή τρόπο. Η γνώση μεταφέρεται, χωρίς όρια, ως ανοιχτό σύστημα. Οι παραστάσεις, τα εργαλεία και οι προσλαμβάνουσες του ατόμου εμπλουτίζονται διαρκώς. Η συγκέντρωση και ανάλυση μεγάλων όγκων ψηφιακών δεδομένων αποκαλύπτουν νέες συσχετίσεις, που μπορούν να αξιοποιηθούν υπέρ του ανθρώπου που θέλει να μάθει, να ταξιδέψει, να γνωρίσει αλλά και να αντισταθεί στους κάθε λογής εξουσιαστικούς μηχανισμούς.
Σαφώς, λόγω της ταχείας αναπαραγωγής της ποσότητας και της ποικιλομορφίας των δεδομένων που παράγονται από ψηφιακές δραστηριότητες, οι νέες τεχνολογίες έχουν την ικανότητα να απελευθερώνουν αλλά και να ελέγχουν τα άτομα και τις επιλογές τους. Τα όρια είναι δυσδιάκριτα, αλλά εκεί μπαίνει ο καθένας μας, ξεχωριστά, με τα κριτήριά του και την προσωπική ευθύνη του, συνειδητοποιώντας ότι δεν είναι θύμα κάποιων σχεδιασμών, αλλά τους συνδιαμορφώνει ή τους ακυρώνει αλληλεπιδρώντας με τον ψηφιακό κόσμο.
πηγή
Έφη Ασημακοπούλου, υποψήφια διδάκτωρ στην Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών, ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου