ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας

 
Σούζαν Σίμαρντ,Πρόκειται για την δασολόγο και οικολόγο . 
Τα 30 χρόνια έρευνας στα Καναδικά δάση την οδήγησαν σε μια εκπληκτική ανακάλυψη -- τα δέντρα μιλάνε, συχνά και σε μεγάλες αποστάσεις. Μάθετε περισσότερα για τις αρμονικές αλλά πολύπλοκες κοινωνικές ζωές των δέντρων και ετοιμαστείτε να δείτε τον φυσικό κόσμο με άλλο μάτι. Όπως λέει: «Το δάσος είναι πολύ περισσότερα από όσα βλέπετε».

Φανταστείτε ότι περπατάτε μέσα σε ένα δάσος. Υποθέτω ότι σκέφτεστε μια ομάδα δέντρων, αυτό που εμείς οι δασολόγοι αποκαλούμε συστάδα, με τους τραχιούς κορμούς τους και τις όμορφες κόμες τους. Ναι, τα δέντρα είναι τα θεμέλια των δασών, αλλά ένα δάσος είναι πολλά περισσότερα από αυτό που βλέπετε, και σήμερα θέλω να αλλάξω τον τρόπο που σκέφτεστε για τα δάση. Βλέπετε, υπόγεια υπάρχει ένας άλλος κόσμος, ένας κόσμος άπειρων βιολογικών μονοπατιών που συνδέουν τα δέντρα και τους επιτρέπουν να επικοινωνούν, και επιτρέπουν στο δάσος να συμπεριφέρεται σαν ενιαίος οργανισμός. Ίσως να σας θυμίζει ένα είδος νοημοσύνης.
Πώς το ξέρω αυτό; Αυτή είναι η ιστορία μου. Μεγάλωσα στα δάση της Βρετανικής Κολομβίας. Συνήθιζα να ξαπλώνω στο έδαφος των δασών και να χαζεύω τις κόμες των δέντρων. Ήταν γίγαντες. Ο παππούς ήταν και αυτός γίγαντας. Ήταν υλοτόμος, και έκοβε επιλεκτικά κορμούς κέδρων από το τροπικό δάσος της ενδοχώρας. Ο παππούς μου έμαθε τους ήσυχους και συνεκτικούς τρόπους του δάσους, και πώς η οικογένεια μου ήταν συνδεδεμένη με αυτό. Έτσι ακολούθησα τα χνάρια του παππού.
Και ήθελα να μάθω περισσότερα. Έτσι σπούδασα δασολογία. Άλλα σύντομα βρήκα τον εαυτό μου να δουλεύει με τους ισχυρούς ανθρώπους που ήταν υπεύθυνοι για την εμπορική υλοτομία. Η έκταση της αποψίλωσης ήταν ανησυχητική, και σύντομα κατάλαβα ότι διαφωνούσα με τη συμμετοχή μου σε αυτήν. Εκτός από αυτό, το ράντισμα και το κόψιμο των λευκών και των σημύδων για να γίνει χώρος για τα πεύκα και τα έλατα που έχουν μεγαλύτερη εμπορική αξία ήταν τρομερά. Φαινόταν ότι τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει αυτήν την αμείλικτη βιομηχανική μηχανή.
Έτσι γύρισα στο πανεπιστήμιο, και σπούδασα τον άλλο κόσμο μου. Βλέπετε, επιστήμονες είχαν μόλις ανακαλύψει σε συνθήκες εργαστηρίου ότι μία ρίζα από δενδρύλλιο πεύκου μπορούσε να μεταδώσει άνθρακα σε μια άλλη ρίζα δενδρυλλίου πεύκου. Αλλά αυτό γινόταν στο εργαστήριο, και αναρωτήθηκα αν θα μπορούσε αυτό να συμβαίνει στα αληθινά δάση. Σκέφτηκα πως, ναι. Ίσως και τα δέντρα στα αληθινά δάση να μοιράζονται πληροφορίες υπογείως. Αλλά αυτό ήταν πολύ αμφιλεγόμενο, και κάποιοι άνθρωποι πίστεψαν ότι είμαι τρελή, και δυσκολευόμουν να βρω χρηματοδότηση για την έρευνα. Αλλά επέμεινα, και τελικά διεξήγαγα κάποια πειράματα βαθιά μέσα στο δάσος, πριν από 25 χρόνια. Καλλιέργησα 80 δείγματα από τρία είδη: παπυροφόρο σημύδα, ελάτη του Ντάγκλας και δυτικό κόκκινο κέδρο.Υπέθεσα ότι η σημύδα και το έλατο θα συνδέονταν στον υπόγειο ιστό, αλλά όχι ο κέδρος. Ήταν σε δικό του, ξεχωριστό κόσμο. Και μάζεψα τον εξοπλισμό μου, και δεν είχα χρήματα οπότε έπρεπε να το κάνω με χαμηλό κόστος. Έτσι πήγα σε ένα πολυκατάστημα - και αγόρασα μερικές πλαστικές σακούλες και μονωτική ταινία και σκίαστρο, ένα χρονόμετρο, μια φόρμα εργασίας, μια μάσκα. Και μετά δανείστηκα κάποια εργαλεία υψηλής τεχνολογίας από το πανεπιστήμιο μου.
Και άρχισα τις έρευνες. Και αφού τους έβαλα τα εργαλεία μέτρησης και έβαλα στο ένα το σκιάστρο ώστε να δω αν θα ζητήσει βοήθεια, περίμενα. Πήγα πρώτα στην ελάτη. Έβγαλα τη σακούλα της. Πέρασα τον μετρητή Γκάιγκερ πάνω από τις βελόνες της. Και άκουσα τον πιο ωραίο ήχο. Κκχχχ! Ήταν ο ήχος της σημύδας να μιλάει με την ελάτη, και η σημύδα έλεγε αυτό που υποψιαζόμουν, «Γεια, πώς μπορώ να σε βοηθήσω;» Και η ελάτη έλεγε, «Ναι, μπορείς να μου στείλεις λίγο από τον άνθρακά σου; Γιατί κάποιος έριξε ένα σκίαστρο πάνω μου». Πήγα στον κέδρο και πέρασα τον μετρητή Γκάιγκερ πάνω από τα φύλλα του, και όπως υποψιαζόμουν, σιωπή. Ο κέδρος ήταν στον δικό του κόσμο. Δεν συνδεόταν στον ιστό που ένωνε τη σημύδα με την ελάτη.
Ήμουν τόσο ενθουσιασμένη, έτρεξα από κομμάτι γης σε κομμάτι γης και έλεγξα και τα 80 δείγματα. Τα στοιχεία ήταν ξεκάθαρα. Έδειχναν ότι η παπυροφόρος σημύδα και το έλατο του Ντάγκλας ήταν σε μια αμφίδρομη συζήτηση. Αποδείχτηκε ότι αυτήν την εποχή του χρόνου, το καλοκαίρι, η σημύδα έστελνε περισσότερο άνθρακα στην ελάτη απ' ότι η ελάτη έστελνε στη σημύδα, ειδικά όταν η ελάτη ήταν στη σκιά. Και σε μεταγενέστερα πειράματα, βρήκαμε το αντίθετο, η ελάτη έστελνε περισσότερο άνθρακα στη σημύδα απ' ότι η σημύδα στην ελάτη, κι αυτό επειδή η ελάτη ήταν ακόμα στην ανάπτυξη ενώ η σημύδα δεν είχε φύλλα. Έτσι αποδεικνύεται ότι τα δύο είδη ήταν αλληλοεξαρτώμενα, όπως το γιν και το γιανγκ.
Και εκείνη τη στιγμή τα είδα όλα καθαρά. Ήξερα ότι είχα βρει κάτι μεγάλο, κάτι που θα άλλαζε το πώς βλέπουμε την αλληλεπίδραση των δένδρων στα δάση, από όχι απλά ανταγωνιστές αλλά ως συνεργάτες. Και είχα βρει ακράδαντα στοιχεία για το τεράστιο υπόγειο δίκτυο επικοινωνίας, τον άλλο κόσμο.
Τώρα, ήλπιζα και πίστευα πραγματικά ότι η ανακάλυψη μου θα άλλαζε τον τρόπο που ασκούμε τη διαχείριση των δασών, από την αποψίλωση και τη χρήση ζιζανιοκτόνων σε πιο ολιστικές και βιώσιμες μεθόδους, μεθόδους που θα ήταν λιγότερο ακριβές και περισσότερο πρακτικές.
Θέλω λοιπόν τώρα να μιλήσω για την επιστήμη. Πώς επικοινωνούσαν η παπυροφόρος σημύδα και η ελάτη του Ντάγκλας; Αποδεικνύεται ότι συνομιλούσαν όχι μόνο στη γλώσσα του άνθρακα αλλά και του αζώτου και του φωσφόρου και του νερού και μετέδιδαν το ένα στο άλλο πληροφορίες. Και ξέρετε, πρέπει να σας πω, πριν από μένα, οι επιστήμονες νόμιζαν ότι το υπόγειο συμβιωτικό μόρφωμα που λέγεται μυκόρριζα εμπλεκόταν. Μυκόρριζα σημαίνει κυριολεκτικά «ρίζα μύκητα». Βλέπετε τα αναπαραγωγικά τους όργανα όταν περπατάτε στο δάσος. Είναι τα μανιτάρια. Τα μανιτάρια, όμως, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, επειδή από αυτούς τους βλαστούς βγαίνουν μυκητιακά νήματα που προσβάλουν και αποικίζουν τις ρίζες όλων των δέντρων και των φυτών. Και εκεί που τα μυκητιακά κύτταρα αλληλεπιδρούν με τα κύτταρα των ριζών, γίνεται μια ανταλλαγή άνθρακα για θρεπτικά συστατικά, και ο μύκητας παίρνει αυτά τα θρεπτικά συστατικά μεγαλώνοντας μέσα στο χώμα και επικαλύπτοντας κάθε σωματίδιο χώματος. Ο ιστός είναι τόσο πυκνός που μπορεί να υπάρχουν εκατοντάδες χιλιόμετρα τέτοιων κοιτάρων κάτω από μία και μόνο πατημασιά. Και εκτός από αυτό, συνδέουν διαφορετικούς οργανισμούς μέσα στο δάσος, οργανισμούς όχι μόνο του ίδιου είδους αλλά και μεταξύ άλλων ειδών, όπως η σημύδα και η ελάτη, και λειτουργεί περίπου όπως το Διαδίκτυο.
Όλοι μας ξέρουμε ότι ευνοούμε τα δικά μας παιδιά, και αναρωτήθηκα εάν η ελάτη του Ντάγκλας μπορούσε να αναγνωρίσει το είδος της. Έτσι στήσαμε ένα πείραμα, και καλλιεργήσαμε μητρικά δέντρα μαζί με συγγενικά και ξένα φυντάνια. Κι αποδεικνύεται ότι όντως αναγνωρίζουν το είδος τους. Τα μητρικά δέντρα αποικίζουν τους συγγενείς τους με μεγαλύτερα δίκτυα. Τους στέλνουν περισσότερο άνθρακα υπογείως. Μειώνουν ακόμα και τα συμπλέγματα ριζών τους ώστε να δημιουργήσουν χώρο για τα παιδιά τους. Όταν τα μητρικά δέντρα είναι τραυματισμένα ή πεθαίνουν, στέλνουν επίσης μηνύματα σοφίας στην επόμενη γενιά φυντανιών. Με τα τεχνολογικά μας εργαλεία ακολουθήσαμε τον άνθρακα που κινείται από ένα τραυματισμένο μητρικό δέντρο μέσω του κορμού του στο δίκτυο προς στα γειτονικά φυντάνια και ανακαλύψαμε ότι στέλνει όχι μόνο άνθρακα αλλά και αμυντικά σήματα. Και αυτές οι δύο ενώσεις αύξησαν την αντοχή αυτών των φυντανιών σε μελλοντικές πιέσεις. Άρα τα δέντρα μιλάνε.
Μέσω της αμφίδρομης συνομιλίας, αυξάνουν την ανθεκτικότητα ολόκληρης της κοινότητας.
Ας έρθουμε λοιπόν στο αρχικό μας θέμα. Τα δάση δεν είναι απλά ομάδες δέντρων. Είναι πολύπλοκα συστήματα με κέντρα και δίκτυα που επικαλύπτουν και συνδέουν τα δέντρα, και τους επιτρέπουν να επικοινωνούν, και προσφέρουν τρόπους για ανατροφοδότηση και προσαρμογή, και αυτό κάνει το δάσος ανθεκτικό. Και αυτό γίνεται επειδή υπάρχουν πολλά κεντρικά δέντρα και δίκτυα. Αλλά είναι επίσης ευάλωτα, ευάλωτα όχι μόνο σε φυσικές ενοχλήσεις όπως διάφορα έντομα που επιτίθενται κατά προτίμηση στα μεγάλα ηλικιωμένα δέντρα αλλά στην υλοτομία μεγάλης κλίμακας και την αποψίλωση. Βλέπετε, μπορείτε να αφαιρέσετε ένα η δύο κεντρικά δέντρα, αλλά έρχεται ένα κρίσιμο σημείο, επειδή τα κεντρικά δέντρα είναι σαν τα πριτσίνια σε ένα αεροπλάνο. Μπορείς να βγάλεις ένα η δύο και το αεροπλάνο να συνεχίζει να πετάει, αλλά αν βγάλεις πάρα πολλά, ή ίσως αυτό που κρατάει τα φτερά, ολόκληρο το σύστημα καταρρέει.
Ξέρετε το πολύ καλό που έχουν τα δάση σαν πολύπλοκα συστήματα είναι ότι έχουν πολύ μεγάλη ικανότητα αυτο-ίασης. Στα πρόσφατα πειράματά μας, βρήκαμε ότι με επιλεκτική υλοτομία και διατήρηση των κεντρικών δέντρων και ανάπλαση προς μια ποικιλία ειδών και γονιδίων, ότι αυτά τα δίκτυα ανακάμπτουν ταχύτατα. Έτσι με αυτό στο μυαλό, θέλω να σας αφήσω με τέσσερις απλές λύσεις. Και δεν μπορούμε να κοροϊδέψουμε τους εαυτούς μας ότι είναι πολύ περίπλοκες για να εφαρμοστούν.
Αρχικά, πρέπει όλοι να βγούμε στο δάσος. Πρέπει να αποκαταστήσουμε την τοπική συμμετοχή στα δάση μας. Βλέπετε, τα περισσότερα δάση μας διαχειρίζονται μέσω μιας ενιαίας προσέγγισης, αλλά η καλή διαχείριση των δασών απαιτεί γνώση των τοπικών συνθηκών.
Δεύτερον, πρέπει να σώσουμε τα παλαιότερα δάση μας. Αυτά είναι αποθήκες γονιδίων και μητρικών δέντρων και δικτύων. Αυτό λοιπόν σημαίνει λιγότερο κόψιμο. Δεν εννοώ καθόλου κόψιμο, αλλά λιγότερο κόψιμο.
Τρίτον, όταν κόβουμε, πρέπει να σώζουμε τις κληρονομιές, τα μητρικά δέντρα και τα δίκτυα, και το ξύλο, τα γονίδια, ώστε να μπορούν να μεταδίδουν τη σοφία τους στην επόμενη γενιά δέντρων ώστε να μπορούν να αντέχουν τις μελλοντικές δυσκολίες που έρχονται. Πρέπει να είμαστε οικολόγοι.
Και τέλος, τέταρτο και τελευταίο, πρέπει να αναγεννούμε τα δάση μας με ποικιλία ειδών, φυτεύοντας και επιτρέποντας τη φυσική αναγέννηση. Πρέπει να δώσουμε στη Μητέρα Φύση τα εργαλεία που χρειάζεται ώστε να χρησιμοποιήσει τη νοημοσύνη της για να αυτο-ιαθεί. Και πρέπει να θυμόμαστε ότι τα δάση δεν είναι μόνο ένα μάτσο δέντρα που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο, είναι υπερ-συνεργάτες.

Μιλώ με τα ψηλά τ’ απάτητα βουνά
και τους μιλώ για σένα
πως έχεις ομορφιά και φρύδια τοξωτά
σαν πέτρινα γεφύρια

Και μ’ απάντησαν:
Τα γεφύρια χορταριάζουν.
άμοιρη ψυχή μην ξεγελαστείς

Μιλώ με τ’ ουρανού τα μαύρα σύννεφα
και τους μιλώ για σένα
πως όταν περπατάς, γλυκά όπου πατάς
η στέρφα γη ανθίζει

Και μ’ απάντησαν:
Η γη ανθίζει εκεί που θέλει.
άμοιρη ψυχή μην ξεγελαστείς.

Μιλώ με τις πηγές που ζούνε μοναχές
και τους μιλώ για σένα
πως όταν με κοιτάς, σαν λες πως μ’ αγαπάς
αγγέλοι φτερουγίζουν

Και μ’ απάντησαν:
Είναι χάρτινοι οι αγγέλοι.
άμοιρη ψυχή μην ξεγελαστείς.