Γεώργιου Ιωάννου Καραλή
Ερώτηση πρωτειομανούς. Χρησιμοποιείς μια πατερική ορολογία την οποία όμως δεν είμαι σε θέση να καταλάβω πλήρως. Αναφέρεσαι σε γνωμικό και φυσικό θέλημα. Θεωρείς το γνωμικό θέλημα σαν χαρακτηριστικό του προσώπου και το φυσικό θέλημα σαν χαρακτηριστικό της φύσεως. Μου δίνεις την εντύπωση ότι θεωρείς το γνωμικό θέλημα, που χαρακτηρίζει ένα πρόσωπο, αποκλειστικό αποτέλεσμα της πτώσης του ανθρώπου. Δηλαδή πριν την πτώση το ανθρώπινο πρόσωπο ακολουθούσε την φύση του και μετά την πτώση πήρε την πρωτοβουλία το πρόσωπο και απέκτησε γνωμικό θέλημα και συνεχίζεις ισχυριζόμενος ότι ο Χριστός δεν είχε ποτέ του γνωμικό θέλημα. Δηλαδή για σένα ο Χριστός δεν είναι ένα αληθινό πρόσωπο; Το πρόσωπο του Χριστού με άλλα λόγια στερείται ένα χαρακτηριστικό του ανθρωπίνου προσώπου που είναι το γνωμικό θέλημα; Τότε πώς προσέλαβε ο Χριστός όλον τον άνθρωπο αφού δεν είχε γνωμικό θέλημα; Δεν προσέλαβε ο Χριστός όλη την εικόνα και η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο δεν είναι το ανθρώπινο πρόσωπο όπως πολύ σωστά ισχυρίζεται και η Πανορθόδοξος σύνοδος στο Κολυμπάρι της Κρήτης, Είναι δυνατόν μια Πανορθόδοξη σύνοδος να ισχυρίζεται ποτέ μη ορθόδοξα δόγματα;
Απάντηση ορθοδόξου. Ο
Χριστός προσέλαβε όλον τον άνθρωπο, αυτό είναι αλήθεια, αλλά δεν ήταν
αμαρτωλός. Επομένως προσέλαβε την φύση του ανθρώπου, αυτήν που είχε ο
Αδάμ πριν από την πτώση, χωρίς να προσλάβει ανθρώπινο πρόσωπο, δηλαδή
χωρίς κανένα κίνδυνο να πέσει σε αμαρτία. Με άλλα λόγια ο Χριστός
προσέλαβε φύση και όχι πρόσωπο. Μην ξεχνάς ότι ο Νεστόριος είναι
καταδικασμένος επειδή ισχυριζόταν ότι ο Χριστός προσέλαβε ανθρώπινο
πρόσωπο. Το μόνο πρόσωπο που υπαστασιάζει τις δύο φύσεις του Χριστού την
Θεϊκή και την ανθρωπίνη είναι το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος,
δηλαδή αυτό του Λόγου. Όμως ο Χριστός παρότι δεν προσέλαβε ανθρώπινο
πρόσωπο αλλά την ανθρωπίνη φύση, προσέλαβε όλη την εικόνα, όλον τον
άνθρωπον, όπως λένε οι Πατέρες. Επομένως η φύση είναι η εικόνα και όχι
το πρόσωπο όπως επιπόλαια ισχυρίζεσαι εσύ και η Πανορθόδοξος σύνοδος στο
Κολυμπάρι της Κρήτης. Αν η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο ήταν το
πρόσωπο, που το αποκαλείς “υπέρτατη αξία», τότε ο Νεστόριος θα είχε
δίκιο ισχυριζόμενος ότι ο Χριστός προσλαβάνοντας την εικόνα προσέλαβε
και ανθρώπινο πρόσωπο. Τότε και η σύνοδος που καταδίκασε τον Νεστόριο, η
Τρίτη οικουμενική σύνοδος, θα είχε πέσει σε αίρεση γιατί δεν θα είχε
αντιληφθεί αυτή την “υποστατική αρχή ή την υπέρτατη αξία του ανθρώπου»
και στέρησε από τον Χριστό την πρόσληψη αυτής ταύτης της εικόνος που
είναι το πρόσωπον.
Ερώτηση πρωτειομανούς. Εντάξει
καταλαβαίνω ότι για τους Πατέρες εκείνη την εποχή, η εικόνα του Θεού
στον άνθρωπο δεν μπορεί να είναι το πρόσωπον αλλά η φύση. Την φύση όμως
την χρησιμοποιεί ένα πρόσωπο. Τα πρόσωπα είναι εντελώς διαφορετικά το
ένα από το άλλο επομένως η φύση όταν χρησιμοποιείται από τα διαφορετικά
πρόσωπα θα πρέπει να προσωποποιείται. Με άλλα λόγια το κάθε πρόσωπο
πρέπει να έχει μια ετερότητα και κατ´αναλογία μια διαφορετική ελευθερία
και ενέργεια από τα υπόλοιπα πρόσωπα που προσωποποιούν την ίδια φύση.
Πώς λοιπόν είναι δυνατό να υπάρχει πρόσωπο χωρίς δική του ενέργεια ή
ελευθερία που το διαφοροποιεί από τα άλλα πρόσωπα;
Απάντηση ορθοδόξου. Η
ενέργεια, η ελευθερία ανήκουν στην φύση και όχι στο πρόσωπο. Η φύση της
Παναγίας Τριάδος είναι μία επομένως και η ενέγεια καθώς και η ελευθερία
είναι μία. Τα διαφορετικά πρόσωπα της Παναγίας Τριάδος ενεργούν σαν φύση
και όχι σαν πρόσωπα. Ο Πατήρ ενεργεί σαν Θεός και όχι σαν Πατήρ και
επειδή Θεός είναι ο Υιός και το Πνεύμα επομένως ένας είναι ο Θεός που
ενεργεί και θέλει και αγαπά. Ένας ο Θεός που ενεργεί εκ Πατρός, δια
Υιού, εν Αγίω Πνεύματι.
Ερώτηση πρωτειομανούς. Δηλαδή
τα πρόσωπα της Παναγίας Τριάδος δεν έχουν διαφορετικές ενέργειες το ένα
από τα άλλα δύο και επομένως δεν μπορούν να διαθέτουν γνωμικό θέλημα;
Απάντηση ορθοδόξου. Όχι
βέβαια. Δεν διαθέτουν γνωμικό θέλημα. Αν είχαν γνωμικά θελήματα τα
πρόσωπα της Παναγίας Τριάδος τότε θα είχαμε τρεις Θεούς και όχι έναν. Με
τον ίδιο τρόπο αν τα πρόσωπα της Παναγίας Τριάδος είχαν διαφεριτικές
ενέργειες θα είχαμε τρεις θεούς και όχι έναν.
Ερώτηση πρωτειομανούς. Τότε από που προκύπτει το γνωμικό θέλημα;
Απάντηση ορθοδόξου. :
Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, κατ᾽εικόνα και ομοίωσή Του. Όπως ο
Ίδιος είναι μια μοναδική φύση με τρία πρόσωπα έτσι κατασκεύασε και τον
άνθρωπο, μία φύση και εκατομμύρια υποστάσων. Η εικόνα του Θεού στον
άνθρωπο είναι αυτή η μοναδική φύση, αυτή που προσέλαβε ο Υιός, οπως είχε
προαιωνίως προγραμματίσει να προσλάβει. Το καθ’ ομοίωση το
πραγματοποιει ο ίδιος ο άνθρωπος. Δηλαδή τα εκατομμύρια των υποστάσεων
μπορουν να ακολουθήσουν την θέληση την ελευθερία και την ενέργεια αυτής
της μίας φύσεως, αυθόρμητα εκούσια και ελεύθερα αποδεικνυοντας ετσι ότι
ένας είναι ο άνθρωπος, ο οποίος αν και παρουσιάζει πολλές υποστάσεις δεν
παρουσιάζει όμως περισσοτερες από μία φύσεις.
Οι ακοινώνητες υποστάσεις, ως διακρίσεις
εντος της μιας φυσεως, δεν μπορούν ποτέ να έχουν μια θέληση, μία
ελευθερία και γενικά ενέργεια προσωπική, αλλα μόνο την θέληση, ελευθερία
και ενέργεια της μίας φύσεως, ώστε να υπαρχει ένας άνθρωπος με
δισεκατομμύρια υποστάσεις, όπως υπαρχει ένας Θεός τρισυπόστατος.
Στ᾽αλήθεια τι έγινε στον άνθρωπο τον
πλασμένο κατ᾽εικόνα και ομοίωση του Θεού; Πώς φτάσαμε από τον έναν
άνθρωπο στους πολλούς, με διαφορετικές θελήσεις, ελευθερίες, σκέψεις και
γενικά ενέργειες; Πώς φτάσαμε σ᾽ αυτό που ονομάζουμε πτώση;
Είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος είχε δύο
ανισες δυνατότητες. Η Πρωτη και φυσικη του δυνατότητα ήταν να
ακολουθήσει το θέλημα του Θεού. Με ποιό τρόπο θα πραγματοποιούσε ένα
τέτοιο πράγμα; Εντελώς φυσικά και αυθόρμητα, δεν χρειαζότανε καμμία
σκέψη και κανένα κόπο. Ως πρόσωπο θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει τη φυσική
θέληση, την φυσική ελευθερία, την φυσική σκέψη και γενικά την φυσική του
ενέργεια, αυτό ακριβώς που έκαναν και ο πρωτος (προ της πτωσεως) και ο έσχατος Αδάμ[1],
όπως είδαμε, αφου δεν είναι δυνατον να υπάρξει αντίθεση μεταξύ φυσικού
ανθρωπίνου και φυσικού Θεϊκού θελήματος και ο άνθρωπος ακολουθώντας το
φυσικό του θέλημα ακολουθει συναμα και το Θεϊκό.
Ο πρώτος Αδάμ όμως προτίμησε να δοκιμασει
και την δεύτερη δυνατοτητα, δηλαδή την ιδιοποίηση της φύσεως εκ μερους
του πρόσωπου του. Τι σημαίνει όμως ιδιοποίηση της φύσεως; Είναι αλήθεια
ότι το πρόσωπο δεν έχει καμιά δική του θέληση σκέψη και γενικά ενέργεια
ξεχωριστή από αυτή της φύσεως. Αλλά τι κάνουν ο Αδάμ και η Εύα;
δανειζονται αυτή την θέληση και γενικά την ενέργεια της ανθρωπίνης
φύσεως, που είναι μία και κοινή για όλους, την ιδιοποιούνται και την
κάνουν να φαίνεται προσωπική.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το ανθρωπινο
πρόσωπο απεκτησε ετσι δική του ενέργεια, απλώς ιδιοποιηθηκε, παρά
φύσιν, δηλαδή με τρόπο μη φυσικό, την κοινή και μία ενέργεια της
φύσεως, επειδή δεν είναι φυσικό ένα τέτοιο πράγμα. Δηλαδή αντί να
κινηθεί η φυση με φυσικό τρόπο και χωρίς εξαναγκασμό, κινείται μη
φυσικά, περνωντας από την ύπαρξη κατα φύσιν στην ύπαρξη παρά φύσιν.
Για να καταλάβουμε καλύτερα αυτήν την
ιδιοποίηση, ας χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα του αεροπλάνου. Ο Γιώργος
και η Μαρία βρίσκονται μέσα στο αεροπλάνο. Αυτό κινείται προς έναν
προορισμό. Ας υποθέσουμε ότι, το αεροπλάνο είναι η ανθρωπίνη φύση και ο
Γιώργος με την Μαρία είναι ο Αδάμ με την Εύα, οι οποίοι εκφράζονται από
την κίνηση του μέσου μέσα στο οποίο βρίσκονται. Είναι αυτονόητο ότι ο
Γιώργος και η Μαρία δεν ένεργουν με δική τους κίνηση, επωφελουνται απλως
απο την κίνηση του αεροπλάνου, το οποιο εδω αντιπροσωπεύει τη μοναδική
ανθρωπίνη τους φύση. Ως κίνηση φανταστείτε όλη την ενέργεια της φύσεως
στην πληρότητά της, δηλαδή την αισθητική, νοερά και αυτεξούσια. Ο
προορισμός του αεροπλάνου είναι σαφής. Βαδίζει πρός τον Δημιουργό του,
δια να τελειωθεί, γιατί έτσι είναι προορισμένο. Και κινείται αυθόρμητα,
εκούσια χωρίς διαδικασια επιλογης, διαβουλευση και προγενέστερη απόφαση,
γιατί η φύση είναι αυθόρμητη και οικειοθελης. Κατά συνέπεια κινείται
ελεύθερα γιατί ο αυθορμητισμός δεν είναι αντιρροπος της ελευθερίας.
Ο Γιώργος και η Μαρία είναι ευτυχισμένοι:
χαίρονται το ταξίδι που είναι ωραίο, απολαυστικό. Βιώνουν μεγαλεία: θέα
υπέροχη, ανείπωτη τρυφή, γαλήνη χωρίς φόβους και κινδύνους. Βιώνουν με
μία λέξη τον παράδεισο, τον “τόπο” όπου μένει ο Θεός. Ο Δημιουργός είναι
μαζί τους, είναι ο ίδιος ο “τόπος” μεσα στον οποιο κινούνται, Εκείνος
τους αγαπάει και φροντίζει να αισθάνονται απόλυτα άνετοι.
Είναι προφανές ότι η κίνηση δεν είναι του
Γιώργου και της Μαρίας ως προσώπων, μα του αεροπλάνου, (της φύσεως). Ο
Γιώργος και η Μαρία δεν μπορούν να ένεργησουν αυτόνομα, γιατί δεν
διαθέτουν άλλη φύση, εκτος απο αυτήν του αεροπλάνου. Αυτό δεν αποτελεί
πρόβλημα γι᾽αυτούς ούτε συνιστα έλλειψη ελευθερίας, γιατί αυθόρμητα,
εκούσια κι᾽αυτεξούσια το αεροπλάνο κινείται με τροπο που εκφράζει
απόλυτα την φυση τους.
Το αεροσκάφος είναι χαριτωμένο, ολόχρυσο,
άνετο, αναπαυτικό και η θέα υπέροχη μέσα κι᾽ έξω. Ευχαριστούν γι᾽αυτό
τον δωρητή. Γιατί το αεροπλάνο τους επιτρέπει να υπάρχουν και να
κινηθούν ελεύθερα. Η κίνηση του αεροπλάνου είναι μία και ίδια. Κατά
συνέπεια ο Γιώργος και η Μαρία κινούνται με την ίδια κίνηση και προς την
ίδια κατεύθυνση. Βλέπουν μια μόνη χώρα, αυτή του Δημιουργού, και
αποκτούν μια κατανόηση, γιατί το αεροπλάνο διαθέτει και λογική κίνηση.
Περιτριγυρισμένοι από την ομορφιά του σύμπαντος, την οποίαν θεωρούν και
διαισθάνονται αυτό που ο Θεός δημιούργησε, πώς το δημιούργησε και γιατί
το δημιούργησε. Μπορούν να δίνουν τα ονόματα στα δημιουργημένα όντα του
κόσμου. Τα γνωρίζουν και συνεργάζονται με τον Θεό.
Συμβαίνει όμως ένα περίεργο φαινόμενο. Κάποιος “άλλος»
περνά απ᾽έξω, καποιος λογισμος και λέει στην Μαρία: “Γιατι θα πρέπει να
κάθεσαι και να χαίρεσαι το ταξίδι στο αεροπλάνο; Μπορείς να σηκωθείς να
κάνεις αεροπειρατεία. Να στρέψεις το αεροπλάνο σε άλλη κατεύθυνση και
να πας όπου εσύ θέλεις. Γιατί να βλέπεις μόνο αυτά που θέλει ο Θεός και
να μην γίνεις κι᾽ εσυ σαν Εκείνον»; «Μα γιατί να απομακρυνθώ από
Εκείνον, αφού τα πάντα τα παίρνω από Αυτόν»; απαντά η Μαρία. Και ο άλλος
εξηγεί: «Άκουσέ με σήκω, πείσε τον Γιώργο και κάντε μια αεροπειρατεία.
Παρτε εσείς την κίνηση του αεροπλάνου, για να το πάτε οπου επιθυμείτε».
«Δηλαδή πού;» ρωτά η Μαρία «Το που», της απαντά, «θα το αποφασίσετε
εσείς, γιατί αν κάνετε ένα τέτοιο πράγμα θα γίνετε θεοί εσύ και ο
Γιώργος».
Η υπόδειξη άρεσε στην Μαρία. Έπεισε τον
Γιώργο και μαζί πήγανε στο χειριστήριο. Αλλάξανε την τροχιά του
αεροπλάνου. Η κατευθυνση ανήκε στο αεροσκάφος, όχι στο Γιώργο και Μαρία,
αλλά αυτοί κάνανε δικιά τους (ιδιοποιήθηκαν) την κίνηση του αεροπλάνου.
Όταν όμως πραγματοποιήθηκε το σχέδιο, ο Γιώργος ήθελε να πάει αριστερά,
μα η Μαρία δεξιά. Έτσι το αεροπλάνο “χωρίστηκε» σε δύο
αεροπλάνα. Αυτό που πριν ήταν ένα έγινε δύο: ο Γιώργος είχε διαφορετική
κατευθυνση από την Μαρία. Η κίνηση ήταν πάντα του αεροπλάνου, μα ο
Γιώργος κι η Μαρια ιδιοποιήθηκαν την κίνηση που ανήκει στη φύση,
κατακερματίζοντάς την με αυτόν τον τρόπο: δεν υπάρχει πια ένα αεροπλάνο.
Οι δυό τους οδηγούν μεν το αεροπλάνο αλλά αυτό είναι κόκκινο για τον
Γιώργο, κίτρινο για την Μαρία, με κατευθυνση προς τα δεξιά για τον
Γιώργο, προς τα αριστερά για τη Μαρία και ουτω καθεξής. Στα χέρια του
Γιώργου και της Μαρίας το αεροσκάφος γνώρισε μόνο φθορά. Ο χρυσός και το
φως του καλύφθηκαν από φτηνή μπογιά: Τα άφησαν χωρίς την στοργική
συντήρηση του Δημιουργού, επειδή από Εκείνον ξέφυγαν μακριά και βήμα
βήμα πλησιασαν στον θάνατο, στην αυτοκαταστροφή τους.
Συμεραίνοντας μπορούμε να πούμε ότι, αν ο
άνθρωπος ήταν μόνο φύση δεν θα υπήρχε δυνατότητα να αμαρτήσει, γιατί η
φύση είναι φτιαγμένη έτσι, ώστε πάντα να ακολουθεί το θεϊκό θέλημα. Αλλά
ο άνθρωπος δεν είναι μόνο φύση, έχει κι᾽ένα τρόπο υπάρξεως της φύσης
του. Με άλλα λόγια τη φύση την χρησιμοποιεί ένα πρόσωπο, με δύο
πιθανότητες. Ή να την ακαλουθήσει, οπότε αυτή θα τον φέρει μέσα στον
Θεό, ή να την ιδιοποιηθει. Ο άνθρωπος της πτώσεως διάλεξε την ιδιοποίηση
της φύσεως. Κατά συνέπεια κάθε πρόσωπο ιδιοποιείται τις κοινες
ενέργειες της φύσεως και τις κάνει να φαίνονται προσωπικες. Τη κοινή
ενέργεια της φύσεως την ονομάζουμε φυσική ενέργεια και φυσικό θέλημα. Ενώ την ιδιοποιημένη φυσική ενέργεια και θέλημα, τα ονομάζουμε, γνωμικό θέλημα, θέλημα δηλαδή και εκφραση του προσώπου, γιατί με το γνωμικό του θέλημα καθε πρόσωπο διακρινεται από τα αλλα προσωπα. [2]
Ερώτηση πρωτειομανούς. Καταλαβαίνω
τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της “θεολογίας του προσώπου» και της
πατερικής διδασκαλίας. Αλλά η πατερική διδασκαλία δεν μπορεί ποτέ να
πείσει τον μοντέρνο άνθρωπο και την μοντέρνα φιλοσοφία. Μόνο η “θεολογία
του προσώπου» μιλάει την μοντέρνα γλώσσα και μπορεί να πλησιάσει τον
μοντέρνο άνθρωπο. Η Εκκλησία θα πρέπει απαραιτήτως να περάσει σε μία
μεταπατερική εποχή αν θέλει να πλησιάσει τον άνθρωπο του αιώνα μας. Αυτό
έκανε η σύνοδος στο Κολυμπάρι, αυτό προσπάθησαν να περάσουν τόσοι και
τόσοι ορθὀδοξοι θεολόγοι. Δεν μπορούμε πια να μιλάμε μια γλώσσα
ξεπερασμένη που δεν χρησιμοποιείται από την μοντέρνα εποχή. Συμφωνώ ότι η
σημερινή «θεολογική γλώσσα της θεολογίας του προσώπου» δεν μπορεί να
απαντήσει ούτε στους αρειανούς ούτε στους αιρετικούς της παλαιάς εποχής,
αλλά είναι η μοναδική γλώσσα που ο μοντέρνος άνθρωπος μπορεί να
αντιληφθεί. Γι᾽αυτό ο διάλογος που κάνουμε δεν μπορεί να μας οδηγήσει
πουθενά και θα ήταν καλύτερο να τον σταματήσουμε. Είναι σαν να συζητάω
με έναν άνθρωπο του έκτου μ.χ. αιώνος, αλλά ζούμε στον εικοστό πρώτο και
η γλώσσα μας θα πρέπει να αλλάξει.
Απάντηση ορθοδόξου. Δεν είμαι σύμφωνος.
Ο διάλογος θα πρέπει να συνεχιστεί θα συζητήσουμε για τον μοντέρνο άνθρωπο και για την καταστροφή που μπορεί να του προξενήσει μια γλώσσα που δεν έχει καμμία σχέση με την αλήθεια και την θεολογία.
[1] Α κορ 15,45
[2]
Ορολογία του Μαξίμου του ομολογητού: βλέπε κεφάλαια θεολογικά και
πολεμικά Πατερικαί εκδόσεις Γρηγόριος Παλαμάς Τόμος15 Α σελίδα 68. PG
91,53 c
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου