Θέλουν οι πλούσιοι την ισότητα; Και αν ναι, γιατί είναι τόσο πλούσιοι;

Αίσθηση προκάλεσε η είδηση που φιλοξενήθηκε στην πλειοψηφία των ΜΜΕ σχετικά με την έκθεση της ανθρωπιστικής οργάνωσης Oxfam ότι οκτώ άνθρωποι κατέχουν τόσο πλούτο όσο και το φτωχότερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η ανισότητα στην κατανομή του πλούτου δεν είναι τωρινό φαινόμενο βέβαια και αποτελεί ένα διαρκές αντικείμενο μελέτης για τους αναλυτές και τις κάθε είδους επιστημονικές μελέτες. Μια από τις πιο πρόσφατες σχετικές εκδόσεις στην Ελλάδα, που βάζει στο επίκεντρο το ζήτημα της κοινωνικής ανισότητας, με έναν αμείλικτο ερώτημα στον τίτλο της, είναι το βιβλίο του Τζέραλντ Άλαν Κοέν «Aν θέλεις την ισότητα, γιατί είσαι τόσο πλούσιος;» που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε μετάφραση Αργύρη Παπασυριόπουλου και Μιχάλη Παπανικολάου.

 

Στο βαθύτατα προσωπικό αυτό βιβλίο, το οποίο βασίστηκε σε μια σειρά διαλέξεών του, ο Τζ. Α. Κοέν (1941-2009), ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος του αναλυτικού μαρξισμού και ένας από τους κορυφαίους αγγλοσάξονες πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα, απορρίπτει τη μαρξιστική πίστη στο αναπόφευκτο της ισότητας αλλά και τον φιλελεύθερο ισχυρισμό ότι η δικαιοσύνη είναι τελικά νομικό ζήτημα. Πιστεύει πως μια αλλαγή στο ήθος, στον τρόπο που οι άνθρωποι παίρνουν τις καθημερινές τους αποφάσεις, είναι απαραίτητη για την επίτευξη της ισότητας και την πραγμάτωση της δικαιοσύνης. Δεν αρκεί ούτε η ιστορία ούτε γενικώς η πολιτική – απαιτείται πρώτα απ’ όλα μια ηθική επανάσταση, μια επανάσταση στην ανθρώπινη ψυχή. Αν θέλεις την ισότητα, καταλήγει ο Κοέν, δεν μπορείς να είσαι τόσο πλούσιος.

O Κοέν στις πρώτες σελίδες του βιβλίου γυρνά στα παιδικά του χρόνια ενθυμούμενος την «κόκκινη» κοινότητα του Μόντρεαλ της δεκαετίας του 1940 όπου μεγάλωσε, σε μια οικογένεια της εργατικής τάξης με κομμουνιστικές πεποιθήσεις, που τον ανέθρεψε με βάση τις αρχές της ισότητας. Τρία είναι τα ρεύματα σκέψης που επηρέασαν το περιεχόμενο των διαλέξεών του, γράφει και προσθέτει: «Και στα τρία, η κοινωνική ισότητα, στη μία ή την άλλη εκδοχή της, συνιστά ηθική επιταγή. Το πρώτο είναι ο κλασικός μαρξισμός, το δεύτερο ο εξισωτικός φιλελευθερισμός όπως εκφράζεται στο έργο του Τζων Ρωλς και το τρίτο η εξισωτική τάση μέσα στον Χριστιανισμό».

Η καθεμιά από αυτές τις εκδοχές, όμως, αντιλαμβάνεται εντελώς διαφορετικά τον φορέα που πρόκειται να πραγματοποιήσει την ισότητα. «Οι μαρξιστές», γράφει ο Κοέν, «ζουν με την πίστη ότι το επιστέγασμα των αιώνων της εκμετάλλευσης και της ταξικής πάλης θα είναι μια κατάσταση υλικής ευμάρειας που θα παρέχει σε όλους κάθε δυνατότητα αυτοπραγμάτωσης, στα πλαίσια μιας κοινωνίας όπου η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός θα συνιστά τη συνθήκη της ελεύθερης ανάπτυξης του συνόλου. Για τους οπαδούς του Ρωλς, η ισότητα δεν αποτελεί προϊόν της ταξικής πάλης (η οποία πρόκειται να επιστεφθεί από τη μελλοντική αφθονία), παρά αποτέλεσμα συνταγματικών θεσπίσεων. Μια πολιτική με δημοκρατικό προσανατολισμό οφείλει να θεσμοθετεί αρχές εξισωτικού χαρακτήρα, ή, ακριβέστερα, αρχές που εντέλλονται την ισότητα, εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες η ανισότητα λειτουργεί προς όφελος των πιο αδύνα μων. Για τους χριστιανούς, τόσο οι μαρξιστές όσο και οι οπαδοί του Ρωλς κάνουν λάθος, εφόσον για την πραγμάτωση της ισότητας δεν αρκεί ούτε η Ιστορία, και η ευμάρεια στην οποία οδηγεί, ούτε απλώς η πολιτική – απαιτείται μια ηθική επανάσταση, μια επανάσταση στην ανθρώπινη ψυχή».

Ο Κοέν, παρότι από παιδί γνώριζε και πίστευε στον μαρξισμό, όπως γράφει στο βιβλίο του, έχασε τη μαρξιστική του πίστη στο αναπόφευκτο της ισότητας. Απέρριπτε όμως επίσης τη φιλελεύθερη πίστη στην επάρκεια των πολιτικών συνταγών. Αντίθετα, όπως γράφει, πίστεψε «ότι μια αλλαγή στα κοινωνικά ήθη, μια αλλαγή στις στάσεις που οι άνθρωποι υιοθετούν ο ένας απέναντι στον άλλο μέσα στην τύρβη της καθημερινότητας, είναι απαραίτητη για την επίτευξη της ισότητας», ερχόμενος έτσι πιο κοντά απ’ ό,τι κι ο ίδιος θα περίμενε στις χριστιανικές αντιλήψεις επί του θέματος, τις οποίες στο παρελθόν υποτιμούσε.