Για κάποιους η κυκλφορία
του δεύτερου δίσκου των Ex Silentio είνα μεγάλη είδηση. Ο δίσκος θα
είναι αφιερωμένος στην πλούσια μουσική παράδοση της Μεσογείου μέσα στους
αιώνες. Ο Δημήτρης Κούντουρας (φλάουτο & διεύθυνση) , τη μουσική κατεύθυνση που φέρνει κοντά τη μονοφωνική και
την πολυφωνική παράδοση, καθώς και τη Μεσαιωνική μουσική 
από διαφορετικά
σημεία της Μεσογείου, Καστίλη, Προβηγκία, Φλωρεντία, Θράκη, Κυκλάδες...
Παράλληλα, εξηγεί και την ιδέα της «Μνήμης» ως καθοριστικού παράγοντα.
Ποια είναι η σχέση σου με την λεγόμενη «Παλιά Μουσική»;
Ασχολούμαι με την Παλιά Μουσική μέχρι και την εποχή του Μπαρόκ, ενώ ειδικεύομαι σε είδη φλάουτου με ράμφος και πλάγιου φλάουτου του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, καθώς και με την ιστορική ερμηνεία. Δηλαδή, με το πως κανείς μπορεί να προσεγγίσει τη μουσική παλιότερων εποχών, με μία -κατά το δυνατόν- πιστή απόδοση στο πνεύμα της. Ασχολήθηκα αρκετά μικρός με τη μουσική αυτή και πήγα για σπουδές στην Ολλανδία, έπειτα στο Μιλάνο, στην Αυστρία και τη Γερμανία. Εκτός από το Μπαρόκ, ειδικεύτηκα στη Μεσαιωνική μουσική, καθώς και στη φιλολογία γύρω από αυτό το είδος. Έχω κάνει Διδακτορικό με αντικείμενο την επιρροή του ουμανισμού στην Ιταλική Αναγέννηση και στη Μουσική. Παράλληλα, ασχολήθηκα με τα παλιά Γαλλικά και Ιταλικά, σε γλωσσικό επίπεδο.
Πως συνδέεται η κατεύθυνση αυτή με την φολκ μουσική;
Τα τελευταία δέκα χρόνια, έχω αναπτύξει συνεργασία με μουσικούς της παραδοσιακής μουσικής. Προσπαθήσαμε να βρούμε ένα κοινό τόπο για να αποδώσουμε τη μουσική αυτή, ορμώμενοι και από τα όργανα. Φερ’ ειπείν, το ούτι και η βιέλα, που υπήρχαν σε ευρωπαϊκό έδαφος (Ισπανία) και που είναι σημεία αναφορά και στο cd μας. Εκείνη την εποχή συνυπήρχαν αρμονικά Ισπανοί, Εβραίοι και Άραβες μουσικοί. Ειδικά στην εποχή του Alfonso, τον 13ο αιώνα, η μουσική αυτή έφτασε στην ακμή της, αφού ο ίδιος ήταν προστάτης των Τεχνών και ποιητής, όπως και μουσικός, αφού έγραψε και μελωδίες.
Αυτός είναι και ο μουσικός πυρήνας των Ex Silentio;
Έχουμε ως βάση το να γεφυρώσουμε μουσικές, που φαινομενικά δεν είναι κοντινές, αλλά έχουν κοινά στοιχεία. Την τροπική μουσική στη Δύση και την τροπική στην Ανατολή, τα μακάμια και τον αυτοσχεδιασμό ως βασικό στοιχείο που ενώνει μουσικές κουλτούρες. Με το σύνολο Ex Silentio στραφήκαμε προς τα εκεί, από το 2001 που ξεκίνησε το σχήμα. Αρχικά, ήμασταν πιο κοντά στο Μπαρόκ, αλλά με τα χρόνια πήγαμε και σε πιο παλιές μουσικές, προς τα τέλη του Μεσαίωνα και τις αρχές της Αναγέννησης. Εξερευνήσαμε το μονοφωνικό και το πολυφωνικό είδος μουσικής, κυρίως το κοσμικό, λιγότερο το θρησκευτικό. Η περίπτωση του Alfonso X, El Sabio αποτελεί παράδειγμα μιας έντεχνης κοσμικής μουσικής, όπου ακούει κανείς μονοφωνικό και λέει πως έχει και στοιχεία φολκ, αλλά ταυτόχρονα πως είναι και περίτεχνη μουσική. Η ποιητική γλώσσα είναι πολύ ενδιαφέρουσα, όπως και οι μελωδίες.
Πως ξεκίνησε η συνεργασία με μουσικούς που βρίσκονται πιο κοντά στη δημοτική μουσική;
Από την ιδέα και την ανάγκη να εκμεταλλευτεί κανείς το δυναμικό, από τον παραδοσιακό χώρο, όπως ο Θύμιος Ατζακάς, που έχει και κλασικό υπόβαθρο, μουσικούς κρουστών, όπως ο Νίκος Βαρελάς και μουσικούς της Παλιάς Μουσικής, όπως ο Ανδρέας Λινός, ο οποίος παράλληλα έχει σχέση με τα παραδοσιακά όργανα. Αυτοί έδωσαν ένα άλλο στίγμα στο σύνολο, μέσα από τον αυτοσχεδιασμό και την προσέγγιση μέσα από την παραδοσιακή μουσική, ώστε να ξεφύγουμε λιγάκι από το πιο Λόγιο. Ενδιαφέρουσα, είναι επίσης, η κοινή ανάμεσα δύο κόσμους, ιδέα μιας μεγάλης φόρμας απαγγελτικής μουσικής. Πρόκειται για μεγάλα ποιήματα - απαγγελίες για σταυροφορίες και έρωτες. Στο τελευταίο κομμάτι του δίσκου Στο κάστρο της Αστροπαλιάς υπάρχει μία περίπτωση δικιάς μας απόδοσης, καθώς το συγκεκριμένο παραδοσιακό τραγούδι θα μπορούσε να είναι ενός Γάλλου τροβαδούρου, με όλες αυτές τις στροφές να εξελίσσονται σε μια διαφορετική ενορχήστρωση, αλλά ταυτόχρονα και σε μια παρόμοια κατάσταση. Εκεί βλέπεις τον παραλληλισμό των δύο κόσμων. Με κοινές συνιστώσες και κοινή ευαισθησία. Αυτός ο δίσκος σε αντίθεση με τον προηγούμενο που ήταν αφιερωμένος στο έργο του Γκιγιώμ Ντυ Φαϊ και σύγχρονων συνθετών του 15ου αιώνα, επιχειρεί να δείξει τη μουσική διάσπαση, σε διαφορετικά σημεία της Μεσογείου και το τι συνέβαινε στον Μεσαίωνα. Σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορείς να αποκλείσεις τις παραδοσιακές μουσικές γιατί είναι μεγάλο μέρος της κουλτούρας της Μεσογείου.
Στο σημείωμα του δίσκου τονίζεις ιδιαίτερα την έννοια της «μνήμης»…
Η ιδέα της μνήμης ακόμη και για τη Λόγια δυτική μουσική έπαιζε μεγάλο ρόλο. Εκείνη την εποχή κατέγραφαν τις μουσικές, αλλά πολύ σπάνια έπαιζαν από τα χειρόγραφα. Μάθαιναν τα κομμάτια «απ’ έξω». Στοιχείο που όταν η μουσική έγινε πιο περίπλοκη με την πολυφωνία, χάθηκε. Ωστόσο, η ιδέα της μνήμης είναι ένας πολύ μεγάλης σημασίας συνδετικός κρίκος της Παλιότερης τέχνης της Μουσικής. Ένας τροβαδούρος έπαιζε τα κομμάτια του, τα έπιανε κάποιος άλλος, τα μάθαινε και τα έπαιζε κι αυτός, μέσα από δικό του βίωμα, όπως στην παραδοσιακή μουσική. Ο κάθε τόπος έχει τη δική του μνήμη, που τελικά είναι η ταυτότητά του. Για τη Νότια Γαλλία είναι η προβηγκιανή ποίηση και η ποίηση των τροβαδούρων, για τους Ισπανούς είναι τα Cantigas de Santa Maria, τα τραγούδια της Παναγίας, αν μιλάμε για την Ανατολική Μεσόγειο είναι η ελληνική παράδοση, η αραβική κ.ο.κ.
Η «Μνήμη», ωστόσο, είναι στοιχείο συντηρητικό ή ανανεωτικό;
Στη μουσική διδασκαλία, η μνήμη ήταν και παραμένει ο τρόπος εκμάθησης. Ο μαθητής μαθαίνει από το δάσκαλο τη μουσική και τον τρόπο να παίζει ένα όργανο. Οπότε, η μνήμη ήταν αναγκαία συνθήκη για να διατηρηθεί μία παράδοση διδασκαλίας, μουσικής κατεύθυνσης και στυλ. Είναι στοιχείο παράδοσης, όχι συντηρητικό, αλλά αναγκαίο. Επίσης, στο νεωτερισμό η μνήμη είναι παρούσα. Η παρτιτούρα είναι ένα σχεδιάγραμμα για το πώς να διαβάσεις ένα μουσικό κείμενο. Η μνήμη είναι όμως που διαμορφώνει τη μουσική, ενώ η ίδια ως Τέχνη είναι τόσο αφηρημένη που παραμένει πάντα ανοιχτή σε αλλαγές… Ένα ακόμη παράδειγμα, αποτελούν τα Σεφαραδίτικα. Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε ήρθαν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Δεν έχουμε ιδέα εάν τα τραγούδια του 19ου αιώνα ήταν τα ίδια με αυτά που τραγουδούσαν τον 15ο αιώνα μετά τη διασπορά. Η μνήμη όμως τα διατήρησε με κάποιο τρόπο, ίσως παραλλαγμένα, αλλά τα διατήρησε. Ένα ακόμη στοιχείο, στο οποίο φαίνεται να εστιάζουν οι Ex Silentio είναι η μονοφωνική μουσική… Με ενδιέφερε να αποτυπωθεί η ιδέα της μονοφωνικής μουσικής. Εκείνη την εποχή, είχε σημασία ο Ισοκράτης και το ρόλο αυτό μπορούσε να παίξει η βιέλα ή ένα μικρό όργανο. Αυτός ο συνδυασμός δίνει μια τεράστια δυνατότητα ενορχήστρωσης. Στο δίσκο μας, έχουμε μια ενδιαφέρουσα και πιστή στο πνεύμα των τροβαδούρων ερμηνεία, όπου ο ερμηνευτής συνοδεύει ο ίδιος τον εαυτό του με μια Viola de Roda. Είναι ό,τι πιο χαρακτηριστικό για ένα τροβαδούρο να παίζει και το όργανο. Στοιχείο συνάφειας αποτελεί και το πόσο κοντά είναι τα όργανα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης με τα παραδοσιακά όργανα. Για παράδειγμα, η Μεσαιωνική βιέλα προήλθε και αυτή από τον αραβικό κόσμο και είναι πολύ κοντά σε όλων των ειδών λύρας.
Ποιο είναι το όριο για μία παρέμβαση στη μουσική ερμηνεία;
Η μουσική ερμηνεία είναι σαν τη γλώσσα. Η γλώσσα που μιλούσαν οι Έλληνες του ‘20 και του ‘30 είναι για εμάς λίγο ξένη. Την καταλαβαίνουμε, αλλά ως αρχαϊκή. Σήμερα έχουμε μια άλλη γλωσσολογική καθημερινότητα. Όπως ο τρόπος ομιλίας και η ίδια η γλώσσα αλλάζουν από γενιά σε γενιά, έτσι αλλάζει και η ερμηνεία. Στοιχείο πολύ υγιές. Όπως εκφράστηκε ο άνθρωπος του 1900 με το δικό του τρόπο, έτσι κι ο άνθρωπος του 2015 εκφράζεται και αυτός με δικό του τρόπο. Παρομοίως, ο μουσικός εκτελεστής, που προσεγγίζει ένα μουσικό έργο, το κάνει κάθε φορά με το δικό του τρόπο. Ασφαλώς, ακολουθώντας κάποια παράδοση, δεν υπάρχει παρθενογένεση. Βάζοντας, ωστόσο, και τα δικά του στοιχεία, μετατοπίζει λίγο τα βάρος, προσθέτει δικό του λεξιλόγιο, προκειμένου να εκφραστεί. Με την αναβίωση της Παλιάς Μουσικής στην Ευρώπη, αυτό το ερώτημα προκύπτει.
Υπάρχει περίπτωση εμείς να παίξουμε όπως ο άνθρωπος του 1700;
Καμία. Έχουμε τα έργα, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς το πώς παίχθηκαν, διότι δεν έχουμε ηχητική καταγραφή. Οπότε πρέπει να πάρεις τις πληροφορίες, να εμπνευστείς από αυτές, να μάθεις και να κάνεις μια απόδοση που να έχει το πνεύμα κι όχι το γράμμα, γιατί το πνεύμα είναι αυτό που παραμένει.
Πως έγινε η επιλογή για το ρεπερτόριο του cd;
Το cd είναι καταγραφή των κομματιών που παίζουμε τα τελευταία 5 χρόνια, τουλάχιστον. Δεύτερον, ήθελα να υπάρχει μια εκπροσώπηση από πολλές διαφορετικές μουσικές. Αρχίζοντας από την Αραβοανδαλουσιανή παράδοση (Ισπανία – Lammabada Yatathanna) και συνεχίζοντας στην Καταλονία, την Προβηγκία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τη σεφαραδίτικη παράδοση. Το cd περιλαμβάνει –ουσιαστικά- όλες τις κουλτούρες της Μεσογείου, κάτι που αποτελούσε και μια προσωπική πρόκληση, σε γλωσσικό επίπεδο. Υπάρχει και αυτός ο πλούτος, διότι άσχετα από τη μουσική σύνθεση, η γλώσσα είναι φορέας ενός μουσικού νοήματος. Όχι εκλογικευμένο, αλλά νόημα. Η ιδέα της μουσικής της γλώσσας και πως αυτή μπορεί να γίνει καταλύτης με ενδιαφέρει πολύ.
Σε ποιο βαθμό η Βυζαντινή μουσική επηρέασε και την αντίστοιχη Δυτική;
Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια υπήρξε μια πολύ ενδιαφέρουσα επιρροή, σχετικά με το εκκλησιαστικό όργανο, το Αμβροσιανό Μέλος και την εποχή των πρώτων θρησκευτικών ύμνων στην Ιταλία. Ειδικά, την ιδέα του εκκλησιαστικού οργάνου τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα, αφού ένα κοσμικό όργανο στην Αυλή των Αυτοκράτορα του Βυζαντίου, η ύδραυλις, βρέθηκε στην Ιταλία ως δώρο στον Πάπα και έγινε το κατεξοχήν θρησκευτικό όργανο της Δύσης. Άρα, το Βυζάντιο, ως προς την τεχνοτροπία, νομίζω πως ήταν μια από τις επιρροές. Στο Βυζάντιο υπήρχαν, επίσης, και οι βιέλες, οι οποίες κατά μια άποψη ήρθαν από τον αραβικό κόσμο. Ένα ερώτημα είναι το πόσο διαφορετικά ακουγόταν. Ποια η επικαιρότητα της Παλιάς Μουσικής; Γενικότερα, η αισθητική της Μεσαιωνικής και της Παραδοσιακής μουσικής, φέρει ένα πιο γήινο άκουσμα. Μια σχετική απλότητα μελωδίας και στίχων με λίγα ντεσιμπέλ, αφήνουν ένα χρώμα χωρίς να επιβάλλουν πολλά παραπάνω. Είναι μια είδους επιστροφή στην απλότητα, που ήταν πάντα γνώριμη και στις μέρες μας τείνει να χαθεί. Στη σημερινή mainstream σκηνή είναι τόσο χαρακτηριστική η υπερπληροφόρηση και η έννοια του γρήγορου, όπου το να ακούσει κανείς ένα κομμάτι 10 λεπτών φέρνει μια άλλη διάσταση, ένα αντίβαρο, με σχετική απλότητα και πιο γήινη διάσταση…
* MNEME - MNHMH | Μεσαιωνική μουσική από τη Μεσόγειο 1. Da que deus mamou - Cantiga de Santa Maria Nr. 77, 2. Rosa das Rosas - Cantiga de Santa Maria Nr. 10, 3. Saltarello - Trotto - Κώδικας του Λονδίνου, British Library, Add. 29987, 4. Puncha puncha - Σεφαραδίτικη παράδοση, 5. Lammabada Yatathanna - Αραβο-ανδαλουσιανή παράδοση, 6. Zonaradikos - Παραδοσιακός χορός από τη Θράκη, 7. De poni amor - Gherardello da Firenze (Ιταλία, 14ος αιώνας), 8. Ghaetta - Κώδικας του Λονδίνου, British Library, Add. 29987 , 9. Aras pot hom - Raimbaut de Vaqueiras ( ; - 1207), 10. Castle of Astropalia - Ελληνικό παραδοσιακό Ex Silentio - Σύνολο παλαιάς μουσικής Θεοδώρα Μπάκα - φωνή, Δημήτρης Κούντουρας - φλάουτο με ράμφος & μουσική διεύθυνση, Θύμιος Ατζακάς - ούτι, Ανδρέας Λινός, Ηλέκτρα Μηλιάδου, Tobias Schlierf - φωνή, οργκανέτο, βιέλα, βιέλα με τροχό, Νίκος Βαρελάς - κρουστά
πηγή
από διαφορετικά
σημεία της Μεσογείου, Καστίλη, Προβηγκία, Φλωρεντία, Θράκη, Κυκλάδες... Παράλληλα, εξηγεί και την ιδέα της «Μνήμης» ως καθοριστικού παράγοντα.
Ποια είναι η σχέση σου με την λεγόμενη «Παλιά Μουσική»;
Ασχολούμαι με την Παλιά Μουσική μέχρι και την εποχή του Μπαρόκ, ενώ ειδικεύομαι σε είδη φλάουτου με ράμφος και πλάγιου φλάουτου του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, καθώς και με την ιστορική ερμηνεία. Δηλαδή, με το πως κανείς μπορεί να προσεγγίσει τη μουσική παλιότερων εποχών, με μία -κατά το δυνατόν- πιστή απόδοση στο πνεύμα της. Ασχολήθηκα αρκετά μικρός με τη μουσική αυτή και πήγα για σπουδές στην Ολλανδία, έπειτα στο Μιλάνο, στην Αυστρία και τη Γερμανία. Εκτός από το Μπαρόκ, ειδικεύτηκα στη Μεσαιωνική μουσική, καθώς και στη φιλολογία γύρω από αυτό το είδος. Έχω κάνει Διδακτορικό με αντικείμενο την επιρροή του ουμανισμού στην Ιταλική Αναγέννηση και στη Μουσική. Παράλληλα, ασχολήθηκα με τα παλιά Γαλλικά και Ιταλικά, σε γλωσσικό επίπεδο.
Πως συνδέεται η κατεύθυνση αυτή με την φολκ μουσική;
Τα τελευταία δέκα χρόνια, έχω αναπτύξει συνεργασία με μουσικούς της παραδοσιακής μουσικής. Προσπαθήσαμε να βρούμε ένα κοινό τόπο για να αποδώσουμε τη μουσική αυτή, ορμώμενοι και από τα όργανα. Φερ’ ειπείν, το ούτι και η βιέλα, που υπήρχαν σε ευρωπαϊκό έδαφος (Ισπανία) και που είναι σημεία αναφορά και στο cd μας. Εκείνη την εποχή συνυπήρχαν αρμονικά Ισπανοί, Εβραίοι και Άραβες μουσικοί. Ειδικά στην εποχή του Alfonso, τον 13ο αιώνα, η μουσική αυτή έφτασε στην ακμή της, αφού ο ίδιος ήταν προστάτης των Τεχνών και ποιητής, όπως και μουσικός, αφού έγραψε και μελωδίες.
Αυτός είναι και ο μουσικός πυρήνας των Ex Silentio;
Έχουμε ως βάση το να γεφυρώσουμε μουσικές, που φαινομενικά δεν είναι κοντινές, αλλά έχουν κοινά στοιχεία. Την τροπική μουσική στη Δύση και την τροπική στην Ανατολή, τα μακάμια και τον αυτοσχεδιασμό ως βασικό στοιχείο που ενώνει μουσικές κουλτούρες. Με το σύνολο Ex Silentio στραφήκαμε προς τα εκεί, από το 2001 που ξεκίνησε το σχήμα. Αρχικά, ήμασταν πιο κοντά στο Μπαρόκ, αλλά με τα χρόνια πήγαμε και σε πιο παλιές μουσικές, προς τα τέλη του Μεσαίωνα και τις αρχές της Αναγέννησης. Εξερευνήσαμε το μονοφωνικό και το πολυφωνικό είδος μουσικής, κυρίως το κοσμικό, λιγότερο το θρησκευτικό. Η περίπτωση του Alfonso X, El Sabio αποτελεί παράδειγμα μιας έντεχνης κοσμικής μουσικής, όπου ακούει κανείς μονοφωνικό και λέει πως έχει και στοιχεία φολκ, αλλά ταυτόχρονα πως είναι και περίτεχνη μουσική. Η ποιητική γλώσσα είναι πολύ ενδιαφέρουσα, όπως και οι μελωδίες.
Πως ξεκίνησε η συνεργασία με μουσικούς που βρίσκονται πιο κοντά στη δημοτική μουσική;
Από την ιδέα και την ανάγκη να εκμεταλλευτεί κανείς το δυναμικό, από τον παραδοσιακό χώρο, όπως ο Θύμιος Ατζακάς, που έχει και κλασικό υπόβαθρο, μουσικούς κρουστών, όπως ο Νίκος Βαρελάς και μουσικούς της Παλιάς Μουσικής, όπως ο Ανδρέας Λινός, ο οποίος παράλληλα έχει σχέση με τα παραδοσιακά όργανα. Αυτοί έδωσαν ένα άλλο στίγμα στο σύνολο, μέσα από τον αυτοσχεδιασμό και την προσέγγιση μέσα από την παραδοσιακή μουσική, ώστε να ξεφύγουμε λιγάκι από το πιο Λόγιο. Ενδιαφέρουσα, είναι επίσης, η κοινή ανάμεσα δύο κόσμους, ιδέα μιας μεγάλης φόρμας απαγγελτικής μουσικής. Πρόκειται για μεγάλα ποιήματα - απαγγελίες για σταυροφορίες και έρωτες. Στο τελευταίο κομμάτι του δίσκου Στο κάστρο της Αστροπαλιάς υπάρχει μία περίπτωση δικιάς μας απόδοσης, καθώς το συγκεκριμένο παραδοσιακό τραγούδι θα μπορούσε να είναι ενός Γάλλου τροβαδούρου, με όλες αυτές τις στροφές να εξελίσσονται σε μια διαφορετική ενορχήστρωση, αλλά ταυτόχρονα και σε μια παρόμοια κατάσταση. Εκεί βλέπεις τον παραλληλισμό των δύο κόσμων. Με κοινές συνιστώσες και κοινή ευαισθησία. Αυτός ο δίσκος σε αντίθεση με τον προηγούμενο που ήταν αφιερωμένος στο έργο του Γκιγιώμ Ντυ Φαϊ και σύγχρονων συνθετών του 15ου αιώνα, επιχειρεί να δείξει τη μουσική διάσπαση, σε διαφορετικά σημεία της Μεσογείου και το τι συνέβαινε στον Μεσαίωνα. Σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορείς να αποκλείσεις τις παραδοσιακές μουσικές γιατί είναι μεγάλο μέρος της κουλτούρας της Μεσογείου.
Στο σημείωμα του δίσκου τονίζεις ιδιαίτερα την έννοια της «μνήμης»…
Η ιδέα της μνήμης ακόμη και για τη Λόγια δυτική μουσική έπαιζε μεγάλο ρόλο. Εκείνη την εποχή κατέγραφαν τις μουσικές, αλλά πολύ σπάνια έπαιζαν από τα χειρόγραφα. Μάθαιναν τα κομμάτια «απ’ έξω». Στοιχείο που όταν η μουσική έγινε πιο περίπλοκη με την πολυφωνία, χάθηκε. Ωστόσο, η ιδέα της μνήμης είναι ένας πολύ μεγάλης σημασίας συνδετικός κρίκος της Παλιότερης τέχνης της Μουσικής. Ένας τροβαδούρος έπαιζε τα κομμάτια του, τα έπιανε κάποιος άλλος, τα μάθαινε και τα έπαιζε κι αυτός, μέσα από δικό του βίωμα, όπως στην παραδοσιακή μουσική. Ο κάθε τόπος έχει τη δική του μνήμη, που τελικά είναι η ταυτότητά του. Για τη Νότια Γαλλία είναι η προβηγκιανή ποίηση και η ποίηση των τροβαδούρων, για τους Ισπανούς είναι τα Cantigas de Santa Maria, τα τραγούδια της Παναγίας, αν μιλάμε για την Ανατολική Μεσόγειο είναι η ελληνική παράδοση, η αραβική κ.ο.κ.
Η «Μνήμη», ωστόσο, είναι στοιχείο συντηρητικό ή ανανεωτικό;
Στη μουσική διδασκαλία, η μνήμη ήταν και παραμένει ο τρόπος εκμάθησης. Ο μαθητής μαθαίνει από το δάσκαλο τη μουσική και τον τρόπο να παίζει ένα όργανο. Οπότε, η μνήμη ήταν αναγκαία συνθήκη για να διατηρηθεί μία παράδοση διδασκαλίας, μουσικής κατεύθυνσης και στυλ. Είναι στοιχείο παράδοσης, όχι συντηρητικό, αλλά αναγκαίο. Επίσης, στο νεωτερισμό η μνήμη είναι παρούσα. Η παρτιτούρα είναι ένα σχεδιάγραμμα για το πώς να διαβάσεις ένα μουσικό κείμενο. Η μνήμη είναι όμως που διαμορφώνει τη μουσική, ενώ η ίδια ως Τέχνη είναι τόσο αφηρημένη που παραμένει πάντα ανοιχτή σε αλλαγές… Ένα ακόμη παράδειγμα, αποτελούν τα Σεφαραδίτικα. Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε ήρθαν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Δεν έχουμε ιδέα εάν τα τραγούδια του 19ου αιώνα ήταν τα ίδια με αυτά που τραγουδούσαν τον 15ο αιώνα μετά τη διασπορά. Η μνήμη όμως τα διατήρησε με κάποιο τρόπο, ίσως παραλλαγμένα, αλλά τα διατήρησε. Ένα ακόμη στοιχείο, στο οποίο φαίνεται να εστιάζουν οι Ex Silentio είναι η μονοφωνική μουσική… Με ενδιέφερε να αποτυπωθεί η ιδέα της μονοφωνικής μουσικής. Εκείνη την εποχή, είχε σημασία ο Ισοκράτης και το ρόλο αυτό μπορούσε να παίξει η βιέλα ή ένα μικρό όργανο. Αυτός ο συνδυασμός δίνει μια τεράστια δυνατότητα ενορχήστρωσης. Στο δίσκο μας, έχουμε μια ενδιαφέρουσα και πιστή στο πνεύμα των τροβαδούρων ερμηνεία, όπου ο ερμηνευτής συνοδεύει ο ίδιος τον εαυτό του με μια Viola de Roda. Είναι ό,τι πιο χαρακτηριστικό για ένα τροβαδούρο να παίζει και το όργανο. Στοιχείο συνάφειας αποτελεί και το πόσο κοντά είναι τα όργανα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης με τα παραδοσιακά όργανα. Για παράδειγμα, η Μεσαιωνική βιέλα προήλθε και αυτή από τον αραβικό κόσμο και είναι πολύ κοντά σε όλων των ειδών λύρας.
Ποιο είναι το όριο για μία παρέμβαση στη μουσική ερμηνεία;
Η μουσική ερμηνεία είναι σαν τη γλώσσα. Η γλώσσα που μιλούσαν οι Έλληνες του ‘20 και του ‘30 είναι για εμάς λίγο ξένη. Την καταλαβαίνουμε, αλλά ως αρχαϊκή. Σήμερα έχουμε μια άλλη γλωσσολογική καθημερινότητα. Όπως ο τρόπος ομιλίας και η ίδια η γλώσσα αλλάζουν από γενιά σε γενιά, έτσι αλλάζει και η ερμηνεία. Στοιχείο πολύ υγιές. Όπως εκφράστηκε ο άνθρωπος του 1900 με το δικό του τρόπο, έτσι κι ο άνθρωπος του 2015 εκφράζεται και αυτός με δικό του τρόπο. Παρομοίως, ο μουσικός εκτελεστής, που προσεγγίζει ένα μουσικό έργο, το κάνει κάθε φορά με το δικό του τρόπο. Ασφαλώς, ακολουθώντας κάποια παράδοση, δεν υπάρχει παρθενογένεση. Βάζοντας, ωστόσο, και τα δικά του στοιχεία, μετατοπίζει λίγο τα βάρος, προσθέτει δικό του λεξιλόγιο, προκειμένου να εκφραστεί. Με την αναβίωση της Παλιάς Μουσικής στην Ευρώπη, αυτό το ερώτημα προκύπτει.
Υπάρχει περίπτωση εμείς να παίξουμε όπως ο άνθρωπος του 1700;
Καμία. Έχουμε τα έργα, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς το πώς παίχθηκαν, διότι δεν έχουμε ηχητική καταγραφή. Οπότε πρέπει να πάρεις τις πληροφορίες, να εμπνευστείς από αυτές, να μάθεις και να κάνεις μια απόδοση που να έχει το πνεύμα κι όχι το γράμμα, γιατί το πνεύμα είναι αυτό που παραμένει.
Πως έγινε η επιλογή για το ρεπερτόριο του cd;
Το cd είναι καταγραφή των κομματιών που παίζουμε τα τελευταία 5 χρόνια, τουλάχιστον. Δεύτερον, ήθελα να υπάρχει μια εκπροσώπηση από πολλές διαφορετικές μουσικές. Αρχίζοντας από την Αραβοανδαλουσιανή παράδοση (Ισπανία – Lammabada Yatathanna) και συνεχίζοντας στην Καταλονία, την Προβηγκία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τη σεφαραδίτικη παράδοση. Το cd περιλαμβάνει –ουσιαστικά- όλες τις κουλτούρες της Μεσογείου, κάτι που αποτελούσε και μια προσωπική πρόκληση, σε γλωσσικό επίπεδο. Υπάρχει και αυτός ο πλούτος, διότι άσχετα από τη μουσική σύνθεση, η γλώσσα είναι φορέας ενός μουσικού νοήματος. Όχι εκλογικευμένο, αλλά νόημα. Η ιδέα της μουσικής της γλώσσας και πως αυτή μπορεί να γίνει καταλύτης με ενδιαφέρει πολύ.
Σε ποιο βαθμό η Βυζαντινή μουσική επηρέασε και την αντίστοιχη Δυτική;
Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια υπήρξε μια πολύ ενδιαφέρουσα επιρροή, σχετικά με το εκκλησιαστικό όργανο, το Αμβροσιανό Μέλος και την εποχή των πρώτων θρησκευτικών ύμνων στην Ιταλία. Ειδικά, την ιδέα του εκκλησιαστικού οργάνου τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα, αφού ένα κοσμικό όργανο στην Αυλή των Αυτοκράτορα του Βυζαντίου, η ύδραυλις, βρέθηκε στην Ιταλία ως δώρο στον Πάπα και έγινε το κατεξοχήν θρησκευτικό όργανο της Δύσης. Άρα, το Βυζάντιο, ως προς την τεχνοτροπία, νομίζω πως ήταν μια από τις επιρροές. Στο Βυζάντιο υπήρχαν, επίσης, και οι βιέλες, οι οποίες κατά μια άποψη ήρθαν από τον αραβικό κόσμο. Ένα ερώτημα είναι το πόσο διαφορετικά ακουγόταν. Ποια η επικαιρότητα της Παλιάς Μουσικής; Γενικότερα, η αισθητική της Μεσαιωνικής και της Παραδοσιακής μουσικής, φέρει ένα πιο γήινο άκουσμα. Μια σχετική απλότητα μελωδίας και στίχων με λίγα ντεσιμπέλ, αφήνουν ένα χρώμα χωρίς να επιβάλλουν πολλά παραπάνω. Είναι μια είδους επιστροφή στην απλότητα, που ήταν πάντα γνώριμη και στις μέρες μας τείνει να χαθεί. Στη σημερινή mainstream σκηνή είναι τόσο χαρακτηριστική η υπερπληροφόρηση και η έννοια του γρήγορου, όπου το να ακούσει κανείς ένα κομμάτι 10 λεπτών φέρνει μια άλλη διάσταση, ένα αντίβαρο, με σχετική απλότητα και πιο γήινη διάσταση…
* MNEME - MNHMH | Μεσαιωνική μουσική από τη Μεσόγειο 1. Da que deus mamou - Cantiga de Santa Maria Nr. 77, 2. Rosa das Rosas - Cantiga de Santa Maria Nr. 10, 3. Saltarello - Trotto - Κώδικας του Λονδίνου, British Library, Add. 29987, 4. Puncha puncha - Σεφαραδίτικη παράδοση, 5. Lammabada Yatathanna - Αραβο-ανδαλουσιανή παράδοση, 6. Zonaradikos - Παραδοσιακός χορός από τη Θράκη, 7. De poni amor - Gherardello da Firenze (Ιταλία, 14ος αιώνας), 8. Ghaetta - Κώδικας του Λονδίνου, British Library, Add. 29987 , 9. Aras pot hom - Raimbaut de Vaqueiras ( ; - 1207), 10. Castle of Astropalia - Ελληνικό παραδοσιακό Ex Silentio - Σύνολο παλαιάς μουσικής Θεοδώρα Μπάκα - φωνή, Δημήτρης Κούντουρας - φλάουτο με ράμφος & μουσική διεύθυνση, Θύμιος Ατζακάς - ούτι, Ανδρέας Λινός, Ηλέκτρα Μηλιάδου, Tobias Schlierf - φωνή, οργκανέτο, βιέλα, βιέλα με τροχό, Νίκος Βαρελάς - κρουστά
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου