ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Ἀδιακρισίες στήν ποιμαντική καί τήν ἄσκηση:

Ἡ ὑπερβολή στήν νηστεία πρόσκομμα στήν προσευχή

[8^ε ΜΕΡΟΣ]

   τοῦ π. Θωμᾶ Βαμβίνη

 Ὅπως φαίνεται ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας γιά τόν π.Ἰ.Δ. εἶναι μιά ἄκαμπτη ἰδεολογία, ξένη πρός τήν ζωή, ἄσχετη μέ τήν τρεπτότητα καί ποικιλότητα τοῦ θνητοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος θέλει νά ὁδεύση τήν ὁδό τῆς Ἐκκλησίας. Γι’ αὐτό δείχνει νά μήν ἐννοῆ τίς προτεραιότητες πού ὑπάρχουν μέσα στόν ἐκκλησιαστικό βίο, νά μήν καταλαβαίνη τήν διάκριση τῶν ἁγίων Πατέρων καί τῶν συγχρόνων πνευματικῶν πατέρων, νά βρίσκη στίς διακριτικές ποιμαντικές τους ἀπόψεις ἀντιφάσεις καί νά ἐμφανίζεται ἰδεολογικά ἄκαμπτος ὅταν γίνεται λόγος γιά τίς προϋποθέσεις πού ἔχει ἡ ἄσκηση τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν.

Ἔτσι, διαβάζοντας στό βιβλίο: Οἶδα ἄνθρωπον ἐν Χριστῷ τήν ἄποψη τοῦ Γέροντος Σωφρονίου γιά τήν προτεραιότητα τῆς ἐσωτερικῆς προσευχῆς μέ πένθος σέ σχέση μέ τήν νηστεία, καθώς καί γιά τίς ἀρνητικές συνέπειες τῆς ἀδιάκριτης νηστείας, ἐξανέστη.

Τό ἀπόσταγμα τῆς πείρας τοῦ Γέροντος Σωφρονίου ἐκφράστηκε ὡς ἐξῆς:

«Δέν βοηθᾶ στήν πνευματική προκοπή τόσο ἡ νηστεία, ὅσο ἡ προσευχή καί μάλιστα ἡ ἐσωτερική προσευχή μέ πένθος. Μερικές φορές ἡ πολλή καί ἀδιάκριτη νηστεία δημιουργεῖ προβλήματα στήν προσευχή»^[1].

Αὐτό γιά τόν π.Ἰ.Δ. εἶναι «πρωτάκουστον». Δέν ἔχει δηλαδή ἀκούσει ποτέ, καί δέν ἔχει διαβάσει πουθενά, ὁ ἐπανεκδότης τῆς Πατρολογίας, ὅτι ὑπάρχει «ἀδιάκριτη νηστεία» πού δημιουργεῖ προσκόμματα στήν προσευχή. Γι’ αὐτό σχολιάζοντας τήν καταγεγραμμένη ἀπό τόν Μητροπολίτη Ναυπάκτου ἄποψη τοῦ Γέροντος Σωφρονίου γράφει:

«Διά πρώτην φοράν συναντῶ διατύπωσιν δυσαρμονίας προσευχῆς καί νηστείας, μάλιστα δέ ἀπό ἕνα ἱερομόναχον καί ἀπό ἕνα Ἐπίσκοπον, τόν Ναυπάκτου Ἱερόθεον. Κακόδοξον τοῦτο καί ἀθεολόγητον...

Ὑποβαθμίζει, καταφανῶς, ὁ Ναυπάκτου μαζί μέ τόν “ἅγιόν” του Σωφρόνιον τήν νηστείαν ὡς παράγον-τα βοηθείας “εἰς τήν πνευματικήν προκοπήν”, ἐρχόμενος εἰς ἀντίθεσιν καί πρός τήν Ἁγίαν Γραφήν καί πρός τήν Ἱεράν Παράδοσιν...

Ὁ Ναυπάκτου ἔγραψε περί τοῦ “Ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ”. Ἀλλά, ὅπως φαίνεται, ἀπέρριψεν ὅλα ὅσα διεπίστωσεν ἀπό τά ἀσκητικά κείμενα, ὅτι οἱ περίφημοι μεγάλοι ἀσκηταί ἔτρωγον ἅπαξ, δίς ἕως τρεῖς φοράς τήν ἑβδομάδα παξιμάδι μόνον καί ἦσαν νυχθημερόν προσευχόμενοι»^[2].

Πρίν ποῦμε ὁ,τιδήποτε ἄλλο θά παραθέσουμε –σέ μετάφραση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου– τί γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος γιά τόν «θεήλατο Εὐάγριο», ὁ ὁποῖος μᾶλλον θά συμφωνοῦσε μέ τόν π.Ἰ.Δ.. Γράφει ὁ Ἅγιος στό ιδ΄ λόγο του Περί γαστριμαργίας:

«Ἐνόμισε ὁ θεήλατος Εὐάγριος ὅτι ἔγινε σοφώτερος τῶν σοφῶν καί στήν μορφή καί στό περιεχόμενο τῶν λόγων του. Ἀπατήθηκε ὅμως ὁ ταλαίπωρος καί φάνηκε ἀνοητότερος τῶν ἀνοήτων καί σέ πολλά ἄλλα ζητήματα καί σ’ αὐτό. Ἐδίδαξε: “Ὁσάκις ἡ ψυχή ἐπιθυμεῖ ποικίλα φαγητά, ἄς θλίβεται μέ ἄρτον μόνο καί ὕδωρ”. Εἶναι δέ ἡ προσταγή του αὐτή σάν νά προτρέπης ἕνα παιδί ν’ ἀνεβῆ μέ ἕνα βήμα ὅλη τήν σκάλα.

Ἐμεῖς ὅμως, ἀντικρούοντες τόν ὁρισμό του, ὡς ἑξῆς ὁρίζουμε: Ὅταν ἐπιθυμοῦμε διάφορα φαγητά, ζητοῦμε κάτι πού εἶναι μέσα στήν φύσι μας. Γι’ αὐτόν τόν λόγο ἄς χρησιμοποιήσωμε ἕνα τέχνασμα πρός τήν πολυμήχανη κοιλία, καί μάλιστα ἄν δέν μᾶς ἀπειλῆ βαρύτατος πόλεμος ἤ δέν ὑπάρχη πένθος ἤ κανών γιά προηγούμενες σοβαρές πτώσεις. Ἄς κόψωμε πρῶτα τά λιπαρά, ἔπειτα τά ἐρεθιστικά καί ἔπειτα τά εὔγευστα.

Ἄν σοῦ εἶναι εὔκολο, δίδε στήν κοιλία σου τροφή χορταστική καί εὐκολοχώνευτη, ὥστε μέ τόν χορτασμό νά ἱκανοποιήσουμε τήν ἀχόρταστη ὄρεξί της, ἐνῶ μέ τήν σύντομη χώνευσι νά σωθοῦμε ἀπό τήν σαρκική πύρωσι σάν ἀπό μάστιγα»^[3].

Αὐτή εἶναι ἡ διακριτική διδασκαλία περί νηστείας στό κατ’ ἐξοχήν ἀσκητικό βιβλίο τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποῖο στίς ὀρθόδοξες Ἱερές Μονές ἀποτελεῖ τό ἀνάγνωσμα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Δέν πᾶμε ἀδιάκριτα ἀντίθετα στήν φύση, ἀλλά μέ μέθοδο χαλιναγωγοῦμε τήν ὄρεξη. Δίνουμε «στήν κοιλία [μας] τροφή χορταστική καί εὐκολοχώνευτη». Τό παξιμάδι, μιά ἕως τρεῖς φορές τήν ἑβδομάδα, δέν εἶναι ἀσκητικός κανόνας νηστείας. Ὁ Εὐάγριος πού ἔδινε «ἄρτον καί ὕδωρ» –καί ὄχι σκέτο παξιμάδι, ὅπως ὁ π.Ἰ.Δ.– χαρακτηρίστηκε, ὁ «θεήλατος», «ἀνοητότερος τῶν ἀνοήτων». Οἱ Πατέρες πού ἔφθασαν στήν νηστεία πού ἀναφέρει ὁ π.Ἰ.Δ. ζοῦσαν, λόγῳ ἐνοικήσεως μέσα τους τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, τήν περιστολή ἤ καί ἀναστολή τῶν φυσικῶν τους ἀναγκῶν. Ὡς ἐκ τούτου ἡ δική τους νηστεία δέν ἀποτελεῖ κανόνα ἤ παράδειγμα γιά τήν νηστεία τῶν ὑπολοίπων μελῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος.

Ὁ π.Ἰ.Δ., ὅπως δείχνουν τά σχόλια πού κάνει στήν ἄποψη τοῦ Γέροντος Σωφρονίου, θεωρεῖ τήν νηστεία, ὅπως καί ἄν αὐτή γίνεται, ἀξιόλογη καί θεάρεστη. «Διά πρώτην φοράν» μάλιστα συναντᾶ «διατύπωσιν δυσαρμονίας προσευχῆς καί νηστείας». Δέν ἔχει συναντήσει οὔτε στήν Ἁγία Γραφή, οὔτε στήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε στούς Πατέρες ὅτι ὑπάρχει δαιμονική νηστεία πού μισεῖ ὁ Θεός καί ἡ ὁποία, φυσικά, δέν μπορεῖ νά φέρη κανέναν καρπό προσευχῆς.

Γι’ αὐτό θά θυμίσουμε τί λέει ὁ προφήτης Ἡσαΐας διαχρονικά σέ ὅσους ἔχουν μιά ἐπιφανειακή τυπική θρησκευτικότητα, χωρίς τήν ἐσωτερική προσευχή μέ πένθος, γιά τήν ὁποία μιλᾶ ὁ π. Σωφρόνιος:

«Τάς νουμινίας ὑμῶν καί τά σάββατα καί ἡμέραν μεγάλην οὐκ ἀνέχομαι· νηστείαν καί ἀργίαν καί τάς ἑορτάς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχή μου»^[4].

Ἡ Ἐκκλησία ὅρισε ἀπόσπασμα ἀπό τόν προφήτη Ἡσαΐα, πού περιλαμβάνει τούς παραπάνω στίχους, νά διαβάζεται τήν Καθαρά Δευτέρα τό πρωΐ, στήν ἀκολουθία τῶν Ὡρῶν, σάν κείμενο πού θέλει νά δώση τό ἐσωτερικό περιεχόμενο τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς.

Ἐπίσης στήν ἀρχή τοῦ Τριωδίου τοποθέτησε ἡ Ἐκκλησία μας τήν ἀνάγνωση τῆς παραβολῆς τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου. Ὁ Φαρισαῖος νήστευε «δίς τοῦ σαββάτου»^[5], ἀλλά ἡ ἔπαρσή του καί ἡ κατάκριση τοῦ Τελώνη, πού προσευχόταν παράμερα μέ μετάνοια καί πνευματικό πένθος, δέν ἐπέτρεψαν στήν νηστεία του νά ἔχη καρπό. Ἦταν μιά νηστεία «άδικαίωτη», χωρίς νόημα. Ἐνῶ ἡ προσευχή μέ πένθος τοῦ Τελώνη: «ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ», εἶχε καρπό πλούσιο. Εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νά ἐπιστρέψη ὁ Τελώνης «δεδικαιωμένος εἰς τόν οἶκον αὐτοῦ»^[6], ἐνῶ ὁ Φαρισαῖος ὄχι.

Διαφωτιστική γιά τό θέμα αὐτό εἶναι ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας. Γιά παράδειγμα, τροπάριο πού ψάλλεται κατά τήν ἑβδομάδα τῆς Τυρινῆς μιλάει μέ καυτερό λόγο γιά δαιμονική νηστεία πού μισεῖται ἀπό τόν Θεό. Λέει χαρακτηριστικά:

«Βρωμάτων νηστεύουσα, ψυχή μου, καί παθῶν μή καθαρεύουσα, μάτην ἐπαγάλλῃ τῇ ἀτροφίᾳ· εἰ μή γάρ ἀφορμή σοι γένηται πρός διόρθωσιν, ὡς ψευδής μισεῖται παρά Θεοῦ, καί τοῖς κακίστοις δαίμοσιν ὁμοιοῦσαι, τοῖς μηδέποτε σιτουμένοις»^[7].

Δηλαδή, ἡ νηστεία πού δίνει «φτερά στήν προσευχή» δέν εἶναι ἡ κάθε νηστεία. Γιά νά εἶναι τέτοια πρέπει νά ἔχη περιεχόμενο τήν μετάνοια, τήν «διόρθωσιν», τήν κάθαρση ἀπό τά ψεκτά πάθη. Ἀλλιῶς «ὡς ψευδής μισεῖται παρά Θεοῦ».

Ὡς κληρικός ὁ π.Ἰ.Δ., θά ἔχη τελέσει πολλές φορές κατά τήν ἱερατική του διακονία τίς ἀκολουθίες τοῦ κατανυκτικοῦ Τριωδίου, ὁπότε, ἀκούοντας ὅτι ὑπάρχει «ψευδής» νηστεία πού «μισεῖται παρά Θεοῦ» καί καταντᾶ τόν ἄνθρωπο νά γίνεται ὅμοιος «τοῖς κακίστοις δαίμοσιν», δέν μπορεῖ νά πῆ ὅτι αὐτό εἶναι «πρωτάκουστον».

Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου ἔχει ἀφιερώσει πολλές σελίδες στήν πολύ σημαντική ἄσκηση τῆς νηστείας. Σέ εἰδικό κεφάλαιό του μάλιστα πού παρουσιάζει τήν διδασκαλία γιά τήν νηστεία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἔχει ὑποκεφάλαιο πού ἀναφέρεται στήν «δαιμονική νηστεία». Ἐκεῖ, σέ συμφωνία μέ ὅσα μέχρι στιγμῆς ἐπισημάνθηκαν, γράφει:

«Ὁ ἅγιος Γρηγόριος λέγει ὅτι μιά νηστεία ἔξω ἀπό τήν πνευματική της ἀτμόσφαιρα, πού εἶναι τό πένθος, ἡ κατάνυξη, κ.λ.π. “πρός τούς πονηρούς ἀγγέλους μᾶλλον τήν συγγένειαν ἔχει”^[8]. Ξέρουμε ὅτι οἱ δαίμονες ἀσιτοῦν, δηλαδή δέν τρώγουν τίποτε ἀπολύτως, νηστεύουν διαρκῶς, ἀλλά ὅμως, ἔχοντας μίσος πρός τόν ἄνθρωπο καί ὑπερηφάνεια, πού εἶναι ἀκάθαρτη κατάσταση, δέν ὠφελοῦνται σέ τίποτε. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τούς ἀνθρώπους ἐκείνους πού κρατοῦν τήν ἐξωτερική τυπική διάταξη τῆς νηστείας, ἀλλά τήν ἀποκόπτουν ἀπό τό πνευματικό της περιεχόμενο»^[9].

Σέ ἄλλο σημεῖο περιγράφοντας τό πλαίσιο μέσα στό ὁποῖο πρέπει νά ἀσκῆται κάθε πιστός στό ἄθλημα τῆς νηστείας, ὥστε νά λαμβάνη καρπούς πνευματικούς, γράφει:

«Ὁ ἅγιος Γρηγόριος λέγει ὅτι ὅσοι καλοῦνται Χριστιανοί καί ὅσοι περιμένουν τήν φρικτή παρουσία τοῦ Χριστοῦ “ἐν ἐγκρατείᾳ τε καί νηστείᾳ διά παντός εἶναι τοῦ βίου χρή”^[10]. Αὐτό δείχνει καί τήν ἀξία τῆς νηστείας, ἀλλά καί τήν ἀναγκαιότητά της, διότι διά τῆς νηστείας μᾶς θεραπεύει ὁ Κύριος. Γι’ αὐτό προτρέπει: Νά μή παύσουμε παρακαλῶ ″νηστείαις καί εὐχαῖς καί δάκρυσι καί πᾶσι τρόποις αὐτόν ἐπιβοώμενοι, μέχρις ἄν ἐγγίσῃ καί ἰάσηται ἡμᾶς”^[11]. Μέ τήν νηστεία, τά δάκρυα καί τίς προσευχές φωνάζουμε στόν Χριστό νά ἔλθη νά μᾶς θεραπεύση. Ἡ νηστεία ἐντάσσεται μέσα στήν θεραπευτική ἀγωγή τῆς Ἐκκλησίας, καί μόνον ἔτσι μποροῦμε νά τήν θεωρήσουμε»^[12].

Ἡ νηστεία, λοιπόν, ἔχει μεγάλη ἀξία καί εἶναι ἀναγκαία, «διότι διά τῆς νηστείας μᾶς θεραπεύει ὁ Κύριος». Ὅμως, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, χρειάζεται διάκριση. Αὐτό τονίζει ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου στό πρῶτο κεφάλαιο τῆς Ὀρθόδοξης ψυχοθεραπείας, γράφοντας μέ πυκνή ἀναφορά στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας γιά τά σημαντικά ἀποτελέσματα, ἀλλά καί γιά τήν ἀδιάκριτη χρήση τῆς νηστείας. Γράφει:

«Ἐάν ἡ ἐλεημοσύνη θεραπεύη τό θυμικό μέρος τῆς ψυχῆς καί ἡ προσευχή τόν νοῦ καθαίρη, ἡ νηστεία μαραίνει τήν ἐπιθυμία^[13] καί ἔτσι ὅλη ἡ ψυχή προσφέρεται θεραπευμένη στόν Θεό. Ἐπίσης ἡ νηστεία ταπεινώνει καί αὐτό τό σῶμα, “ἡ ἔνδεια τοῦ ἄρτου, τήκει τό σῶμα τοῦ μοναχοῦ”^[14]. Ἡ ὑπερβολική ὅμως νηστεία ὄχι μόνον ἀτονεῖ τό σῶμα, ἀλλά στυγνόν καί “ἀφιλόλογον τό θεωρητικόν τῆς ψυχῆς ἀποτελεῖ μέρος”^[15] »^[16].

Θεωροῦμε πολύ σημαντική τήν τελευταία παραμπομπή στόν ἅγιο Διάδοχο Φωτικῆς, γι’ αὐτό παραθέτουμε εὐρύτερο ἀπόσπασμα ἀπό τό σχετικό κεφάλαιο τοῦ ἀσκητικοῦ λόγου του.

«Ὅν τρόπον ὑπό πλήθους βρωμάτων βαρούμενον τό σῶμα, δειλόν τινα καί δυσκίνητον τόν νοῦν ἀπεργάζεται, οὕτως καί ἐξατονοῦν ὑπό πολλῆς ἐγκρατείας, στυγνόν τι καί ἀφιλόλογον τό θεωρητικόν τῆς ψυχῆς ἀποτελεῖ μέρος. Δεῖ οὖν πρός τάς τοῦ σώματος κινήσεις καί τάς τροφάς εὐτρεπίζεσθαι, ἵνα, ὅτε μέν ὑγιαίνει, κολάζοιτο πρεπόντως, ὅτε δέ ἀσθενεῖ, πιαίνοιτο μετρίως. Οὐ γάρ ἀτονεῖν δεῖ τῷ σώματι τόν ἀγωνιζόμενον, ἀλλ’ ὅσον ἀρκεῖν πρός τόν ἀγῶνα δύνασθαι, ἵνα κἀν τοῖς πόνοις τοῦ σώματος ἡ ψυχή πρεπόντως καθαίροιτο»^[17].

Στόν σχολιασμό αὐτοῦ τοῦ κεφαλαίου ὁ μοναχός Θεόκλητος Διονυσιάτης σημειώνει:

«Ἀποτελεῖ κοινήν πεῖραν τῶν ἀσκητῶν τό ἀποτέλεσμα τῆς ἀδιακρίτου καί ἀσυνέτου νηστείας, ἡ ὁποία ἀποβαίνει βλαβερά στόν μοναχόν, ὅσον καί ἡ πολυφαγία. Ὁ νοῦς σκοτίζεται καί εἰς τάς δύο περιπτώσεις. Γι’ αὐτό ἡ τροφή, ποιόν καί ποσόν, πρέπει νά ρυθμίζεται σύμφωνα μέ τάς περιοδικάς καταστάσεις τοῦ σώματος»^[18].

Ὑπάρχει, λοιπόν, ἀδιάκριτη καί ἀσύνετη νηστεία «ἡ ὁποία ἀποβαίνει βλαβερά στόν μοναχόν, ὅσον καί ἡ πολυφαγία».

 Ἐλπίζουμε μέ ὅσα παραπάνω παραθέσαμε ὁ π.Ἰ.Δ., ὁ ἐπανεκδότης τῆς Πατρολογίας, νά μήν ἀποφανθῆ καί πάλι: «Διά πρώτην φοράν συναντῶ διατύπωσιν δυσαρμονίας προσευχῆς καί νηστείας».

---

^[1]. ἔνθ. ἀνωτ. σ. 448.

^[2]. Ἡ θεολογική τραγωδία..., σ. 79-80.

^[3]. ἁγ. Ἰωάννου Σιναΐτου: Κλίμαξ, ἔκδ. Παρακλήτου, σ. 187.

^[4]. Ἡσ. 1, 13-14.

^[5]. Λουκ. 18, 12.

^[6]. ἔνθ. ἀνωτ. 18, 14.

^[7]. Ἰδιόμελο ἀπό τά ἀπόστιχα τῶν Αἴνων Τετάρτης τῆς Τυρινῆς.

^[8]. Γρηγορίου Παλαμᾶ, ἔργα, τόμος 9^ος, σ. 208.

^[9]. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ἁγιορείτης, σ. 149.

^[10]. Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔργα, τόμος 9^ος, σ. 246.

^[11]. ἔνθ. ἀνωτ.

^[12]. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ἁγιορείτης, σ. 150.

^[13]. ἁγ. Μαξίμου, Φιλοκαλία Β΄, σ. 11, οθ΄.

^[14]. Ἀββᾶ Θεοδώρου, Γεροντικό, ἐκδ. Παπαδημητρίου, σ. 42, β΄.

^[15]. ἁγ. Διαδόχου Φωτικῆς: Τά ἐκατόν γνωστικά κεφάλαια, μον. Θεοκλ. Διονυσιάτου, Θεσσαλονίκη 1977, κεφ. με΄, σ. 107.

^[16]. Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, σ. 47.

^[17]. ἁγ. Διαδόχου Φωτικῆς, ἔνθ. ἀνωτ. κεφ. με΄, σ. 107.

^[18]. ἔνθ. ἀνωτ.

[EIΣΑΓΩΓΗ]   

  [1^ον ΜΕΡΟΣ]

[2^ΟΝ ΜΕΡΟΣ] [^3ΟΝ ΜΕΡΟΣ][4 ΜΕΡΟΣ][4^α ΜΕΡΟΣ] 

[^4β ΜΕΡΟΣ][⁵ ΜΕΡΟΣ][⁵α ΜΕΡΟΣ] α

[⁵β ΜΕΡΟΣ] [6 ΜΕΡΟΣ][⁶α ΜΕΡΟΣ][⁶β ΜΕΡΟΣ][⁷ ΜΕΡΟΣ][⁸ ΜΕΡΟΣ][⁸α ΜΕΡΟΣ]    [⁸β ΜΕΡΟΣ]  

[⁸γ ΜΕΡΟΣ] [⁸δΜΕΡΟΣ]