ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

 

Ἀπό τήν γνώση τῆς ψυχῆς στήν γνώση τοῦ Θεοῦ

[6^Α ΜΕΡΟΣ]

  

τοῦ π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Ἡ δριμεία πολεμική τοῦ π.Ἰ.Δ. γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς ἀγνωσίας τῆς ψυχῆς θέτει αὐτόματα τό θέμα τῆς γνώσης τοῦ Θεοῦ. Διότι, ἄν εἶναι δυνατόν νά ἀποκτήσουμε γνώση τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι πέρα ἀπό κάθε λόγο, εἰκόνα καί νόημα, τότε ἡ ψυχή πού εἶναι κτίσμα –ἄυλη συγκρινόμενη μέ τό ἀνθρώπινο σῶμα, ὑλική ὅμως συγκρινόμενη μέ τήν ἀυλία τοῦ Θεοῦ– γιατί νά διαφεύγη ἀπό κάθε δυνατότητα γνώσης;

Ἤδη προηγουμένως ἀναφέραμε τήν γνωστή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ γιά «τό μυστήριο τῆς ἀδιαιρέτου διαιρέσεως οὐσίας καί ἐνεργείας» στόν Θεό καί γιά τό ὅτι ὁ Θεός εἶναι παντελῶς ἄγνωστος καί ἀμέθεκτος ὡς πρός τήν οὐσία ἤ φύση Του, ἀλλά γνωστός καί μεθεκτός ὡς πρός τίς οὐσιώδεις ἐνέργειές Του. Κι ὅτι τό ἴδιο, λόγῳ τοῦ κατ’ εἰκόνα, συμβαίνει μέ τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, σύμφωνα καί πάλι μέ τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ.

Ἄν κατά τόν π.Ἰ.Δ. εἶναι παντελῶς ἀδύνατη ἡ γνώση τῆς ψυχῆς, τότε εἶναι παντελῶς ἄγνωστος καί ὁ Θεός.

Ἀλλά τότε γιατί ὁ Χριστός ἀπευθυνόμενος στόν Πατέρα Του εἶπε: «...αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας ᾿Ιησοῦν Χριστόν» (Ἰω. 17, 3); Εἶναι λοιπόν σαφές ὅτι ἔχουμε τήν δυνατότητα γνώσης τοῦ μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀπεσταλμένου Του Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ γνώση αὐτή μάλιστα ταυτίζεται μέ τήν «αἰώνιο ζωή». Δέν φοβᾶται λοιπόν ὁ π.Ἰ.Δ. ὅτι ἀποκόπτει τόν ἑαυτό του καί τούς πιθανούς ὁμόφρονές του ἀπό τήν αἰώνιο ζωή, ἀφοῦ αὐτή ταυτίζεται μέ τήν γνώση τοῦ μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ καί τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πού ἀπέστειλε στόν κόσμο;

Ἐπίσης, ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης, ἄν ἴσχυε ὁ ἀγνωστικισμός τοῦ π.Ἰ.Δ., θά παραπλανοῦσε τούς ἀποδέκτες τῆς πρώτης του ἐπιστολῆς, ἀφοῦ ἐκεῖ γράφει: «γράφω ὑμῖν, πατέρες, ὅτι ἐγνώκατε τὸν ἀπ᾿ ἀρχῆς» (Ἰω. 2, 13), δηλαδή γνωρίσατε τόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ. Θά ἦταν ἐπίσης πολύ ἐξωπραγματικό τό κριτήριο πού παρουσιάζει γι’ αὐτούς πού ἀκοῦνε τόν λόγο τῶν Ἀποστόλων: «ἡμεῖς ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐσμεν· ὁ γινώσκων τὸν Θεὸν ἀκούει ἡμῶν» (Ἰω. 4, 6). Ἀκούει τούς Ἀποστόλους, δηλαδή, αὐτός πού γνωρίζει τόν Θεό. Μέ τίς γνωσιολογικές ἀρχές τοῦ π.Ἰ.Δ. κανείς δέν θά μποροῦσε νά ἀκούση καί νά δεχθῆ τό κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων.

Μέ τίς ἀντιλήψεις περί γνώσεως πού διαθέτει ὁ π.Ἰ.Δ. θά τοῦ εἶναι σκανδαλιστικοί πολλοί λόγοι τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν ἁγίων Πατέρων. Σέ πολλά σημεῖα τῆς Καινῆς Διαθήκης, γιά παράδειγμα, γίνεται λόγος γιά «γνώση» ἤ «ἐπίγνωση» μυστηρίου. Καταγράφω ὁρισμένα χαρακτηριστικά χωρία:

«Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς· ὅτι ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ἐκείνοις δὲ οὐ δέδοται»^[1].

«...γνωρίσας ἡμῖν τὸ μυστήριον τοῦ θελήματος αὐτοῦ κατὰ τὴν εὐδοκίαν αὐτοῦ, ἣν προέθετο ἐν αὐτῷ»^[2].

«...ὅτι κατὰ ἀποκάλυψιν ἐγνώρισέ μοι τὸ μυστήριον, καθὼς προέγραψα ἐν ὀλίγῳ»^[3].

«...ἐν παρρησίᾳ γνωρίσαι τὸ μυστήριον τοῦ εὐαγγελίου»^[4].

«Οὐ γὰρ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, τὸ μυστήριον τοῦτο, ἵνα μὴ ἦτε παρ᾿ ἑαυτοῖς φρόνιμοι»^[5].

«...λαλοῦμεν σοφίαν Θεοῦ ἐν μυστηρίῳ, τὴν ἀποκεκρυμμένην, ἣν προώρισεν ὁ Θεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἰς δόξαν ἡμῶν»^[6].

Ὁ Χριστός λέει στούς μαθητές Του, ὅτι τούς δόθηκε νά γνωρίσουν τά «μυστήρια τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν» –ὄχι ἁπλῶς τό «μυστήριο» τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου– καί ὁ ἀπ. Παῦλος δέχεται «κατά ἀποκάλυψιν» τήν γνώση μυστηρίων, τά ὁποῖα στή συνέχεια μέ τίς ἐπιστολές του «γνωρίζει» στούς πιστούς, ἀνάλογα μέ τήν πνευματική τους ἡλικία. Γι’ αὐτό ἄλλους τούς «ποτίζει γάλα»^[7] καί σέ ἄλλους –τούς τελείους– «[λαλεῖ] σοφίαν Θεοῦ ἐν μυστηρίῳ, τὴν ἀποκεκρυμμένην», τήν σοφία πού «προώρισεν ὁ Θεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἰς δόξαν ἡμῶν». Εἶναι «δόξα» τοῦ δούλου, λέει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ ἁγιορείτης, «τό νά κοινωνήσῃ τό ἀπόκρυφον μυστήριον τοῦ αὐθέντου του»^[8]. Ὁ βαπτισμένος καί βεβαιόπιστος Χριστιανός «κοινωνεῖ τό ἀπόκρυφο μυστήριο τοῦ αὐθέν-του του» ὄχι μέ μιά γνώση ἐξωτερική, διανοητική, ἀλλά μέ γνώση ἐσωτερική, ὑπαρξιακή, ζώντας μέσα στόν Χριστό καί ζώντας ὁ Χριστός μέσα του. Γι’ αὐτό ἄλλωστε αὐτή ἡ γνώση εἶναι «εἰς δόξαν ἡμῶν»· ταυτίζεται μέ τήν μετοχή τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, τῆς δόξης τοῦ προσώπου Του· ὄχι μόνο μέ τήν ψυχή, ἀλλά μέ τόν ὅλο ἄνθρωπο, ψυχῇ τε καί σώματι.

 Πολύ σκανδαλιστικές γιά τόν π.Ἰ.Δ. θά εἶναι καί κάποιες διατυπώσεις τοῦ Μ. Βασιλείου ἀπό τόν λόγο του «Εἰς τό “Πρόσεχε σεαυτῷ”». Καταγράφω ὁρισμένες:

«“Πρόσεχε σεαυτῷ” τουτέστι τῇ ψυχῇ σου... Ἐξέτασον σεαυτόν τίς εἶ, γνῶθι σαυτοῦ τήν φύσιν, ὅτι θνητόν μέν σου τό σῶμα, ἀθάνατος δέ ἡ ψυχή, καί ὅτι διπλῆ τίς ἐστιν ἡμῶν ἡ ζωή»^[9]. Καί παρακάτω: «“Πρόσεχε σεαυτῷ”, ἵνα γνωρίζῃς ψυχῆς εὐρωστίαν καί νόσον»^[10]. Καί τό σκανδαλιστικότερο: «ὅλως σοι ἡ ἀκριβής σεαυτοῦ κατανόησις αὐτάρκη παρέξει χειραγωγίαν πρός τήν ἔννοιαν τοῦ Θεοῦ»^[11].

Ἡ «ἀκριβής κατανόησις» πού χειραγωγεῖ στήν ἔννοια τοῦ Θεοῦ κατά τόν Μ. Βασίλειο εἶναι ἡ ἀκριβής κατανόηση τῆς ψυχῆς.

Μποροῦμε νά βάλουμε τίς διατυπώσεις τοῦ Μ. Βασιλείου παράλληλα μέ τό παράθεμα ἀπό τήν Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία πού ἐξηρέθησε τήν μαχητική θεολογική εὐαισθησία τοῦ π.Ἰ.Δ.. Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καταληκτικά, ἀφοῦ ἐκθέτει μέ πυκνή ἀναφορά στήν Ἁγία Γραφή καί τήν πατερική γραμματεία τήν ὀρθόδοξη χριστιανική διδασκαλία περί ψυχῆς, γράφει: «Δέν μποροῦμε νά ἀντιληφθοῦμε τήν πτώση καί τήν ἀσθένεια τῆς ψυχῆς ἄν ἀγνοοῦμε τί ἀκριβῶς εἶναι ἡ ψυχή καί πῶς συνδέεται μέ τό σῶμα»^[12] Καί ὁ Μ. Βασίλειος στόν λόγο πού προαναφέραμε προτρέπει: «Ἐξέτασον σεαυτόν τίς εἶ, γνῶθι σαυτοῦ τήν φύσιν», «“Πρόσεχε σεαυτῷ”, ἵνα γνωρίζῃς ψυχῆς εὐρωστίαν καί νόσον». «...ὅλως σοι ἡ ἀκριβής σεαυτοῦ κατανόησις αὐτάρκη παρέξει χειραγωγίαν πρός τήν ἔννοιαν τοῦ Θεοῦ». Στήν συνέχεια μάλιστα ὁ Μ. Βασίλειος ὑποδεικνύει καί τό πῶς ἀπό τήν γνώση τῆς ψυχῆς χειραγωγούμαστε «πρός τήν ἔννοιαν τοῦ Θεοῦ».

Ὁ π.Ἰ.Δ. μᾶλλον θά πρέπη νά ἐλέγξη μετά ζέοντος ζήλου καί τόν Μ. Βασίλειο, γιατί μετά «τάς δεδομένας γνωστικάς καί ἀκριβολογικάς ἐννοίας, ἔχει τήν ἀντίληψιν, ὡς ὁ Ναυπάκτου, ὅτι εἶναι δυνατή “ἡ ἀκριβής σεαυτοῦ κατανόησις”», ἡ ὁποία μάλιστα «αὐτάρκη παρέξει χειραγωγίαν πρός τήν ἔννοιαν τοῦ Θεοῦ».

Ἄν ὁ π.Ἰ.Δ. δέν ἐλέγξει καί τόν Μ. Βασίλειο –γιά νά αἰσθανθῆ ἴσως τό πόσο μακριά ἀπό τούς ἁγίους Πατέρες εἶναι ὁ δρόμος πού πῆρε, ὁ ὁποῖος τόν ὁδηγεῖ σέ ἕναν ἀγνωστικισμό– προφανῶς τότε μεροληπτεῖ εἰς βάρος τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου.

---

^[1]. Ματθ. 13, 11.

^[2]. Ἐφ. 1, 9.

^[3]. Ἐφ. 3, 3.

^[4]. Ἐφ. 6, 19.

^[5]. Ρωμ. 11, 25.

^[6]. Α΄ Κορ. 2, 7.

^[7]. «γάλα ὑμᾶς ἐπότισα καὶ οὐ βρῶμα», Α΄ Κορ. 3, 2.

^[8]. Ἁγ. Νικοδήμου, Ἑρμηνεία εἰς τάς ΙΔ΄ Ἐπιστολάς τοῦ Ἀπ. Παύλου, τόμ. Α΄, σ. 212. 

^[9]. Μ. Βασιλείου, Ε.Π.Ε., τ. 6^ος, σ. 222.

^[10]. Μ. Βασιλείου, Ε.Π.Ε., τ. 6^ος, σ. 224.

^[11]. Μ. Βασιλείου, Ε.Π.Ε., τ. 6^ος, σ. 238.

^[12]. Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, σ. 105.

[EIΣΑΓΩΓΗ]  

  [1^ον ΜΕΡΟΣ]

 [2^ΟΝ ΜΕΡΟΣ]

[^3ΟΝ ΜΕΡΟΣ][4 ΜΕΡΟΣ][4^α ΜΕΡΟΣ][^4β ΜΕΡΟΣ][⁵ ΜΕΡΟΣ][⁵α ΜΕΡΟΣ][⁵β ΜΕΡΟΣ] 
[6 ΜΕΡΟΣ]