ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Τό θεραπευτικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας

καί τά Μυστήρια

[4^β ΜΕΡΟΣ]

 π. Θωμάς Βαμβίνης

   Μέ τήν ἄσκηση τῶν ἐντολῶν καί τήν Χάρη τῶν Μυστηρίων ἐπιτυγχάνεται ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό ἄλλωστε εἶναι τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας.

«Τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι θεραπευτικό»^[1].

«Ὁ Χριστιανισμός εἶναι κυρίως ἐπιστήμη πού θεραπεύει»^[2].

Οἱ διατυπώσεις αὐτές δέν ἱκανοποιοῦν τόν π.Ἰ.Δ., γι’ αὐτό γράφει:

«Τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι ἁπλῶς καί μόνον “θεραπευτικόν” ὡς γράφει ὁ Δεσπότης, ἀλλά σωτηριολογικόν. Ἡ θεραπεία, μέ ὅσα γράφει ὁ κ. Ἱερόθεος, ἔγκειται κυρίως εἰς τήν παῦσιν τῆς ἁμαρτίας. Δηλαδή εἰς τήν ἐφαρμογήν τοῦ “Ὅ σύ μισεῖς ἑτέρῳ μή ποιήσῃς”. Αὐτό ὅμως δέν ἀρκεῖ διά τήν σωτηρίαν καί τήν λύτρωσιν τοῦ ἀνθρώπου»^[3].

Αὐτά πού γράφει γιά τήν θεραπεία ὁ π.Ἰ.Δ. εἶναι δικές του ἀπόψεις καί ὄχι τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου. Ὁ Σεβ. Ἱερόθεος δέν γράφει πουθενά ὅτι «ἡ  θεραπεία ἔγκειται κυρίως εἰς τήν παῦσιν τῆς ἁμαρτίας». Αὐτό εἶναι ἐντύπωση πού δημιούργησε στόν ἑαυτό του ὁ π.Ἰ.Δ. μέ βάση τήν θεολογική καί ποιμαντική του ὑποδομή. Δέν εἶναι συμπέρασμα πού προέκυψε ἀπό προσεκτική μελέτη τοῦ βιβλίου: Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία. Διότι ἄν μελετοῦσε τό βιβλίο αὐτό προσεκτικά ἐκεῖ θά διάβαζε, ὅτι:

«ὅταν... θεραπευθῆ, κατά τό δυνατόν, τελείως ὁ ἄνθρωπος τότε ἀποκτᾶ γνώση Θεοῦ, πού δέν εἶναι γνώση τῶν λόγων περί τοῦ Θεοῦ, ἀλλά γνώση τοῦ Ἴδιου τοῦ Θεοῦ. Μέ ἄλλα λόγια, στήν θεραπευμένη καρδιά ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός καί προσφέρει τήν γνώση Του»^[4].

Ἐπίσης θά διάβαζε ὅτι:

«Ἕνας ἀπό τούς πιό βασικούς τρόπους θεραπείας τῆς ψυχῆς εἶναι καί ἡ ἡσυχία μέ ὅλη τήν σημασία τῆς λέξεως... Μέ τήν ἡσυχία ὁ ἄνθρωπος καθαρίζει τίς αἰσθήσεις του καί τήν καρδιά του καί ἔτσι γνωρίζει τόν Θεό. Καί αὐτή ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ συνιστᾶ τήν σωτηρία»^[5].

Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς θεραπείας τῆς ψυχῆς καί αὐτή ἡ γνώση συνιστᾶ τήν σωτηρία.

Ἔχοντας ὁ π.Ἰ.Δ. τήν πολύ στενή ἀντίληψη γιά τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς πού εἴδαμε παραπάνω, παρουσιάζει πολλές ἐνστάσεις γιά τήν σχέση τῶν Μυστηρίων μέ τήν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου. Γι’ αὐτό ἀντέδρασε ἔντονα, ὅταν διάβασε ὅτι:

«Ἡ λατρεία καί τά Μυστήρια πρέπει νά ἐνταχθοῦν μέσα στήν θεραπευτική μέθοδο καί ἀγωγή»^[6].

Ἀπέναντι  σ’ αὐτήν τήν πολύ βασική ἀλήθεια ὁ π.Ἰ.Δ. ἐκφράστηκε μέ ἕναν θυμώδη ἁπλοϊκό σχολαστικισμό. Μέ «σχολαστική» λοιπόν σοβαρότητα ἔγραψε:

«Τί κενά (κούφια) διανοήματα εἶναι αὐτά; Κατά τόν Ναυπάκτου, ὁλόκληρος ἡ Ἐκκλησία ἐπί δύο χιλιάδας ἐτῶν ἐπλανᾶτο καί πλανᾶται, ἐπειδή δέν ἔχει ἐντάξει ἀκόμη τήν λατρείαν καί τά Ἱερά Μυστήριά της εἰς τήν ἀερώδη θεραπευτικήν τινα μέθοδον καί ἀγωγήν τῆς προσωπικῆς ἐπινοήσεως τοῦ κ. Ἱεροθέου. Φοβερή βλασφημία καί κακοδοξία τοῦ κ. Ἱεροθέου.

Ἐρωτῶμεν· αὐτή ἡ “θεραπευτική μέθοδος καί ἀγωγή” εἶναι κατωτέρα, εἶναι ἰσότιμος καί ἰσόκυρος ἤ εἶναι ἀνωτέρα τῆς “λατρείας καί τῶν Μυστηρίων” τῆς Ἐκκλησίας; Ἡ ἔνταξις αὐτή πρέπει νά γίνῃ ἀφομοιωτικῶς; Ἐάν ναί, τότε ἡ λατρεία καί τά Μυστήρια δέν θά ἔχουν ἰδίαν ὑπόστασιν. Πρέπει νά γίνῃ ὀργανικῶς, δηλαδή ἡ λατρεία καί τά Μυστήρια νά ἀποτελέσουν ἐπί πλέον ὄργανα καί στοιχεῖα αὐτῆς τῆς μεθόδου; Τότε δέν θά ἔχῃ αὐτοτέλειαν ἡ τέλεσις αὐτῶν. Προβληματίζεται ὁ Ναυπάκτου;

Ἄραγε, ἡ ἄγνωστος εἰς ὅλους ἡμᾶς μέθοδος αὐτή ὑπῆρχε κάπου καί ἀνεκαλύφθη ὑπό τοῦ κ. Ἰεροθέου ἤ εἶναι προσωπικόν ἐφεύρημα, ἐπινόημα, δημιούργημα καί κατασκεύασμα αὐτοῦ; Ἡ ἀμέθοδος παράθεσις γνωστῶν Πατερικῶν κειμένων οὐδεμίαν μέθοδον ἀπαρτίζει»^[7].

Διαβάζοντας κανείς μέ ὑπομονή ὅλα τά παραπάνω αἰσθάνεται ὅτι χρειάζεται πολλαπλάσια δύναμη γιά νά συγκρατήση τόν ἑαυτό του καί νά μήν ἀναφωνήση: Φρίκη!!!...

Πρῶτον, μπορεῖ, κατά τήν ἄποψη τοῦ π.Ἰ.Δ., τό κείμενο τῆς Ὀρθόδοξης ψυχοθεραπείας νά ἀποτελῆ «ἀμέθοδον παράθεσιν γνωστῶν Πατερικῶν κειμένων», ἡ ἄποψή του ὅμως αὐτή δέν ἔχει ἐμποδίσει μέχρι τώρα τούς μεθοδικούς ἐρευνητές νά τό κάμνουν ἀντικείμενο μεταπτυχιακῶν καί διδακτορικῶν διατριβῶν καί νά τό θεωροῦν σημαντικότατο κείμενο πού παρουσιάζει τό «θεραπευτικό μοντέλο», τήν «θεραπευτική μέθοδο» τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Ἡ Ἀμερικανική Ψυχιατρική Ἐταιρεία μάλιστα παρουσιάζοντας τό πῶς μέσῳ τῆς θρησκείας τοῦ κάθε θεραπευομένου μπορεῖ νά βοηθηθῆ ἡ ψυχοθεραπευτική ἀγωγή του, ἀναφερόμενη στήν Ὀρθοδοξία παραπέμπει στό βιβλίο Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου, ἐπισυνάπτοντας μιά σύντομη ἀλλά περιεκτικότατη περίληψή του. Ὅπως εἶναι φανερό, οἱ μεθοδικοί Ἀμερικανοί ψυχίατροι δέν ἔχουν τήν ἴδια ἄποψη μέ τόν π.Ἰ.Δ..

Δεύτερον, ἡ κατά τόν π.Ἰ.Δ. «ἄγνωστος εἰς ὅλους ἡμᾶς μέθοδος» εἶναι ἡ μέθοδος τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν ἁγίων Πατέρων. Εἶναι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ὁ Χριστός θεραπεύει «τό μέγα τραῦμα, τόν ἄνθρωπο». Ἡ ἰατρική ὁρολογία εἶναι ἔντονα παροῦσα στήν Ἁγία Γραφή καί στά κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων. Δέν χρησιμοποιεῖται ἀπό τούς ἱερούς συγγραφεῖς ὡς μιά συμβολική ἤ ἀλληγορική γλώσσα· εἶναι μιά ὁρολογία πού ἐκφράζει τήν ἀλήθεια, ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι θανατηφόρος ἀσθένεια, ἀπ’ τήν ὁποία ἦλθε ὁ Χριστός νά μᾶς θεραπεύση. Θά παραθέσουμε ἐνδεικτικά μερικά πολύ γνωστά ἁγιογραφικά χωρία:

«οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ’ οἱ κακῶς ἔχοντες» (Ματθ. 9, 12),

«...μήποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς καί τοῖς ὠσίν ἀκούσωσι καί τῇ καρδίᾳ συνῶσι καί ἐπιστρέψωσι, καί ἰάσομαι αὐτούς» (Ἡσ. 6, 10),

«Πνεῦμα Κυρίου ἐπ’ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με· εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέν με, ἰάσασθαι τούς συντετριμμένους τῇ καρδίᾳ» (Ἡσ. 61, 1),

«ὅς τάς ἁμαρτίας ἡμῶν αὐτός ἀνήνεγκεν ἐν τῷ σώματι αὐτοῦ ἐπί τό ξύλον, ἵνα ταῖς ἁμαρτίαις ἀπογενόμενοι τῇ δικαιοσύνῃ ζήσωμεν· οὗ τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἰάθητε» (Α΄ Πέτρ. 2, 24).

Μέσα στήν πλούσια σχετική πατερική παράδοση κλασική εἶναι ἡ φράση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, «τό ἀπρόσληπτον καί ἀθεράπευτον», τήν ὁποία εἶπε ἀντιμετωπίζοντας τόν Ἀπολινάριο, ὁ ὁποῖος δέν δεχόταν πλήρη τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ. Δίδασκε ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ δέν εἶχε νοῦ. Τήν θέση τοῦ νοῦ κατεῖχε ἡ θεότητα. Ὁπότε, ὁ ἅγιος Γρηγόριος τοῦ ἀντέτεινε ὅτι, ἄν συμβαίνη αὐτό, τότε ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου δέν θεραπεύτηκε ἀπό τόν Χριστό, ἀφοῦ «τό ἀπρόσληπτον καί ἀθεράπευτον»· ὅ,τι δέν προσέλαβε ὁ Χριστός, δέν θεραπεύτηκε. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐπιμένει στήν θεραπεία τοῦ νοῦ, πού δέν εἶναι ἁπλῶς τό σωματικό ὄργανο τοῦ ἐγκεφάλου, ἀλλά «ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς». Τήν θεραπεία τοῦ σκοτισμένου νοῦ παρουσιάζει ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου, ὡς κεντρικό σημεῖο τῆς ὀρθόδοξης ψυχοθεραπείας, διότι «μιά ὀρθόδοξη ἀγωγή προϋποθέτει κυρίως καί πρό παντός θεραπεία τοῦ νοεροῦ τῆς ψυχῆς»^[8].

Τό πῶς ἡ ἰατρική μεθοδολογία –καί ὄχι ἀπλῶς ὁρολογία– διαποτίζει τήν ποιμαντική τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, μπορεῖ νά τό δῆ κανείς στόν 102^ο κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τόν ὁποῖο ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου ἀναλύει σέ ἰδιαίτερο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου του: Ἡ ἰατρική ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη^[9]. Σέ αὐτό τό βιβλίο μπορεῖ νά δῆ κανείς τήν «πρακτική» τῆς Ὀρθόδοξης ψυχοθεραπείας, πάνω σέ σημαντικά θέματα τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἐμεῖς ἐδῶ ἐνδεικτικά παραθέτουμε ἕνα μικρό ἀπόσπασμα ἀπό τόν 102^ο κανόνα τῆς Πενθέκτης καί τήν μετάφρασή του:

«Οὐ γάρ ἁπλῆ τῆς ἁμαρτίας ἡ νόσος, ἀλλά ποικίλη καί πολυειδής, καί πολλάς τῆς βλάβης τάς παραφυάδας βλαστάνουσα, ἐξ ὧν τό κακόν ἐπί πολλά διαχεῖται, καί πρόσω βαίνει, μέχρις ἄν σταίη τῇ δυνάμει τοῦ θεραπεύοντος. Ὥστε τόν τήν ἰατρικήν ἐν Πνεύματι ἐπιστήμην ἐπιδεικνύμενον, πρότερον χρή τήν τοῦ ἡμαρτηκότος διάθεσιν ἐπισκέπτεσθαι, καί εἴτε πρός τήν ὑγείαν νεύειν, ἤ τοὐναντίον, διά τῶν οἰκείων τρόπων προσκαλεῖται καθ’ ἑαυτοῦ τό ἀρρώστημα, ἐφορᾷν, ὅπως τε τῆς ἐν τῷ μεταξύ προνοεῖται ἀναστροφῆς, καί εἰ μή τῷ τεχνίτῃ ἀντιπαλαίει, καί τό τῆς ψυχῆς ἕλκος διά τῆς τῶν ἐπιτιθεμένων φαρμάκων αὐξάνει προσαγωγῆς, καί οὔτω τόν ἔλεον κατ’ ἀξίαν ἐπιμετρεῖν».

«Γιατί ἡ ἀρρώστια τῆς ἁμαρτίας δέν εἶναι ἁπλή, ἀλλά πολύμορφη καί πολλῶν εἰδῶν καί γιατί βγάζει πολλές παραφυάδες βλάβης, ἀπό τίς ὁποῖες σκορπίζεται σέ μεγάλη ἔκταση τό κακό καί προχωρεῖ μπροστά, ὥσπου νά σταματήση μέ τήν δύναμη αὐτοῦ πού τό θεραπεύει. Ἑπομένως, αὐτός πού ἀσκεῖ τήν ἰατρική ἐπιστήμη μέ τό Ἅγιον Πνεῦμα πρέπει πρῶτα νά ἐξετάζη τήν διάθεση τοῦ ἁμαρτωλοῦ καί νά βλέπη ἄν τείνη πρός τήν ὑγεία ἤ, ἀντίθετα, στρέφη μέ τήν συμπεριφορά του ἐναντίον του τήν ἀρρώστια, καί πῶς ἀντιμετωπίζει τήν ἐνδιάμεση θεραπεία, μήπως δηλαδή παλεύει ἀντίθετα πρός τόν γιατρό καί αὐξάνει τήν πληγή τῆς ψυχῆς μέ τήν παροχή τῶν φαρμάκων πού μπαίνουν πάνω (στήν πληγή) καί ἔτσι νά προσφέρη μέ μέτρο ὅσο πρέπει τόν οἶκτο (ὁ πνευματικός)»^[10].

Πρόσφατα ἐκδόθηκε (2008) καί κυκλοφόρησε ἀπό τήν Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἕνα δίτομο ἔργο τοῦ γάλλου ὀρθόδοξου θεολόγου Jean Claude Larchet μέ τίτλο: Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων καί ὑπότιτλο Εἰσαγωγή στήν ἀσκητική παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ὁ Larchet γράφει ὅτι σκοπός τῆς μελέτης του εἶναι «νά δείξει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη Ἀσκητική περιγράφει λεπτομερέστατα τήν νοσοῦσα κατάσταση τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου» καί ὅτι «παρουσιάζει συγκεκριμένη θεραπευτική, γεγονός πού κάνει τήν Ἀσκητική νά ἐμφανίζεται ὡς ἀληθινή πνευματική ἰατρική τοῦ ὅλου ἀνθρώπου»^[11]. Ἐπίσης σκοπός τῆς μελέτης του εἶναι νά δείξη «ὅτι οἱ χρησιμοποιούμενες ἰατρικές ἔννοιες –στήν Ἁγία Γραφή καί τούς ἁγίους Πατέρες– ἐφαρμόζονται ἄμεσα στό ἀντικείμενό τους, [τόν ἄνθρωπο], καί ἀποδεικνύονται ἐντελῶς κατάλληλες γιά τήν ἴδια του τήν φύση»^[12]. Δέν ἀποτελοῦν δηλαδή μιά συμβολική γλώσσα. Γιά τήν σύνδεση μάλιστα, κατά τήν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, τῶν Μυστηρίων μέ τήν ἄσκηση γράφει χαρακτηριστικά: «ἡ πεπτωκυία ἀνθρώπινη φύση εἶναι πράγματι, πνευματικά ἀσθενής, καί ἡ μυστηριακή ζωή καί ἄσκηση ἀποτελοῦν ἀληθινά τή θεραπεία της»^[13].

Ἐπίσης, ὁ ἴδιος τονίζει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη ἀσκητική εἶναι «θεανθρώπινη θεραπευτική» καί «ἔχει ὡς κανόνα καί μέτρο τῆς ὑγείας καί τῆς τελειότητος τήν τέλεια ἀνθρώπινη φύση, τήν ὁποία μᾶς ἔδειξε στό Πρόσωπό Του ὁ σαρκωμένος Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ Ἰησοῦς Χριστός»^[14]. Καί βεβαίως ὅτι «ὁ ἔσχατος στόχος τῆς ἄσκησης εἶναι νά ἐπιτρέψη στόν ἄνθρωπο τήν πλήρη μετοχή στήν ζωή τῶν θείων Προσώπων»^[15].

Ἀπό ὅλα τά παραπάνω γίνεται φανερό ὅτι «ἡ ἰατρική ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη», δηλαδή ἡ ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία δέν «εἶναι προσωπικόν ἐφεύρημα, ἐπινόημα, δημιούργημα καί κατασκεύασμα» τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου, οὔτε ἦταν κάπου κρυμμένη καί ἀνακαλύφθηκε. Ἦταν ποιμαντική πράξη τῶν Ἀποστόλων καί τῶν ἁγίων Πατέρων, ἡ ὁποία ἐκφράζεται καί ἀπό τούς κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί ἀποτελεῖ ἐπιπλέον ἐπιστημονικό πεδίο ἔρευνας, ἀλλά καί ἐντρύφημα συγχρόνων θεολόγων, ὄχι μόνον Ἑλλήνων.

Ὑπῆρξαν βέβαια πολλοί Ὀρθόδοξοι, κυρίως μετά τήν δημουργία τοῦ νεοελληνικοῦ Κράτους, πού ἀγνόησαν ἤ δέν γνώρισαν αὐτήν τήν ἀλήθεια, αὐτόν τόν παραδοσιακό πλοῦτο, ὁ ὁποῖος ὅμως δέν χάθηκε ποτέ ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἁπλῶς ὅσοι τόν ἀγνόησαν ἤ τόν ἀγνοοῦν, σημαίνει ὅτι πορεύτηκαν ἤ πορεύονται σέ διαφορετικές ὁδούς ἀπό τήν ὁδό τῆς ἀποστολικῆς καί πατερικῆς παραδόσεως. Ὅσοι, ἐπιπλέον, ἀπό τούς ἀγνοοῦντες χωρίς αἰδώ χαρακτηρίζουν τήν θεραπευτική ποιμαντική τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν ἁγίων Πατέρων καί τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων «ἀερώδη» καί τήν σχετική μέ αὐτήν διδασκαλία «κενά (κούφια) διανοήματα», χωρίς πιθανῶς ἡ ἄγνοιά τους νά τούς ἐπιτρέπει νά τό καταλάβουν, ὑποπίπτουν σέ «φοβερή βλασφημία καί κακοδοξία».

Τρίτον, ὁ στοχασμός  γιά τό ἄν «αὐτή ἡ “θεραπευτική μέθοδος καί ἀγωγή” εἶναι κατωτέρα, εἶναι ἰσότιμος καί ἰσόκυρος ἤ εἶναι ἀνωτέρα τῆς “λατρείας καί τῶν Μυστηρίων” τῆς Ἐκκλησίας» ταιριάζει πιθανῶς σέ ὅσους θεωροῦν πατέρα τῆς Ἐκκλησίας τους τόν Θωμᾶ τόν Ἀκινάτη, δέν ταιριάζει ὅμως στούς Ὀρθοδόξους, γιά τούς ὁποίους τά πράγματα εἶναι πολύ ἁπλά. Γιά τούς Ὀρθοδόξους σωτηρία χωρίς τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς ἀπό τά ἀρρωστήματα τῶν παθῶν καί τίς πληγές τῶν ἁμαρτιῶν δέν ὑπάρχει. Τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας λοιπόν ἔχουν σωτηριολογικό νόημα, ἄν συνδέονται μέ τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς. Ἄν μετέχουμε σ’ αὐτά χωρίς νά ἀλλάζουμε τρόπο ζωῆς, χωρίς νά ἀσκούμαστε στήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ, ἡ προσέλευσή μας σ’ αὐτά δέν εἶναι γιά ἐμᾶς ζωή καί σωτηρία, ἀλλά θάνατος καί κόλαση. Τά ἐρωτήματα γιά τήν ἰσοτιμία καί ἰσοκυρία τῶν Μυστηρίων καί τῆς «θεραπευτικῆς μεθόδου» γιά τούς Ὀρθοδόξους εἶναι «κενά (κούφια) διανοήματα».

Εἶναι δεδομένο ὅτι ὁ Θεός ἐνεργεῖ τήν σωτηρία μας, παρέχοντας τήν Χάρη Του μέσῳ τῶν Μυστηρίων, ἀλλά μέ προϋπόθεση τήν δική μας συνέργεια. Ἡ συνέργεια ἐκφράζεται μέ τήν ἄσκηση τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν, μέ τήν λήψη δηλαδή καί ἐφαρμογή τῆς κατάλληλης θεραπευτικῆς ἀγωγῆς γιά τήν θεραπεία τῆς «κατάστικτης τοῖς μώλωψι» τῶν παθῶν ψυχῆς μας.

---

^[1]. Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, σ. 26.

^[2]. ἔνθ. ἀνωτ. σ. 28.

^[3]. Ἡ θεολογική τραγωδία..., σ. 18.

^[4]. Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, σ. 317.

^[5]. ἔνθ. ἀνωτ. σ. 291-292.

^[6]. ἔνθ. ἀνωτ. σ. 53.

^[7]. Ἡ θεολογική τραγωδία..., σ. 23-24.

^[8]. Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, σ. 129.

^[9]. Ἡ ἰατρική ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη, σ. 24-34.

^[10]. Πρόδρομου Ἀκανθόπουλου, Κώδικας Ἱερῶν Κανόνων καί Ἐκκλησιαστικῶν Νόμων, β΄ ἔκδοση, ἐκδ. Ἀδελφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995, ἀπό τό βιβλίο: Ἡ ἰατρική ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη, σ. 27-29.

^[11]. Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, τόμος Α΄, σ. 15.

^[12]. ἔνθ. ἀνωτ. τόμος Α΄, σ. 14-15.

^[13]. ἔνθ. ἀνωτ. τόμος Α΄, σ. 15.

^[14]. ἔνθ. ἀνωτ. τόμος Β΄, σ. 587.

^[15]. ἔνθ. ἀνωτ. τόμος Β΄, σ. 586.  Βλέπε παρουσίαση τοῦ βιβλίου: Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, ἀπό τόν Σεβ. Μητρ. Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο, στήν Ἐκκλησιαστική Παρέμβαση, τεῦχ. 153, Ἀπρίλιος 2009.

[1^ον ΜΕΡΟΣ]

 [2^ΟΝ ΜΕΡΟΣ]

[EIΣΑΓΩΓΗ] 

 [^3ΟΝ ΜΕΡΟΣ][4 ΜΕΡΟΣ][4^α ΜΕΡΟΣ]

συνεχίζεται

Πρόκειται γιά ἀπάντηση στήν κριτική καί σέ ὁρισμένες ἀπό τίς θέσεις πού περιέχονται στό βιβλίο τοῦ Πρωτοπρ. Ἰωάννου Διώτη: «Ἡ θεολογική τραγωδία τοῦ Ναυπάκτου Ἰεροθέου», Ἀθήνα 2008.

Ἐκτός ἀπό τίς ὑβριστικές ἐκφράσεις γιά τόν Μητροπολίτη π.Ἰερόθεο καί τόν μακαριστό γέροντα Σοφρώνιο Ζαχάρωφ – ἀνάρμοστες γιά τήν γραφίδα χριστιανοῦ, καί πολύ περισσότερο πρεσβυτέρου τῆς Ἐκκλησία- στό βιβλίο τοῦ π.Ἰωάννου Διώτη περιέχονται ἐπιπλέον θεολογικά καί ποιμαντικά λάθη ἐπικίνδυνα γιά τούς ἁπλούς χριστιανούς οἱ ὁποῖοι ἀνεξέταστα τό διάβασαν ἤ θά τό διαβάσουν.

 Αναδημοσίευση από το εγκόλπιο