ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΝΟΝΑ

Του  Ανδρέα Κυριακού

Την Πέμπτη της Ε΄ Εβδομάδος των Νηστειών ψάλλεται κατά τον Όρθρο ο Μέγας Κανών του Αγίου Ανδρέου Κρήτης. Αυτό γίνεται στα μοναστήρια, ενώ στις ενορίες ψάλλεται το βράδυ της Τετάρτης μαζί με τον Εσπερινό και το Μικρό Απόδειπνο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση εκκλησιαστικό ποίημα. Αποτελείται από 9 Ωδές και ψάλλεται ακόμη μια φορά κατά τη Σαρακοστή, τμηματικά όμως, από τη Δευτέρα μέχρι την Πέμπτη της Α΄Εβδομάδος των Νηστειών μαζί με το Μέγα Απόδειπνο. Ο ποιητής του Κανόνος είναι ο Άγιος Ανδρέας, αρχιεπίσκοπος Κρήτης, που έζησε τον 7ο αιώνα και καταγόταν από τη Δαμασκό. 

Όσον αφορά τώρα το περιεχόμενο ο Κανόνας αυτός είναι μια παρουσίαση πλείστων όσων προσώπων της Παλαιάς Διαθήκης στις Ωδές Α΄ μέχρι Η΄ ενώ η τελευταία Ωδή η Θ΄ αναφέρεται σε πρόσωπα που εμφανίζονται στην Καινή Διαθήκη. Ο μητροπολίτης Νέας Σμύρνης Συμεών, που μετέφρασε και έγραψε, προ ετών, ερμηνευτικά σχόλια στο ποιο πάνω κείμενο όνομασε το βίβλιο του «Αδαμιαίος θρήνος». Ο θρήνος αυτός έχει σαν αφορμή την αμαρτία. Ο Άγιος παρουσιάζει την τραγικότητα, το βάθος και τη φρικαλεότητα της αμαρτίας, όχι σαν φαινομένου ανεξάρτητου από τον άνθρωπο,αλλά σε άμεση σύνδεση και σχέση με αυτόν. Η αρχή της Α΄ Ωδής είναι ενδεικτική: «Πόθεν άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις,ποίαν απαρχήν επιθήσω Χριστέ τη νυν  θρηνωδία»; 

Ο ποιητής μιλά σε πρώτο πρόσωπο και αισθάνεται το βάρος της αμαρτίας στους δικούς του ώμους. Δεν κάνει το δάσκαλο σε κανένα, αλλά κλαίει σπαρακτικά, θρηνεί και οδύρεται για το μεγαλο κακό, την αμαρτία, που δεν το ονομάζει λάθος, ούτε αστοχία, όπως οι Νεορθόδοξοι κουλτουριάρηδες, που προσπαθούν να μειώσουν τη σημασία της και με προφανή και τελικό στόχο την απενοχοποίηση της. 

Γνωρίζει πολύ καλά την Παλαιά Διαθήκη. Πώς την αξιοποιεί όμως; Συγκρίνει το εαυτό του με τα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης που παρουσιάζει και αντιλαμβάνεται ότι δεν μιμήθηκε τους δικαίους αλλά τους αμαρτωλούς και τους αντιτιθέμενους στο θέλημα του Θεού. Στην πραγματικότητα θέλει να κατανύξει κι εμάς, τους πιστούς κάθε εποχής, και να μας προκαλέσει διάθεση μετανοίας. Τι να πει κανείς για το Κοντάκιο, που αρχίζει με τη φράση: «Ψυχή μου, ψυχή μου ανάστα τι καθεύδεις…»; Πρόκειται για εγερτήριο σάλπισμα, που συγκλονίζει κάθε ψυχή που ευρίσκεται υπό το ζυγό της αμαρτίας. Παρά το θρηνώδες ύφος του, ο Μέγας Κανών δεν οδηγεί τελικά στην απελπισία ούτε στην απόνοια αλλά έχει στόχο να μας πείσει να μιμηθούμε τους δικαίους, να αποφύγουμε τους αμαρτωλούς και να εξιλεώσουμε το Χριστό με προσευχές και νηστείες, με αγνότητα και σεμνότητα.