«Η προσέγγισή μου απέναντι στη ζωή είναι ενστικτώδης. Με ενδιαφέρει το παράλογο, το αλλόκοτο».
Δεν έχουν αλλάξει πολλά για τον Αρη Σερβετάλη από την τελευταία φορά
που τον συνάντησα. Έχει το άγχος μιας ακόμα καινούριας παράστασης στο
βλέμμα του, είναι ασφυκτικά φορτωμένος με ένα δερμάτινο, καφέ
χαρτοφύλακα γεμάτο βιβλία –δοκίμια, αναλύσεις, στοχασμούς, αλλά και τα
κλασικά έργα του Ντοστογιέφσκι αυτή τη φορά– και κοιτάζει επίμονα γύρω
του, «κοπιάροντας» ανθρώπινες συμπεριφορές. (Με την ιερότητα της
παρατήρησης του Φερνάντο Πεσσόα - που επίσης λάτρευε να παρατηρεί τους
ανθρώπους). Κι όλα αυτά για να ενσαρκώσει έναν «ασήμαντο άνθρωπο», ένα
πλάσμα που τυραννικά πασχίζει να φαίνεται ο πιο μικρός ανάμεσα σε όλους
τους άλλους• τον «Σωσία» του Ντοστογιέφσκι. Ή τέλος πάντων κάποιον που
του μοιάζει... Πέρασαν τρία χρόνια από τότε που ο Αρης Σερβετάλης
διάβασε το διήγημα του κορυφαίου ρώσου. Αν και ήταν ήδη λάτρης των έργων
του, στο «Σωσία» ήρθε αντιμέτωπος με μια καινούρια αναγνωστική
εμπειρία. «Είναι η σημαντικότερη κατάθεση, αλλά και η πρώτη απόπειρα να
μιλήσει ένας δημιουργός για το δισυπόστατο της προσωπικότητας. Φέρνει σε
πρώτο πλάνο αυτή την εσωτερική μάχη που έχει ο άνθρωπος μέσα στο μυαλό
και το σώμα του, τα πάθη, τις αναρωτήσεις του. Κι αυτό ήταν πολύ οικείο
σε μένα». Μαζί λοιπόν με τη γυναίκα του, την εικαστικό και σκηνοθέτη Εφη
Μπίρμπα, αλλά και ηθοποιούς που γνωρίζει καλά από τις παραγωγές του
Δημήτρη Παπαϊωάννου, δουλεύουν τον «Σωσία» μέσα από τη σωματική αντίληψη
των πραγμάτων.Ποιος είναι ο ήρωάς σου, ο Γκολιάτκιν;
Είναι μια κωμικοτραγική φιγούρα. Πράγματα που οι κανονικοί άνθρωποι κάνουν με μια καθωσπρέπει συμπεριφορά, εκείνος τα πράττει με μια τρομερή αδεξιότητα. Παρακολουθείς έναν άνθρωπο στην απόλυτη μοναξιά του κι αυτό είναι τόσο τραγικό ως μοντέλο ζωής, που σου προκαλεί ένα πικρό γέλιο. Δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τους άλλους ανθρώπους κι αρχίζει να αναρωτιέται αν όσα του συμβαίνουν είναι αληθινά ή προϊόν της φαντασίας του.
Τι σχολιάζει η οδυνηρή ιστορία του;
Επί της ουσίας μιλάει για τη σχιζοφρένεια. Όταν ένας άνθρωπος μπαίνει σε τέτοιες συχνότητες –και προφανώς δεν μιλάω για εκείνους που έχουν γενετική προδιάθεση– προκύπτει από μια βαθύτερη ανάγκη να αυτοπροβάλλεται. Έχει υπερτροφήσει το εγώ του. Κι εκεί συμβαίνει μια εμπλοκή. Ο Γκολιάτκιν ενδιαφέρεται πολύ για το πώς θα φαίνεται στα μάτια των άλλων, για το αν λέει τα σωστά πράγματα τη σωστή στιγμή, αν αντιδρά όπως πρέπει ή όχι. Αυτή η υπερανάλυση έχει γίνει ψύχωση στο μυαλό του, έχει μορφοποιηθεί μέσα του και τελικά φτάνει στο σημείο να κατασκευάσει το είδωλό του. Δεν αντιμετωπίζει το έλλειμμά του, αλλά καταφεύγει στη φαντασία του• κι αυτό φυσικά δυσχεραίνει κι άλλο την επικοινωνία του με τους ανθρώπους γύρω του.
Βλέπεις την αντίδραση του Γκολιάτκιν και ως ένα σύμπτωμα του ανθρώπου που καταπιέζεται επειδή είναι μέλος μιας μεγάλης κοινωνίας;
Η μεγάλη κοινωνία «θάβει» τέτοια περιστατικά. Περιθωριοποιεί το διαφορετικό. Ο Γκολιάτκιν επιδιώκει να ομογενοποιηθεί, να μη διαφέρει από τους πολλούς, αλλά δυστυχώς οι πολλοί δεν τον αφήνουν. Τον κρατούν σε μια απόσταση, δεν σκύβουν στην ιδιαιτερότητά του. Η διαφορετικότητα προσκρούει στην αισθητική του συνόλου.
Πώς σε βρίσκει αυτό το κοινωνικό φαινόμενο;
Χρειάζεται επίπονη παιδεία για να μπορέσει η κοινωνία να ανταποκριθεί σε αυτές τις απαιτήσεις, να μην κάνει διακρίσεις δηλαδή. Κι αυτή η γνώση πρέπει να καλλιεργείται από πολύ νωρίς. Να είμαστε, δηλαδή, πεπεισμένοι πως ο καθένας από εμάς είναι μια διαφορετική οντότητα, λειτουργεί με διαφορετικά δεδομένα από τον διπλανό του. Δυστυχώς όμως υπάρχει η αίσθηση ότι το διαφορετικό μάς απειλεί• απειλεί τις βεβαιότητές μας, τη βόλεψή μας.
Είσαι περισσότερο οικείος στην έννοια της διαφορετικότητας όπως φαίνεται.
Ναι, σαν ιδιοσυγκρασία με έλκει το διαφορετικό. Δεν λέω πως αυτό είναι το σωστό. Όμως σέβομαι πολύ το διαφορετικό κι έχω ανάγκη να βρίσκεται δίπλα μου κάποιος άνθρωπος που του αρέσει η κανονικότητα, που ζει τη ζωή του με τάξη, τη βάζει σε κουτάκια. Η δική μου προσέγγιση απέναντι στη ζωή πάλι, είναι πιο ενστικτώδης. Με ενδιαφέρει το παράλογο, το αλλόκοτο – σύμφωνα πάντα με τις κοινωνικές νόρμες.
Με αυτή την έννοια, κατανοείς τον Γκολιάτκιν;
Ομολογώ πως έχω βρει πολλά κοινά στοιχεία - δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν ξέρω. Βλέπεις έχω κι εγώ μια δυσκολία στο να εκφραστώ. Αν ξεκινήσω μια κουβέντα με το λάθος τρόπο, τελείωσε η υπόθεση. Ξετυλίγεται ένα κουβάρι κι αρθρώνω ένα λόγο που δεν έχει λογική συνέχεια.
Αλήθεια πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που έχει πάρει την απόφαση της ολοκληρωτικής έκθεσης στο θέατρο να μην αισθάνεται οικεία με άλλες μορφές δημόσιου λόγου;
Στη σκηνή μπορεί μεν να υπάρχει έκθεση, αλλά αισθάνομαι απόλυτα προστατευμένος μέσα σε ένα φαντασιακό πλαίσιο. Αισθάνομαι ελεύθερος στο θέατρο.
Έχεις κι εσύ περιοχές ανεξερεύνητες;
Εννοείται! Τις λέω μαύρες τρύπες.
Πώς αντιδράς όταν ανακαλύπτεις μια τέτοια;
Στην αρχή λέω «Με τίποτα». «Αποκλείεται, λάθος κάνω», σκέφτομαι. Μπαίνω στη διαδικασία της απόλυτης άρνησης. Αν το αποδεχτώ, είναι ένα πρώτο βήμα. Συνήθως μετά την αναγνώριση παγώνει η διαπίστωση μέσα μου. Και μετά περνάει ο καιρός και λέω ας το ξαναδώ λίγο αυτό...
Τι σου αποκάλυψε η τελευταία φορά μιας τέτοιας διερεύνησης;
Ουσιαστικά είναι ίδιες διαπιστώσεις που αφήνεις και ξαναπιάνεις. Ο καθένας από εμάς έχει τα πάθη και τους εγωισμούς του που παίρνουν διάφορες μορφές.
Αν συναντούσες στο δρόμο ένα σωσία σου, πώς θα αντιδρούσες;
Νομίζω πως θα περπατούσα. Μπορεί και να έτρεχα. Ή μάλλον, θα δοκίμαζα όλων των ειδών τους βηματισμούς. Είναι πολύ τρομακτικό ως σκέψη! Θα σου πω μόνο το εξής: Βγαίνοντας από την τουαλέτα του θεάτρου στις «Ροές» έχει έναν ολόσωμο καθρέφτη και όταν αντικρίζω το είδωλό μου, κάπως ταρακουνιέμαι. Φαντάσου να συναντήσω το σωσία μου... Νομίζω πως θα αισθανθώ υπό κατοχή.
Ασπάζεσαι δηλαδή, τη σκέψη του «Σωσία» - ότι είμαστε μοναδικοί...
Ναι. Εσύ, ας πούμε, είσαι μοναδικό μοντέλο ― το ίδιο κι εγώ. Μπορεί να υπάρχουν εκδοχές ανθρώπων που να μας μοιάζουν εξωτερικά, αλλά όχι, ίδια με εμάς δεν θα είναι ποτέ. Κι αυτό είναι το μαγικό. Είναι απίστευτο να ξέρεις πως σε ένα κόσμο με δισεκατομμύρια ανθρώπους, είσαι μοναδικός.
Άρα αναγνωρίζεις μια ματαιότητα στην προσπάθεια να αποδείξουμε τη μοναδικότητά μας στα μάτια των άλλων;
Οχι, την καταλαβαίνω. Ο καθένας προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τα χαρίσματα και τις τάσεις του. Λειτουργεί ανάλογα με τα εργαλεία που έχει. Υπάρχει φυσικά και η παγίδα του ναρκισσισμού, αλλά εκεί μπαίνει το ζήτημα της διαχείρισης αυτών των εργαλείων ώστε να μην γίνει η προβολή του εαυτού αυτοσκοπός. Αν δεν το κάνεις, θα εγκλωβιστείς στην αρετή σου.
Σου έχει συμβεί;
Όταν ένας ηθοποιός εκθέτει τον εαυτό του, πέφτει πιο εύκολα σε παγίδες φιλαρέσκειας, εγωπάθειας. Είναι πολύ μεγάλοι οι κίνδυνοι και καθημερινή η μάχη για να τους αποφύγεις.
Έχεις διαχειριστεί την καλλιτεχνική μοναδικότητά σου ως προϊόν;
Σίγουρα θα έχει λειτουργήσει κάπως έτσι στο μυαλό ενός ανθρώπου που υποστηρίζει επιχειρηματικά ένα τέτοιο εγχείρημα. Ωστόσο, δεν υπάρχει συνταγή για την επιτυχία. Ούτε η μοναδικότητα σου δίνει τέτοια ασφάλεια. Το μόνο που λέω στον εαυτό μου είναι ότι θα αφοσιωθώ σε αυτό που κάνω με πολύ αγάπη και βάσανο.
Το ταλέντο δεν είναι μια μορφή ιδιαιτερότητας;
Φυσικά και είναι. Γι' αυτό και τα πιο ωραία πράγματα είναι τα χειροποίητα. Μου αρέσει η ιδέα ενός παππού που φτιάχνει παπούτσια, κι ας είναι αρβύλες για το στρατό. Όμως η μια διαφέρει από την άλλη. Πιστεύω δηλαδή πως το λάθος δημιουργεί την τέχνη – κι ας ακούγεται βαρύγδουπο. Η τελειότητα δεν υπάρχει, ούτε στην τέχνη, ούτε πουθενά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου