Οι έρημοι επεκτείνονται

Από το βιβλίο «Plan Β,3.0» του Lester Brown

Η ερημοποίηση είναι δυστυχώς μια διαδικασία κατά την οποία τα γόνιμα εδάφη μετατρέπονται σε άγονα – μέσα από την υπερεντατική καλλιέργεια και την κακή διαχείριση του εδάφους. Κάθε τι που απομακρύνει από το έδαφος τον προστατευτικό τάπητα της χαμηλής ή της υψηλής βλάστησης, το κάνει ευάλωτο στη διάβρωσή του από τον άνεμο και τις βροχοπτώσεις. Στα πρώτα στάδια της ερημοποίησης τα πιο ελαφριά τμήματα του επιφανειακού εδάφους (δηλ. η σκόνη) απομακρύνονται από τον άνεμο και δημιουργούν τους ανεμοστρόβιλους της σκόνης. Μόλις απομακρυνθούν τα λεπτότερα στρώματα , ακολουθούν τα πιο βαριά, δηλ. η άμμος, και ακολουθούν οι τοπικοί ανεμοστρόβιλοι άμμου.

Μεγάλης κλίμακας ερημοποίηση επικεντρώνεται στην Αφρική και στην Ασία – δυο περιοχές που από κοινού περιλαμβάνουν 5δις από τα 6,7δις του παγκόσμιου πληθυσμού. Εν τω μεταξύ οι πληθυσμοί των χωρών που βρίσκονται στα παράλια της βόρειας Αφρικής συμπιέζονται -από την προς το βορρά επέκταση της Σαχάρας.

Στην τεράστια περιοχή του τόξου που εκτείνεται από τα ανατολικά προς τα δυτικά –της ημιέρημης Αφρικής, ανάμεσα στην έρημο της Σαχάρας και στις δασώδεις περιοχές προς τα νότια, βρίσκεται το Σαχέλ, μια περιοχή, όπου ασκείται παράλληλα η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στις χώρες από τη Σενεγάλη και τη Μαυριτανία στα δυτικά, μέχρι το Σουδάν, την Αιθιοπία και τη Σομαλία ανατολικά, οι εκρηκτικές ανάγκες για έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό ανθρώπινου και ζωικού κεφαλαίου – μετατρέπουν τη γη σε έρημο.

Η Νιγηρία, η πιο πολυάριθμη χώρα της Αφρικής, κάθε χρόνο χάνει 351.000 εκτάρια που ανήκουν σε περιοχές άγριες ή καλλιεργήσιμες, επειδή αυτές μετατρέπονται σε έρημο. Και, ενώ ο ανθρώπινος πληθυσμός της Νιγηρίας αυξήθηκε από 34εκαττομύρια (που ήταν το 1950) σε 145 εκατομμύρια (το 2006) – πρόκειται για έναν 4πλασιασμό του πληθυσμού της-, το ζωικό κεφάλαιο αυξήθηκε από σχεδόν 6 εκατομμύρια σε 67 εκατομμύρια – πρόκειται αντίστοιχα για μια 11πλάσια αύξηση. Τώρα λοιπόν, καθώς η Νιγηρία χρειάζεται τροφή για τα 16 εκατομμύρια βοοειδή και τα 51 εκατομμύρια αιγοπρόβατα και πιέζει την αντοχή των οικοσυστημάτων της, το βόρειο τμήμα της χώρας αυτής μετατρέπεται αργά αλλά σταθερά σε έρημο. Εάν η Νιγηρία συνεχίσει έτσι μέχρι το έτος 2050, οπόταν προβλέπεται ότι θα φτάσει ο πληθυσμός της στα 289 εκατομμύρια , η ερημοποίηση θα αυξηθεί με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς…

Το Ιράν χάνει επίσης τη μάχη με την έρημο. Ο Mohammand Jarian, που είναι επικεφαλής του ‘Οργανισμού Αντιερημοποίησης’ του Ιράν, δήλωσε το έτος 2002 ότι οι αμμοθύελλες είχαν θάψει 124 χωριά στην νοτιοανατολική επαρχία Sistan-Bolochistan, αναγκάζοντας τους κατοίκους της να τα εγκαταλείψουν, ενώ άμμος παρασυρμένη από τον άνεμο είχε καλύψει περιοχές που έβοσκαν ζώα και ανάγκασε τα μεν ζώα να λιμοκτονήσουν, τους δε χωρικούς να στερηθούν όλο το ζωικό τους κεφάλαιο.

Το γειτονικό Αφγανιστάν αντιμετωπίζει μια παρόμοια κατάσταση. Η έρημος Registan μεταφέρεται προς τα δυτικά καταστρέφοντας τις γεωργικές εκτάσεις. Μια ομάδα του ‘Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον’ (UNEP), το 2003, ανέφερε ότι « πάνω από 100 χωριά έχουν καταπλακωθεί κάτω από τη σκόνη και την άμμο που σήκωσαν άγριες ανεμοθύελλες». Στα βοριοδυτικά της χώρας, δίνες άμμου κινούνται προς τις γεωργικές περιοχές που βρίσκονται πάνω από τη λεκάνη απορροής του ποταμού Amu Darya, και στο πέρασμά τους καταστρέφουν τη βλάστηση που προσπαθεί να επιβιώσει από τα κούτσουρα που σωρεύονται από πάνω της και από τη υπερβολική βόσκηση των ζώων». Η ίδια ομάδα (UNEP) παρατήρησε ότι οι αμμοδίνες κάλυψαν εθνικούς δρόμους σε ύψος 15 m, αναγκάζοντας τους κατοίκους να κατασκευάσουν νέους δρόμους.

Η απερημοποίηση της Κίνας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν η χειρότερη στον κόσμο. Ο Wang Tao, ένας από τους πιο σπουδαίους μελετητές των ερήμων της Κίνας, αναφέρει ότι από το 1950 μέχρι το 1975 μια περιοχή κατά μέσο όρο 1.560 τετραγωνικών χιλιομέτρων μετατρέπεται σε έρημο / έτος. Ανάμεσα στα έτη 1975 και 1987, αυτό το ποσοστό ανέβηκε στα 2100 τετραγωνικά χιλιόμετρα / έτος. Από τότε μέχρι το τέλος του 20^ου αιώνα το ποσοστό αυτό εκτινάχτηκε στα 3.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης που μετατρέπεται κατ` έτος σε έρημο.

Η Κίνα βρίσκεται τώρα σε έναν πόλεμο. Δεν πρόκειται για ξένες δυνάμεις που διεκδικούν τα εδάφη της, αλλά για τις ερήμους που επεκτείνονται. Παλιές έρημοι επεκτείνονται και νέες σχηματίζονται, όπως ακριβώς δυνάμεις ανταρτών χτυπούν ξαφνικά και αναγκάζουν το Πεκίνο να πολεμήσει σε διάφορα μέτωπα. Ο Wang Tao αναφέρει ότι κατά το τελευταίο ήμιση του 20^ου αιώνα, κάπου 24.000 χωριά στα βόρεια και στα δυτικά της Κίνας έχουν καθ` ολοκληρίαν ή κατά ένα μέρος εγκαταλειφθεί λόγω των μεγάλων ποσοτήτων άμμου που έχουν καταχώσει τα χωριά τους.

Ο κόσμος στην Κίνα είναι τόσο πολύ εξοικειωμένος με τις ανεμοθύελλες σκόνης που ξεκινούν από τη βορειοδυτική περιοχή της Κίνας και τη δυτική Μογγολία, αλλά ο υπόλοιπος κόσμος σπάνια μαθαίνει κάτι για αυτές τις γρήγορα σχηματιζόμενες οικολογικές καταστροφές -από τις μαζικές αμμοθύελλες σκόνης που συχνά ταξιδεύουν έξω από την περιοχή αυτή. Στις 18 Απριλίου του 2001, οι δυτικές περιοχές των ΗΠΑ, από τα σύνορα της Αριζόνας μέχρι τα βόρεια, προς τον Καναδά – καλύφθηκαν από σκόνη. Αυτή προέκυψε από μια τεράστια θύελλα σκόνης που ξεκίνησε από τη βορειοδυτική Κίνα και τη Μογγολία στις 5 Απριλίου. Διανύοντας 1.800 χιλιόμετρα εντός της Κίνας, η θύελλα αυτή μετέφερε εκατομμύρια τόνων επιφανειακού –γόνιμου –εδάφους (μετέφερε δηλαδή, έναν πόρο, που θα περάσουν πολλοί αιώνες, μέχρις ότου αντικατασταθεί μέσω της φυσικής διαδικασίας).

Σχεδόν ακριβώς έναν χρόνο αργότερα, στις 12 Απριλίου του 2002, η Ν. Κορέα καταποντίστηκε από μια τεράστια θύελλα σκόνης που προέρχονταν από την Κίνα, η οποία κυριολεκτικά οδήγησε τους κατοίκους της Σεούλ σε καταστάσεις ασφυξίας. Σχολεία έκλεισαν, πτήσεις ακυρώθηκαν και οι κλινικές γέμισαν ασφυκτικά με ασθενείς που είχαν αναπνευστικά προβλήματα. Τα καταστήματα ερήμωσαν και οι Κορεάτες από τότε τρομάζουν, όταν βλέπουν να καταφτάνει αυτό που ονομάζουν «η 5^η εποχή», δηλαδή, οι ανεμοθύελλες σκόνης του ύστερου χειμώνα και της πρώιμης άνοιξης.

Αυτές οι 2 μεγαλύτερες ανεμοθύελλες σκόνης, από τις 10 ή περίπου τόσες, που επισυμβαίνουν τώρα πια κατ` έτος στην Κίνα, προσφέρουν κατά κάποιο τρόπο μια ορατή απόδειξη της οικολογικής καταστροφής που λαμβάνει χώρα στη βόρεια και δυτική Κίνα. Για αυτό το φαινόμενο ο βασικός ένοχος είναι η υπερβόσκηση.

Μια αναφορά της πρεσβείας των ΗΠΑ στο Πεκίνο, με τίτλο «Επεκτάσεις και Συγχωνεύσεις των Ερήμων» περιγράφει εικόνες που έχουν ληφθεί από δορυφόρο και που δείχνουν τις 2 ερήμους στη βόρεια και κεντρική Κίνα να επεκτείνονται και να αλληλοεμπλέκονται, μέχρις ότου τελικά σχηματίσουν μια -κατά πολύ μεγαλύτερη έρημο –που υπερκαλύπτει τις επαρχίες της εσωτερικής Μογγολίας (Nei Monggol) και Mansu. Προς τα δυτικά, στην επαρχία Xinjiang, δύο, ακόμη μεγαλύτερες έρημοι, – η Taklimakan και η Kumtag- οδηγούνται επίσης σε συγχώνευση. Οι εθνικές οδοί που διέρχονται από την περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα σε αυτές τις 2 ερήμους -και η οποία περιοχή συρρικνούται διαρκώς- κατακλύζεται συνεχώς από δίνες άμμου.

Στη Λατινική Αμερική, οι έρημοι επεκτείνονται και στο Μεξικό και στη Βραζιλία. Στη Βραζιλία, όπου 58 εκατομμύρια εκτάρια γης επηρεάζονται από αυτό το φαινόμενο, οι οικονομικές απώλειες από την ερημοποίηση εκτιμώνται στα 300$ εκατομμύρια / έτος. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται στα βορειοανατολικά. Το Μεξικό, το οποίο βεβαίως έχει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό έρημης ή ημιέρημης γης είναι ακόμα πιο πολύ, ευάλωτο σε αυτό το φαινόμενο. Η υποβάθμιση της γόνιμης γης τώρα πια εξαναγκάζει κάπου 700.000 Μεξικανούς να εγκαταλείπουν τη χώρα κατ` έτος για να βρουν εργασία στις εγγύτερες πόλεις του Μεξικού και των ΗΠΑ.

Σε ένα μεγάλο αριθμό κρατών, η υπερβολική βόσκηση , η υπερβολική άροση και η υπερβολική υλοτόμηση -που τελικά οδηγούν στην απερήμωση του περιβάλλοντος – συνεχώς εντείνεται, καθώς το ανθρώπινο και ζωικό κεφάλαιο συνεχίζει να αυξάνεται ολοένα και περισσότερο.

Άρα, για να σταματήσει η μετατροπή της παραγωγικής γης σε έρημο, πρέπει τώρα πια – άμεσα -να σταματήσει η αύξηση του ανθρώπινου και ζωικού κεφαλαίου.