Τα δάκρυα των Ινκα

Η επίσκεψη στο Machu Picchu αποτελεί ταξίδι ζωής για όσους θέλουν να δουν το εμβληματικό μνημείο των Ινκα και να γνωρίσουν καλύτερα έναν από τους σημαντικότερους πολιτισμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι συρρέουν κάθε χρόνο στην ιερή κοιλάδα της Urubamba, που συνδέει την πόλη Cuzco, την αρχαία πρωτεύουσα των Ινκα, με το Machu Picchu, το ανυπέρβλητο μνημείο τους. Κάπου στα μέσα της διαδρομής, περίπου 70 χιλιόμετρα βόρεια του Cuzco, σε μια απόκρημνη πλαγιά των περουβιανών Ανδεων, βρίσκονται οι αλυκές Maras. Οι Ισπανοί κονκισταδόρ είχαν ονομάσει τη βουνοπλαγιά Βερόνικα.

Οι ντόπιοι, όμως, χρησιμοποιώντας την τοπική διάλεκτο Quechua, την αποκαλούν Huakay Willka (Ιερά Δάκρυα), όπως ακριβώς οι Ινκα, θεωρώντας ότι οι κρύσταλλοι άλατος είναι στην πραγματικότητα τα δάκρυα των προγόνων τους. Ο πολιτισμός των Ινκα μπορεί να έσβησε μέσα σε ελάχιστα χρόνια, τον 16ο αιώνα, από τους Ισπανούς κατακτητές, αλλά αμέτρητα είναι τα απομεινάρια του στην περιοχή. Μία από τις δραστηριότητές τους, μάλιστα, παραμένει ολοζώντανη σε υψόμετρο 3.500 στα δυσπρόσιτα και χιονοσκέπαστα βουνά. Στις πλαγιές τους, καθημερινά, εκατοντάδες κάτοικοι της περιοχής, οι περισσότεροι ινδιάνικης καταγωγής, καταγίνονται με τη συγκομιδή αλατιού με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που πραγματοποιούνταν εδώ και πολλούς αιώνες. Το θέαμα είναι πρωτοφανές: πάνω από 4.000 δεξαμενές-τηγάνια λαμπυρίζουν σαν πολύτιμοι λίθοι.

Το έντονο λευκό, σαν χαραγμένο με κιμωλία, κυριαρχεί πάνω στο καφετί της πλαγιάς, δίνοντας μια απόκοσμη αίσθηση πολικού τοπίου, καθώς η κρούστα του αλατιού μοιάζει με πάγο. Βέβαια, οι 30 βαθμοί Κελσίου και η υγρασία του τροπικού κλίματος επαναφέρουν τον επισκέπτη στην πραγματικότητα: βρίσκεται πολύ κοντά στον Ισημερινό. Το μέρος είναι εξαιρετικά ατμοσφαιρικό. Τα χρώματα αλλάζουν με τη φωτεινότητα του ήλιου. Ανάλογα με την ώρα, οι σκαλισμένες σε επίπεδα δεξαμενές αποκτούν διαφορετικές αποχρώσεις. Αυτός ο μοναδικός τόπος παρέμενε σχετικά άγνωστος για πολλά χρόνια, αφού την περιοχή ήλεγχε η οργάνωση Φωτεινό Μονοπάτι (Shining Path), η οποία απαγόρευε σε οποιονδήποτε την είσοδο. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, όμως, όταν η επιρροή της οργάνωσης -τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά- ελαχιστοποιήθηκε, άρχισαν σιγά-σιγά να καταφτάνουν τουρίστες.

Μύθοι και αινίγματα

Στις αλυκές Maras, ο τρόπος εξόρυξης του αλατιού είναι μοναδικός σε όλο τον κόσμο και εφαρμοζόταν ακόμη και πριν από τους Ινκα. Τα πάντα παραμένουν ίδια στο πέρασμα των αιώνων: οι τεχνικές για τη συλλογή του αλατιού, τα εργαλεία που συνεχίζουν να χρησιμοποιούν και οι σημερινοί κάτοικοι της περιοχής, ακόμα και οι τοπικές σαμανιστικές δοξασίες. Είναι ένα ζωντανό παράδειγμα του τρόπου ζωής κατά την προκολομβιανή εποχή, διατηρημένο σαν από θαύμα στον 21ο αιώνα. Στην ουσία, η όλη διαδικασία εκμεταλλεύεται ένα καθαρά φυσικό φαινόμενο. Οι Ινκα και οι πρόγονοί τους έσκαβαν ρηχές στέρνες στις πλαγιές του βουνού Huakay Willka, αυτές γέμιζαν με αλμυρό νερό, που έτρεχε στις πλαγιές από πηγές σε ψηλότερα σημεία, και με φυσική εξάτμιση αφαιρούνταν η υγρασία.

Με αυτό τον τρόπο το αλάτι που παρέμενε συλλεγόταν πιο εύκολα. Τις πηγές των αλατούχων υδάτων ακολουθεί ένας μύθος τον οποίο οι ντόπιοι αναφέρουν σε κάθε ευκαιρία. Ενας από τους ηγέτες των Ινκα εκμεταλλευόταν την κοιλάδα Yucay. Οταν ζήτησε υπερβολικό φόρο υποτέλειας από τους Ινδιάνους καλλιεργητές γης, αυτοί αντέδρασαν σκεπάζοντας τις αλυκές και καθιστώντας τες άχρηστες.

Ομως το αλάτι επανεμφανίστηκε μέσα από δίδυμες πηγές και έτσι, σύμφωνα με το θρύλο, ο θεός Ιnti των Ινκα έδωσε τις αλυκές Maras στους Ινδιάνους Yucay. Οι δύο αυτές πηγές διατηρούν μέχρι σήμερα τα ονόματά τους: China η θηλυκή, Orko η αρσενική. Ο σύγχρονος μύθος τους, όμως, δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των προαιώνιων ινδιάνικων δοξασιών. Προέρχεται από τους γεωλόγους, οι οποίοι έκαναν παρατηρήσεις και ακόμα δεν μπορούν να εξηγήσουν το γεγονός ότι για πολλούς αιώνες οι πηγές, οποιαδήποτε εποχή του χρόνου, τροφοδοτούν με νερό τις αλυκές σε σταθερές ποσότητες, ένα λίτρο ανά δευτερόλεπτο η China και τέσσερα λίτρα ανά δευτερόλεπτο η Orko. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι και οι αναλογίες στη χημική σύσταση του νερού των πηγών παραμένουν πάντα ίδιες (10% άλατα νατρίου και 10% – 12% άλατα αλουμινίου, χαλκού και άργυρου, με μια γλυφή γεύση θειαφιού και σιδήρου), ενώ αίνιγμα παραμένει για τους επιστήμονες η αμετάβλητη θερμοκρασία του νερού στους 22 βαθμούς Κελσίου χειμώνα – καλοκαίρι.

Επίπονη διαδικασία

Τις περισσότερες από 4.000 δεξαμενές-στέρνες (κατασκευασμένες σε αναβαθμίδες με λαξευτή πέτρα και άργιλο) εκμεταλλεύονται οι κάτοικοι της πόλης Maras και του γειτονικού χωριού Pichingoto. Η κάθε οικογένεια έχει στην ιδιοκτησία της 10 – 20 δεξαμενές, οι οποίες κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Η εξόρυξη αλατιού είναι μια επίπονη διαδικασία για τους άντρες, τις γυναίκες, ακόμη και τα παιδιά που απασχολούνται καθημερινά στις αλυκές. Η διαβρωτική και καυστική ιδιότητα του αλατιού, σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά υγρασίας, έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία των εργατών. Τα κεφάλια τους προστατεύονται μόνο από ψηλά ψάθινα καπέλα και τα πόδια τους καλύπτονται με λάστιχα από παλιές ρόδες αυτοκινήτων. Με αυτά τα λάστιχα πατούν το αλάτι για να φύγει το νερό και στη συνέχεια με ξύλινες τάβλες ξύνουν προσεκτικά τον αλμυρό πολτό, για να τον καθαρίσουν από το χώμα.

Η εξάτμιση του νερού διαρκεί αρκετές εβδομάδες, με την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει ηλιοφάνεια και ο καιρός θα παραμείνει σύμμαχος, και έπειτα αρχίζει η συγκομιδή. Το αλάτι τοποθετείται σε καλάθια των 50 κιλών, τα οποία οι εργάτες κουβαλούν με τα χέρια μέσα από μονοπάτια στον κύριο χώρο συλλογής, στη συνέχεια μεταφέρονται με γαϊδουράκια στον κεντρικό δρόμο, όπου και μεταφορτώνονται σε φορτηγά (το μόνο μέσο μεταφοράς που έχει αλλάξει από την εποχή των Ινκα).

Οι 10 – 20 δεξαμενές που διαθέτει η κάθε οικογένεια αποδίδουν κατά μέσον όρο περίπου μισό τόνο αλάτι το μήνα. Οταν ένα κιλό Extra, η αγνότερη ποιότητα, πωλείται μόνο για 25 λεπτά το κιλό, ο πειρασμός για προσμείξεις είναι μεγάλος. Καθώς το βιομηχανικό αλάτι πωλείται στο 1/10 αυτής της τιμής, περίπου 1.000 δεξαμενές έχουν εγκαταλειφθεί ως ασύμφορες. Ακόμη και το υπουργείο Υγείας του Περού προτείνει την πρόσμειξη με ιώδιο, κάτι που οι ντόπιοι αρνούνται πεισματικά, διατηρώντας το προϊόν τους ανόθευτο. Στόχος της Marasal, της τοπικής κολεκτίβας που διαχειρίζεται τις αλυκές, είναι να εμποδίσει τις μεγάλες εταιρείες να ελέγξουν την παραγωγή και να αποτρέψει την εκμετάλλευση των εργατών και τη διαφθορά των διοικούντων. Οι εργαζόμενοι στις αλυκές είναι πάντα φιλικοί με τους τουρίστες. Φωτογραφίζονται μαζί τους και τους προσκαλούν να περπατήσουν στα πεζούλια που χωρίζουν το ένα «τηγάνι» από το άλλο. Είναι περήφανοι για το προϊόν της γης τους, όπως και οι πρόγονοί τους. Γι’ αυτούς το αλάτι δεν είναι μόνο μια δραστηριότητα που ενισχύει τα λιγοστά εισοδήματά τους. Δεν παραλείπουν να λένε ότι οι κρυσταλλώδεις κόκκοι του ροζ αλατιού, που θεωρείται και το λιγότερο ραφιναρισμένο, έχουν μαγικές ιαματικές ιδιότητες σε πόνους και φλεγμονές όταν χρησιμοποιούνται σαν κατάπλασμα, αφού τυλιχτούν μέσα σε μαύρο ύφασμα. Κάθε άνοιξη περιμένουν τους gringos να καταφτάσουν και να βαπτιστούν στις πηγές, για να γιατρευτούν με τα παραδοσιακά γιατροσόφια της περιοχής. Η γειτονική περιοχή Moray, 5 – 6 χλμ. μακριά από τις αλυκές, θεωρείται ότι ήταν το γεωργικό εργαστήριο των Ινκα.

Σε υψόμετρο 3.500 δημιούργησαν κυκλικές, ομόκεντρες κατασκευές – εξώστες, με βάθος περίπου 100 μέτρα. Υπάρχουν τρεις τέτοιες κατασκευές και η κάθε μία είναι 30 μέτρα ψηλότερη από την άλλη. Το κάθε συγκρότημα ομόκεντρων κύκλων έχει δέκα εξώστες. Εδώ οι Ινκα καλλιεργούσαν τα φυτά τους. Σε κάθε εξώστη έσπερναν έως και τέσσερα διαφορετικά είδη. Ετσι, με τα χρόνια δημιουργήθηκαν δεκάδες είδη νέων ποικιλιών. Οπως διαπίστωσαν οι επιστήμονες, ο κάθε εξώστης έχει ακριβώς 0,5 βαθμούς Κελσίου διαφορά θερμοκρασίας από τον άλλο. Στην ουσία, καθένας από τους εξώστες είναι και ένα μικροκλίμα. Κάτι σαν ένα είδος θερμοκηπίου της εποχής. Κανείς δεν έχει καταφέρει να εξηγήσει ακόμα αυτές τις κλιματικές διαφορές από το ένα σημείο στο άλλο. Ο πολιτισμός των Ινκα μπορεί να εξαφανίστηκε, αλλά αυτοί οι λίγοι Ινδιάνοι του Περού συνεχίζουν περήφανοι το έργο των προγόνων τους.

Γνωρίζουν ότι η ποιότητα του προϊόντος που προσφέρουν είναι υψηλή, ασχέτως αν δεν αποκομίζουν μεγάλα κέρδη, και θα συνεχίσουν να το κάνουν. Αν οι 22 τόνοι αλατιού από τις αλυκές Maras που μοσχοπωλούνται κάθε χρόνο στις αγορές της Ιαπωνίας (όπου θεωρείται σπάνια λιχουδιά και έχει βραβευτεί ως το καλύτερο αλάτι στον κόσμο) είναι ένας καλός οιωνός για το μέλλον, τότε τα «δάκρυα των Ινκα» θα γίνουν δάκρυα χαράς για τους απογόνους τους.

πηγη