Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη και Έθιμα στον κύκλο του χρόνου

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια συστηματική καταγραφή των λαϊκών τελετουργιών, των δοξασιολογιών και των εθιμικών πρακτικών της Κρήτης. Ως λαϊκές τελετουργίες ο συγγραφέας εννοεί τις εθιμικές πράξεις που συνδέονται με τη λαϊκή λατρεία και εκφράζονται με ποικίλες εκδηλώσεις και συμβολισμούς στον κύκλο του χρόνου. Πρόκειται για μια ποιητική και επιστημονική προσέγγιση του λαϊκού πολιτισμού και της λαϊκής ψυχής, τεκμηριωμένη με πολυεπίπεδη έρευνα και εντυπωσιακό φωτογραφικό υλικό, λήψεις κυρίως του ίδιου του συγγραφέα από επιτόπιες έρευνες που άρχισαν από τα εφηβικά και τα πρώτα νεανικά του χρόνια, από τη δεκαετία του 1970.
Μέσα από τις λαϊκές τελετουργίες επιβίωσαν πανάρχαιες αντιλήψεις, πανάρχαιες εθιμικές πρακτικές, αυτούσιες ή προσαρμοσμένες στις θρησκευτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής.
Σήμερα, που τα λαϊκά τελετουργικά έθιμα της Κρήτης, όπως και πολλών άλλων περιοχών, βρίσκονται σε υποχώρηση, το βιβλίο αυτό αποτελεί πολύτιμο απόκτημα και μαρτυρία ζωής. Δεν είναι μόνον οι περιγραφές, στην πλειοψηφία τους αποτέλεσμα επιτόπιων ερευνητικών προσπαθειών, αλλά και η διεισδυτική ματιά του συγγραφέα που αναζητά τις καταβολές, τις ρίζες, τις λατρευτικές προεκτάσεις και το κοινωνικό περιεχόμενο της λαϊκής λατρείας, όπως εκδηλώνεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη. Το βιβλίο, όμως, αποκτά γενικότερο ενδιαφέρον για το σύνολο του ελληνικού πολιτισμού, αφού προσφέρει υλικό για την πληρέστερη προσέγγιση ανάλογων ή παράλληλων εθιμικών πρακτικών του ελληνικού και του ευρύτερου μεσογειακού χώρου.

«Οι παλιοί παπάδες της Κρήτης θυμούνται ακόμα την εποχή που ευλογούσαν το στάρι ή το κριθάρι για να βλαστήσει ο σπόρος. Αυτή η τελετουργία έχει σβήσει από τις αρχές του '70, όταν εγκαταλείφτηκε η καλλιέργεια των δημητριακών. Η υποχώρηση των λαϊκών τελετουργιών και των εθίμων, όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και σε πολλές περιοχές της Βαλκανικής και της Μεσογείου, είναι γεγονός και οφείλεται στις μεταβολές των οικονομικών και κοινωνικών (αλλά και των ψυχολογικών) συνθηκών μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (αλλά και της εκοσμίκευσης που εισήλθε δυστυχώς !!!)

Ήδη από το 1930 και έπειτα, δεν γίνονται λιτανείες με την εικόνα του Αγίου Τρύφωνα ούτε κρεμούν κάμπιες στην εικόνα του για να «υπενθυμίσουν» στον Άγιο να τις εξαφανίσει από τις καλλιέργειες. Το πετρέλαιο και τα εντομοκτόνα τον... αχρήστευσαν.
Αργότερα, όταν επεκτάθηκε η χρήση αλωνιστικών μηχανών, ξεχάστηκε το έθιμο να στήνουν “λαμί” στα αλώνια και να προσκυνούν τον καινούργιο καρπό. Αυτά τα λίγα παραδείγματα μαρτυρούν πόσο πολύτιμο είναι ένα βιβλίο που συγκεντρώνει και διασώζει τον νεότερο λαϊκό πολιτισμό.
Γι’ αυτό και ξεχωρίζει το πλούσιο λεύκωμα του Νίκου Ψιλάκη, ερευνητή ακούραστου, που καταγράφει με διεισδυτικότητα και ημερολογιακή τάξη τα λαϊκά δρώμενα και τις λατρευτικές τελετουργίες της Κρήτης από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα. Το βιβλίο του έχει «θερμοκρασία», παράγει συγκίνηση, είναι καλογραμμένο, ενσωματώνει πλήθος ιστορικών στοιχείων και συμπληρώνεται από πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό».


Αριστοτελία Πελώνη, εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ»