Λαϊκή και Θρησκευτική παράδοση στο έργο του Φώτη Κόντογλου

Η διατριβή του λόγιου Μητροπολίτη Προικονήσου π.Ιωσήφ πάνω στο έργο πολυτάλαντου Αϊβαλιώτη


Ο Φώτης Κόντογλου αποτελεί αναμφίβολα πραγματικό φαινόμενο στη σκηνή του νεώτερου Ελληνισμού. Πολυπροικισμένος καὶ πολυτάλαντος, ὁ μεγάλος Αϊβαλιώτης ζωγράφος, αγιογράφος, τεχνοκριτικός, λογοτέχνης, αρθρογράφος, κάποτε και θεολόγος, άφησε αδρή τη σφραγίδα της παρουσίας του στο χώρο της τέχνης και του πνεύματος.

Το εικαστικό του έργο είναι πρωτοποριακό και συνάμα βαθιά παραδοσιακό. Ο καθηγητής κ. Νίκος Ζίας μας χάρισε μιά λαμπρή διατριβή στην οποία αναδεικνύει όλο το μεγαλείο του ζωγράφου – αγιογράφου Κόντογλου. Απο την άλλη, το απέραντο συγγραφικό του έργο είχε ελκύσει από νωρίς το ενδιαφέρον του καθηγητή και λογοτέχνη κ. Παντελή Β. Πάσχου, που έγραψε πολλές υπέροχες σελίδες γι αυτό. Όμως σε συστηματικό, ακαδημαϊκό επίπεδο, το λογοτεχνικό έργο του Κόντογλου το ανέτεμε για πρώτη φορά και το παρουσίασε ο λόγιος Μητροπολίτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου κ. Ιωσήφ Χαρκιολάκης με μιά λαμπρή διατριβή του με τον τίτλο «Λαϊκή και Θρησκευτική Παράδοση στο έργο του Φώτη Κόντογλου», που του χάρισε τον τίτλο του Διδάκτορα της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Φλίντερς της Αυστραλίας.

Στη διατριβή του αυτή ο Μητροπολίτης Προικοννήσου (Επίσκοπος Αριανζού όταν την υπέβαλε), μας παρουσιάζει με σπάνια ενάργεια τις βασικές συνιστώσες του λογοτεχνικού έργου (και της ψυχής!) του, κατά τον Καζαντζάκη, «αρχιμάστορα του νεοελληνικού λόγου» Φώτη Κόντογλου: Τις γιορτές της Χριστιανοσύνης με τα έθιμά τους. Τα μοναστήρια και τα ρημοκκλήσια. Το Βυζάντιο και τη βυζαντινή τέχνη (βυζαντινή αγιογραφία και μουσική, μεταβυζαντινή τέχνη των χρόνων της Τουρκοκρατίας). Την «Πονεμένη Ρωμηοσύνη» (όρος καθαρά Κοντόγλειος) με τους Νεομάρτυρές της, τα κάστρα της, το δημοτικό της τραγούδι, τους κλεφταρματολούς της και την Επανάσταση του 21. Τη θάλασσα και τους θαλασσινούς (ο Κόντογλου είναι από τους μεγαλύτερους θαλασσογράφους μας) και, τέλος, την όμορφη γλώσσα του σοφού ανατολίτη, την πάμπλουτη σ’ εκφράσεις λαϊκής σοφίας, ρητά, αποφθέγματα, φράσεις αγιογραφικές και της υμνολογίας της Εκκλησίας κ.λπ. Με δυό λόγια, όλη την ελληνορθόδοξη παράδοσή μας!

Αλλά το βιβλίο του Μητροπολίτη Ιωσήφ δεν είναι μια στεγνή, βαρετή ακαδημαϊκή μονογραφία προορισμένη μόνο για τους ειδικούς. Είναι ένα ολόδροσο «ζουμερό» ανάγνωσμα, που σε συναρπάζει, δεν σ’ αφήνει να το παρατήσεις πριν το «ξεκοκκαλίσεις», κυριολεκτικά, ως το τέλος! Ο συγγραφέας σε ταξιδεύει μαστορικά στους ονειρικούς κόσμους του Κόντογλου και καταφέρνει να σε εισαγάγει μέσα τους όχι σαν κάποιο τρίτο, μα σαν ένα ήρωά τους. Είναι ολοφάνερο πως έχει μελετήσει σε βάθος και πλάτος τον μεγάλο δάσκαλο, μπήκε στο πνεύμα του, ανίχνευσε την ψυχή του, τον κατάλαβε πολύ καλά, τον αγάπησε και μας τον παρουσιάζει στις αληθινές του, τις πελώριες, διαστάσεις!

Αξίζει να σημειωθεί πως Σεβασμιώτατος Ιωσήφ έγραψε τη διατριβή του αυτή ζώντας μέσα στο μωσαϊκό πολιτισμών και θρησκειών της Αυστραλίας, με σκοπό να συμβάλει στην ανάπτυξη του πολυπολιτιστικού χαρακτήρα της χώρας, όπως με σεμνότητα σημειώνει στον Πρόλογο: «Ευελπιστώ η εργασία μου αυτή να αποτελέσει ένα ταπεινό ’’λιθάριον΄΄ στην οικοδομή της Australian multicultural society». Πιστεύουμε πως δεν πρόκειται για απλό «λιθάριον», μα για πολύ ουσιαστική συνεισφορά. Και ταυτόχρονα για μια πολύ αξιόλογη βοήθεια σ΄ όλους όσοι μέσα στη σύγχυση των ημερών μας αναζητούν τις ρίζες και την αληθινή ταυτότητά τους, είτε στις παραδοσιακές κοιτίδες του Ελληνισμού ζουν, είτε στη διασπορά.

Η διατριβή, που κοσμείται στο εξώφυλλο με τον «Αϊβαλιώτη Καπετάνιο», έργο του Κόντογλου (1955) που θησαυρίζεται στην Πινακοθήκη της Ρόδου, κυκλοφορεῖ ως ιδιωτική έκδοση από τα κεντρικά βιβλιοπωλεία.