Γιατί η ζωή στη Μέση Ανατολή παραμένει στον Μεσαίωνα;

Το πρόβλημα είναι ότι οι κάτοικοι της περιοχής δεν αισθάνονται τις χώρες τους πραγματικά δικές τους

Τρεις γενεές Αράβων αναζητούν λύση στο αίνιγμα

Του RΟΒΕRΤ FΙSΚ

ΓΙΑΤΙ είναι ο αραβικός κόσμος- ας μιλήσουμε με τρομερή οξύτητα- τόσο καθυστερημένος; Γιατί τόσο πολλοί δικτάτορες, τόσο λίγα ανθρώπινα δικαιώματα, τόσο πολλή κρατική ασφάλεια και βασανιστήρια, τόσο τρομακτικά υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού;

Γιατί αυτός ο τόπος, ο τόσο πλούσιος σε πετρέλαιο, να πρέπει να παράγει- ακόμη και στην εποχή των υπολογιστών- έναν πληθυσμό τόσο ανεκπαίδευτο, τόσο υποσιτισμένο, με τόση διαφθορά; Ναι, γνωρίζω την ιστορία της δυτικής αποικιοκρατίας, τις σκοτεινές συνωμοσίες της Δύσης, το αραβικό επιχείρημα ότι δεν πρέπει να θίγεις τους σεΐχηδες και τους βασιλιάδες και τους δικτάτορες, τους ιμάμηδες και τους εμίρηδες, όταν ο εχθρός είναι προ των πυλών. Υπάρχει αλήθεια σε αυτό.

Αλλά όχι αρκετή. Για μία ακόμη φορά το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, σε μία ακόμη, την πέμπτη, αναφορά του, καταγράφει- χρησιμοποιώντας άραβες αναλυτές και πανεπιστημιακούς, να το σημειώσουμε- την καθυστερημένη κατάσταση μεγάλου τμήματος της Μέσης Ανατολής. Κάνει λόγο για την «εύθραυστη φύση των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών δομών της περιοχής... την ευαισθησία τους στις έξωθεν παρεμβάσεις».

Αυτή είναι όμως η αιτία για την ερημοποίηση, τον αναλφαβητισμό- ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών- και για το γεγονός ότι το αραβικό κράτος, όπως παραδέχεται η έκθεση, συχνά μετατρέπεται σε «απειλή για την ανθρώπινη ασφάλεια, αντί για βασικό προστάτη της»;

Oπως δήλωσε πικρόχολα ο άραβας δημοσιογράφος Ραμί Κούρι την περασμένη εβδομάδα, «το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις υπόγειες αιτίες της μετριότητάς μας και πώς θα πετύχουμε πραγματικές αλλαγές, οι οποίες θα στηρίζονται σε συμπαγή πολιτικά δικαιώματα,παραγωγικές οικονομίες και σταθερές κρατικές δομές, παραμένει το αίνιγμα που έχει νικήσει τρεις γενιές Αράβων».

Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της περιοχήςένα στατιστικό μέγεθος που κυριολεκτικά σόκαρε τον Κούριαυξήθηκε μόνο κατά 6,4% μεταξύ 1980 και 2004. Μόλις 0,5% τον χρόνο- ποσοστό το οποίο ξεπέρασαν πέρυσι οι οικονομίες των 198 από τις 217 χώρες που αναλύονται στο World Factbook της CΙΑ. Κι όμως ο αραβικός πληθυσμός, που ήταν 150 εκατομμύρια το 1980, αναμένεται να φτάσει τα 400 εκατομμύρια το 2015. Το παρατηρώ και μόνος μου.

Οταν πρωτοήρθα στη Μέση Ανατολή το 1976, ήταν ήδη αρκετά πυκνοκατοικημένη. Οι αχνίζοντες, πολύβουοι δρόμοι του Καΐρου ήταν ήδη στριμωγμένοι, ημέρα και νύχτα, από ένα εκατομμύριο αστέγους, που κοιμόντουσαν στα μεγάλα οθωμανικά νεκροταφεία. Τα αραβικά σπίτια είναι πεντακάθαρα, αλλά οι δρόμοι τους είναι συχνά αποκρουστικοί, με τα απόβλητα να ξεχειλίζουν στα πεζοδρόμια.

Ακόμη και στον όμορφο Λίβανο, όπου υπάρχει ένα είδος δημοκρατίας και οι άνθρωποι είναι από τους πιο μορφωμένους και πολιτισμένους στη Μέση Ανατολή, βρίσκεις αντίστοιχα φαινόμενα. Στα ορεινά χωριά του Νότου, κάθε σπίτι λάμπει από την πάστρα· γιατί όμως οι δρόμοι και οι γύρω λόφοι να είναι τόσο βρώμικοι; Υποπτεύομαι ότι στο μυαλό των Αράβων υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα: δεν νιώθουν πως οι χώρες τους τούς ανήκουν.

Αδιάκοπα παρασυρμένοι σε εκδηλώσεις ενθουσιασμού για την αραβική ή την εθνική «ενότητα», πιστεύω ότι οι Αραβες δεν νιώθουν το ίδιο αίσθημα του «ανήκειν» που νιώθουν οι Δυτικοί για τις πατρίδες τους.

Νομίζω ότι, ανήμποροι καθώς είναι, στην πλειονότητά τους, να εκλέξουν αληθινά τους εκπροσώπους της επιλογής τουςαφού ακόμη και στον Λίβανο, αν εξαιρέσει κανείς τις αρχαιρεσίες σε επίπεδο φυλών ή θρησκευτικών ομάδων-, οι Αραβες νιώθουν «επικυριαρχούμενοι».

Ο δρόμος, η χώρα ολόκληρη ως φυσική οντότητα, ανήκει σε κάποιον άλλο. Και βέβαια, με το που εμφανίζεται ένα νέο κίνημα και γίνεται δημοφιλές, έκτακτοι νόμοι επιβάλλονται που βαπτίζουν αυτό το κίνημα παράνομο ή «τρομοκρατικό». Ετσι, πάντα είναι ευθύνη κάποιου άλλου η φροντίδα των κήπων, των λόφων, των δρόμων. Και αυτοί που δουλεύουν μέσα στο κρατικό σύστημα- που συναλλάσσονται απευθείας με το κράτος και τις διεφθαρμένες αυταρχικές δομές του- νιώθουν επίσης ότι η ύπαρξή τους εξαρτάται από το ίδιο αυτό σύστημα διαφθοράς που θρέφει το κράτος. Οι άνθρωποι γίνονται κομμάτι της διαφθοράς.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ έναν άραβα ιδιοκτήτη που, πριν από πολλά χρόνια, παραπονιόταν για μια κυβερνητική προσπάθεια καταπολέμησης της διαφθοράς: «Παλιά λάδωνα και μου έφτιαχναν το τηλέφωνο,το ρεύμα,τα υδραυλικά» διαμαρτυρόταν. «Τι να κάνω τώρα,κύριε Ρόμπερτ.Δεν μπορώ να λαδώσω κανέναν, και έτσι δεν γίνεται τίποτε!». Ακόμη και η πρώτη έκθεση του ΟΗΕ, το 2002, ήταν βαθιά απογοητευτική. Αναγνώριζε τρία βασικά «ελλείμματα» ως πρωτεύοντα εμπόδια για την ανθρώπινη ανάπτυξη στον αραβικό κόσμο: το έλλειμμα ελευθερίας, το έλλειμμα στα δικαιώματα των γυναικών και το έλλειμμα γνώσης.

Ο Τζορτζ Μπους - ο γνωστός, που πρέσβευε τη διαρκή ελευθερία, δημοκρατία κτλ., εν μέσω της σφαγής του Ιράκ- τόνιζε συχνά αυτό το επιχείρημα. Ακόμη και ο Χόσνι Μουμπάρακ της Αιγύπτου (αυτός που παίρνει μόνιμα πάνω από 90% στις εκλογές...), ευνόητα αηδιασμένος από τα κηρύγματα ενός ανθρώπου που έδωσε νέο νόημα στη λέξη «τρόμος», είπε στον Τόνι Μπλερ ότι ο εκσυγχρονισμός πρέπει να βλαστήσει «μέσα από τις παραδόσεις και την κουλτούρα της περιοχής».

Μπορεί άραγε μια ειρηνική επίλυση της αραβοϊσραηλινής σύρραξης να τα διορθώσει όλα αυτά; Κάποια θέματα, ίσως. Χωρίς τη συνεχή επίκληση της κρίσης, θα ήταν πιο δύσκολη η συνεχής ανανέωση των «έκτακτων» νόμων, η παραβίαση των συνταγματικών ελευθεριών, η παραπλάνηση των λαών, οι οποίοι υπό άλλες συνθήκες θα απαιτούσαν γενναίες πολιτικές αλλαγές. Ωστόσο μερικές φορές φοβάμαι ότι τα προβλήματα είναι πλέον πολύ βαθιά ριζωμένα, ότι το έδαφος κάτω από τα πόδια των Αράβων είναι τόσο ποτισμένο από τον οχετό, ώστε είναι αδύνατο να χτίσει κανείς. Χάρηκα πολύ, πριν από μερικούς μήνες, όταν- καθώς μιλούσα στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, το ίδιο που χρησιμοποίησε ο Ομπάμα για να «παίξει μπάλα» με τον αραβικό κόσμο- συνειδητοποίησα πόσο έξυπνοι ήταν οι φοιτητές, πόσο πολλές φοιτήτριες γέμιζαν τα αμφιθέατρα και πόσο μορφωμένοι έδειχναν όλοι σε σχέση με παλαιότερες επισκέψεις μου. Ωστόσο πάρα πολλοί από αυτούς ήθελαν να πάνε στη Δύση.

Το Κοράνι μπορεί να είναι ένα ανεκτίμητο έγγραφο, αλλά το ίδιο ισχύει και για μια Πράσινη Κάρτα για τις ΗΠΑ. Και ποιος να τους κατηγορήσει, όταν το Κάιρο είναι γεμάτο ταξιτζήδες με διδακτορικό Μηχανικής; Ναι, μια σοβαρή ειρήνη μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών μπορεί να βελτιώσει κάπως τις αποκρουστικές ανισότητες που μαστίζουν την αραβική κοινωνία. Εκτός από την εξωφρενική αδικία που αντιπροσωπεύει αυτός ο πόλεμος, υπάρχουν και άλλες αδικίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Μία από αυτές είναι η ενδοοικογενειακή βία, η οποία- όσο κι αν οι Αραβες φημίζονται ως καλοί οικογενειάρχες- είναι πολύ πιο συχνό φαινόμενο απ΄ ό,τι νομίζουν οι ξένοι ή παραδέχονται οι ίδιοι οι Αραβες. Νομίζω όμως ότι το σπουδαιότερο είναι εμείς να εγκαταλείψουμε στρατιωτικά τη Μέση Ανατολή. Ασφαλώς, να στείλουμε στους Αραβες τους δασκάλους, τους οικονομολόγους, τους γεωπόνους μας. Αλλά να φέρουμε πίσω τους στρατιώτες μας. Δεν μας υπερασπίζονται εκεί. Εξαπλώνουν το ίδιο χάος και την ίδια αδικία που γεννάει τις Αλ Κάιντα όλου του κόσμου. Οχι, οι Αραβες- αλλά και εκτός του αραβικού κόσμου οι Ιρανοί, οι Αφγανοί- δεν θα δημιουργήσουν ξαφνικά τις οικολογικές, χαζοχαρούμενες, όλο ισότητα δημοκρατίες που εμείς θα θέλαμε. Απελευθερωμένοι όμως από τη «δική μας» καθοδήγηση, ίσως αναπτύξουν κοινωνίες που θα λειτουργούν προς όφελος των λαών που ζουν σε αυτές. Ισως τότε οι Αραβες να πιστέψουν ότι οι χώρες τους πραγματικά τους ανήκουν.