Ο φιλελευθερισμός και οι τροπές του

 

 Ευάγγελος Κοροβίνης

Αν η σχέση του νεοφιλελευθερισμού με τον κλασικό φιλελευθερισμό είναι ευθεία και εμφανής σε όλους, δεν ισχύει το ίδιο και για την σχέση του γουοκισμού με τον παραδοσιακό φιλελευθερισμό. Πριν διαλευκανθεί η σχέση φιλελευθερισμού και γουοκισμού θα γίνει προσπάθεια να απαντηθεί το ερώτημα κατά πόσον είναι δυνατή η επιστροφή σε παλιότερες μορφές καπιταλισμού με όχι τόσο ακραία χαρακτηριστικά κοινωνικής ανισότητας όπως στην νεοφιλελεύθερη περίπτωση. 

Μια από τις συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού, πέραν της διεύρυνσης των ανισοτήτων στα παλαιά κέντρα του συστήματος, τις δυτικές οικονομίες δηλαδή, υπήρξε η μετανάστευση της βιομηχανικής παραγωγής στις αναδυόμενες οικονομίες της Ανατολής και του Νότου. Η μετατόπιση αυτή έγινε κυρίως προς αναζήτηση φθηνού και πειθαρχημένου εργατικού δυναμικού. Όλα φαίνονταν ότι πήγαιναν καλά για το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο ώσπου κάποια στιγμή συνειδητοποιήθηκε ότι η διαδικασία αυτή κατέληξε σε ένα απρόσμενο και ανεπιθύμητο αποτέλεσμα. Την τεχνολογική ισοτιμία της Κίνας έναντι της Δύσης δηλαδή, την ίδια ώρα που η Κίνα συγκέντρωνε μεγάλο μέρος των βιομηχανικών δραστηριοτήτων του πλανήτη. 

Η δυσάρεστη αυτή για την Δύση πραγματικότητα μπορεί, όπως υποστηρίζουν αρκετοί, να αναστραφεί σχετικά εύκολα με την επανεκβιομηχάνιση των δυτικών οικονομιών μέσω προστατευτικών μέτρων κυρίως (δασμών, επιδοτήσεων κ.λπ.).Υπάρχει όμως ένα μεγάλο εμπόδιο στην αναγέννηση της βιομηχανικής βάσης των παλαιών κέντρων του συστήματος. Στις ΗΠΑ, χαρακτηριστικά, λιγώτερο από το ένα τέταρτο των αποφοίτων λυκείου διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις μαθηματικών για να απασχοληθεί στις μέσω υπολογιστών καθοδηγούμενες βιομηχανικές δραστηριότητες. Είναι φανερό λοιπόν ότι η επιστροφή σε παλιότερες μορφές καπιταλισμού δεν είναι τόσο εύκολη όσο ισχυρίζονται  ορισμένοι. 

*** 

Το νήμα, τώρα, που συνδέει τον κλασικό φιλελευθερισμό με τον γουοκισμό δεν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτο. Ο παραδοσιακός φιλελευθερισμός θεμελιώθηκε σε μια προϋπόθεση. Ότι δηλαδή οι άνθρωποι είναι ίσοι επειδή έχουν την ίδια ικανότητα για επιλογές ηθικού χαρακτήρα. Η αυτονομία των ατόμων κατανοήθηκε αρχικά ως ελευθερία επιλογών στα πλαίσια προϋπαρχόντων ηθικών κανόνων. Απο το τέλος του 19ου αιώνα όμως και μετά τα όρια της αυτονομίας αυτής άρχισαν να διευρύνονται κατά πολύ. Στο τέλος η αυτονομία ταυτίσθηκε με το δικαίωμα των ατόμων να προσδιορίζουν εκείνα τις αξίες τους. 

Αυτή η νέα μορφή φιλελευθερισμού αντιμετώπισε όλα τα προηγούμενα υπερατομικά ηθικά πλαίσια ως εμπόδια στην ατομική ελευθερία, ενώ στις μέρες μας τα όρια της αυτονομίας μετακινήθηκαν ακόμη περισσότερο. Ο κλασικός φιλελευθερισμός αποδέχονταν την ύπαρξη σχετικά σταθερής ανθρώπινης φύσης που χαρακτηρίζονταν, μεταξύ των άλλων, από αμετάβλητα βιολογικά στοιχεία. Η τρέχουσα προσέγγιση κάνει λόγο για ρευστή και υποκείμενη σε αλλαγές ανθρώπινη φύση. Το βιολογικό μας φύλο, για παράδειγμα, δεν ταυτίζεται με το κοινωνικό μας φύλο. Το κοινωνικό φύλο είναι μια πολιτισμική κατασκευή που επιβάλλεται πάνω σε μια εύπλαστή βιολογική βάση μέσω διαφόρων παρεμβάσεων (ορμονών, εγχειρήσεων κ.λπ.). Κατ’ αναλογίαν μάλιστα με την απαλλαγή από την «τυραννία» του έμφυλου σώματος μπορούμε να απαλλαγούμε και από την «τυραννία» του σώματος εν γένει, με την κατασκευή του μετανθρώπου. 

Ο γουοκισμός είναι λοιπόν μια λογική κατάληξη και ολοκλήρωση της διαδρομής και των μετασχηματισμών του κλασικού φιλελευθερισμού. Στην καρδιά του γουοκισμού.όμως,βρίσκεται μια θανάσιμη παγίδα για τον φιλελευθερισμό. Ο γουοκισμός ρέπει προς έναν ομαδισμό που αναιρεί την ίδια την ατομοκεντρική ουσία του φιλελευθερισμού. ΟΙ γουοκιστές δαιμονοποιούν όσους αποκλίνουν από τις ιδέες τους και αντιμετωπίζουν τα μέλη των διαφόρων μειονοτήτων ως θύματα του ρατσισμού και της πατριαρχίας, των πηγών κατ’ αυτούς όλων των ανισοτήτων. Τα εγκλωβίζουν έτσι σε άκαμπτες ομαδοποιήσεις φατριαστικού χαρακτήρα διεκδικώντας για τα μέλη τους μια θέση απρόσβλητης ηθικής ανωτερότητας. Αποτέλεσμα όλων αυτών των χειρισμών είναι να ανατρέπεται η θεμελίωση της δυτικής νεωτερικής κοινωνίας στην δημοκρατική αρχή της υποταγής της μειοψηφίας στην πλειοψηφία. Να κατακερματίζεται η κοινωνία σε υποσύνολα που βρίσκονται σε συγκρουσιακή σχέση  μεταξύ τους. Αυτό που πρέπει να ενώνει τους ανθρώπους, όμως, είναι τα πιστεύω τους-που μπορούν πάντοτε να συντίθενται βάσει της παραπάνω δημοκρατικής αρχής-και όχι η βιολογία τους τροποποιημένη ή μη τροποποιημένη. 

Στο τέρμα της διαδρομής του λοιπόν ο φιλελευθερισμός αυτοαναιρείται. Η κοινωνία δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως άθροισμα ατόμων, όπως την βλέπει ο φιλελευθερισμός, αλλά ως άθροισμα σχετικά συμπαγών αλληλομισούμενων ομάδων. 

*** 

Ο νεοφιλελευθερισμός και ο γουοκισμός δεν είναι κατά συνέπεια επανορθώσιμες στρεβλώσεις του κλασικού φιλελευθερισμού αλλά αναγκαίες απολήξεις του. Η επιστροφή στο παρελθόν είναι μπλοκαρισμένη. Ούτε η επανεκβιομηχάνιση των οικονομιών της Δύσης είναι εύκολη, ούτε ο κλασικός φιλελευθερισμός μπορεί να αποκατασταθεί, καθώς έχουν διαβρωθεί οι ηθικές βάσεις που πλαισίωναν και υποβάσταζαν αρχικά την ατομική ελευθερία. 

Ο νεοφιλελευθερισμός και ο γουοκισμός μπορούν μόνον να υπερβαθούν  προς μεταφιλελεύθερη κατεύθυνση ή να υποστραφούν  προς έναν απροκάλυπτο ολοκληρωτισμό. 

 

Πηγές 

What’s wrong with Liberalism: Theory. By Francis Fukuyama.Persuation. Jan. 22, 2024 

The fatal tension at the heart of wokeism. By Susan Neiman. Time magazine. 27 June 2023

 

Ο ζωγραφικός πίνακας που συμπληρώνει τη σελίδα ("Το κορίτσι με πανσέδες στο ντεκολτέ", 1965) είναι έργο του Γιάννη Τσαρούχη.