του Ιωάννη Σαΐνη
Το εικονογραφικό πρότυπο του έφιππου Αγίου που λογχίζει κάποιον άνθρωπο πεσμένο στο έδαφος, δεν είναι το αρχαιότερο ιστορικά πρότυπο αναπαράστασης του Αγίου Δημητρίου.
Για να είμαστε ακριβείς ιστορικά, είναι το πιο πρόσφατο.
Ο άγιος Δημήτριος, ένας Μάρτυρας των πρώτων Χριστιανικών αιώνων αρχικά αναπαρίσταται σε στάση δέησης και μόνο κατά τον 10ο και 11ο αιώνα αρχίζουν οι αναπαραστάσεις του ως στρατιωτικού Αγίου. Ακόμη και τότε όμως, ο Άγιος αναπαρίσταται όχι ολόσωμος, ούτε ως έφιππος, αλλά ως Βυζαντινός ένοπλος. Και ποτέ βέβαια στις αναπαραστάσεις αυτές δεν σκοτώνει κάποιον.
Πόθεν και πότε προέκυψε λοιπόν η γνωστή σε όλους μας έφιππη αναπαράσταση του ανδροκτόνου Αγίου;
Ο γίγαντας της ερμηνείας της Βυζαντινής αγιογραφικής τέχνης, Φώτης Κόντογλου αναφέρει:
“Ὁ Άγιος Δημήτριος μαζί με τον Άγιο Γεώργιο, είναι τα δύο παλληκάρια της χριστιανοσύνης…..Στα αρχαία χρόνια τους ζωγραφίζανε δίχως άρματα, πλην στα κατοπινά τα χρόνια τους παριστάνουνε αρματωμένους με σπαθιά και με κοντάρια και ντυμένους με σιδεροπουκάμισα. …..Τα τελευταία χρόνια, ύστερα από το πάρσιμο της Πόλης, οι δύο αυτοί άγιοι και πολλές φορές κι᾿ άλλοι στρατιωτικοι άγιοι ζωγραφίζουνται καβαλλικεμένοι απάνω σὲ άλογα, σε άσπρο ο άγιος Γεώργης, σε κόκκινο ὁ άγιος Δημήτρης. Κι ο μέν ένας κονταρίζει ένα θεριό κι᾿ ο άλλος έναν πολεμιστή, τον Λυαίο.
H έφιππη αναπαράσταση λοιπόν, σύμφωνα με τον Κόντογλου, χρονολογείται μετά το πάρσιμο της Πόλης και αυτός που σκοτώνει ο Άγιος είναι ο Λυαίος, τον οποίο παρεμπιπτόντως τον σκότωσε ο μαθητής του Αγίου, ο Νέστορας. Συνεπώς, το λόγχισμα του Λυαίου από τον Άγιο λειτουργεί ως υπενθύμιση του κατορθώματος του Νέστορος.
Σύμφωνα με άλλους όμως, ο Φώτης Κόντογλου μάλλον σφάλει, ως προς αυτή του τη θέση.
Αλλά ας ακούσουμε τι λέει ο μεγάλος Βορειοελλαδίτης λάτρης της καθ ημάς Ανατολής Νικόλαος Γαβριήλ Πεντζίκης, για το ίδιο θέμα:
«Σε χρωματουργίες από την πολυκαιρία στους τοίχους μισόσβηστες η Ορθόδοξη Χριστιανική Εποποιία αρχινούσε απ΄ το Νάρθηκα, / ….. / παριστάνοντας αριστερά στον τοίχο, στον κυρίως ναό, έναν έφιππο. Από το κόκκινο τ΄ άτι του ευθύς γνώρισαν τον Άγιο Δημήτριο. Διαβάζοντας όμως «ΣΚΥΛΟΓΙΑΝΝΗΣ», δίπλα στην πεσμένη μορφή, που την υποτάσσει τρυπώντας την με το κοντάρι του ο Μυροβλήτης, απόρεσαν, γιατ΄ ήξεραν πως με τον Λυαίο η νίκη του Αγίου σχετίζεται”
Αλλά ποιός ήταν αυτός ο «Σκυλογιάννης»;
Ο «Σκυλογιάννης» των Βυζαντινών δεν είναι παρά ο Καλογιάννης ή Καλογιάν ή Ιωαννίτζης, τσάρος των Βουλγάρων. Ο ίδιος αυτοαποκαλούνταν Ρωμαιοκτόνος, γιατί, θέλοντας να μιμηθεί τον Βουλγαροκτόνο, κατέστρεψε, διαγούμισε και ισοπέδωσε πλήθος Ρωμαίικων πόλεων. Η καταστροφική του μανία εναντίον των Ρωμαίων ευνοήθηκε όταν, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, η δύναμή τους ελαττώθηκε.
Ο Γεώργιος Ακροπολίτης, αναφέρει για τον τσάρο Ιωαννίτζη τα παρακάτω: «Αυτός λοιπόν ο Ιωάννης, αφού ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Βουλγάρων, έγινε αίτιος μεγάλων κακών εις βάρος των Ρωμαίων»… «λεηλάτησε όλη τη Μακεδονία….και δεν υπήρχε κανένας άλλος να του εναντιωθεί. Άρπαξε λοιπόν πολλά λάφυρα, αιχμαλώτισε όλον τον πληθυσμό διαφόρων πόλεων που τις κατέστρεψε τελείως.
Σκοπός του ήταν να μη συνέλθουν ποτέ οι Ρωμαίοι και να μην ξαναπάρουν πίσω τις πόλεις τους. Γι’ αυτό κατέστρεψε εκ θεμελίων τη Φιλιππούπολη, την εξαιρετική αυτή πόλη που βρίσκεται κοντά στον Έβρο, και έπειτα όλες τις άλλες πόλεις: την Ηράκλεια, το Πάνιο, τη Ραιδεστό, τη Χαριούπολη, την Τραϊανούπολη, τη Μάκρη, την Κλαυδιούπολη, τη Μοσυνόπολη, το Περιθεώριο και άλλες πολλές, που δεν είναι ανάγκη να τις απαριθμήσω»
Το τέλος όμως του Ιωαννίτζη δεν άργησε να έρθει. Το 1207 και ενώ πολιορκεί τη Θεσσαλονίκη, πεθαίνει αιφνιδίως.
Ο Ακροπολίτης ιστορεί τα εξής: «Έφθασε μάλιστα ως τη Θεσσαλονίκη, εκεί όμως πέθανε προσβληθείς από πλευρίτιδα, όπως υποστήριξαν μάλιστα κάποιοι πέθανε από οργή θεόσταλτη, γιατί είχε δει στον ύπνο του έναν άνδρα ένοπλο, να τον χτυπά με το δόρυ στα πλευρά¨.
Ήταν 26 Οκτωβρίου του 1207, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου.
Για το λόγο αυτό ο ελληνικός λαός, δημιούργησε την παράδοση που θέλει τον Άγιο Δημήτριο να είναι αυτός που σκοτώνει τον Ιωαννίτζη και σώζει τη Θεσσαλονίκη.
Ο Άγιος Δημήτριος τιμάται απ’ όλους τους βαλκανικούς λαούς, χωρίς να εξαιρούνται οι Βούλγαροι.
Και είναι εντυπωσιακό πως, και στη βουλγάρικη εικονογραφία του Αγίου, ο αγιογραφικός τύπος του έφιππου ανδροκτόνου αγίου είναι αυτός που κυριαρχεί, υπενθυμίζοντάς μας ότι οι εθνικές διαφορές και τα εθνικά μίση δίνουν τη θέση τους στην συνύπαρξη, που μυστικώς ιερουργείται καθημερινώς σε κάθε Ορθόδοξη Λειτουργία, υποδεικνύοντας ταυτόχρονα τη συγκολλητική Ουσία που δένει μεταξύ τους όλους τους Βαλκανικού Λαούς.
Άλλωστε, ο Λυαίος-Σκυλογιάννης, στα 400-500 χρόνια της σκλαβιάς, στα μάτια όλων, γίνεται ο κοινός κατακτητής.
Χρόνια πολλά Θεσσαλονίκη!!
Χρόνια πολλά Ελλάδα!!
Χρόνια πολλά στους Βαλκάνιους αδερφούς!!
Χρόνια πολλά στο Δημήτρη και στη Δήμητρα!!
Честит рожден ден Димитрис и Димитра!!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου