«Τ’ Έγα Πάσκα»: Το Μέγα Πάσχα - Πώς το γιόρταζαν στα Φάρασα της Καππαδοκιας

Του Ιορδάνη Παπαδόπουλου

Όλη τη μεγάλη Σαρακοστή, από Καθαρά Δευτέρα ως το Μέγα Πάσχα, οι Φαρασιώτες δε γλεντούσαν και δε χόρευαν. Απόφευγαν ακόμη και τους γάμους και τους αρραβώνες. Την Καθαρά Δευτέρα «οι ‘ναίτζες πλυνέγκαν το στόμα τουν» [οι γυναίκες έπλεναν το στόμα τους] προφανώς για να καθαρίσει από τα αρτύσιμα, και νήστευαν όλες τις μέρες ως το Μέγα Πάσκα. Το Σαρανταήμερο η νηστεία για τις γυναίκες ήταν αυστηρή. Όλη μέρα μόνο νερό και το δειλινό ένα ξεροτήγανο. Για τους άντρες που δούλευαν στα χωράφια, και για τα παιδιά του σχολείου, οι κανόνες της νηστείας ήταν πιο ελαστικοί. Μπορούσαν να τρώνε ψωμί και φαΐ, χωρίς λάδι βέβαια.

Ο Βαρασσός των Φαράσων.
Στο πουθενά, στο τίποτα...

«Σ’ην Ανάσταση τσιπ ο κόσμος πααίγκεν σ’ην εκκλεσία μο τα ‘λτινά βα σην τσάκα τουν» (στην Ανάσταση όλος ο κόσμος πήγαινε στην εκκλησία με τα κόκκινα αυγά στον κόρφο τους). Το «φρόγγισμα» (τσούγκρισμα) άρχιζε με το «Χριστός Ανέστη» που έλεγε ο παπάς. Αυτός που κτυπούσε το αυγό από πάνω έλεγε, «Χριστός Ανέστη» και αυτός που κρατούσε το σταθερό αυγό από κάτω έλεγε «Αληθώς Ανέστη ο Κύριος». Όποιου το αυγό έσπαγε, το πρόσφερε στο νικητή. Αυτές τις ευχές εξακολουθούν να ανταλλάσσουν όχι μόνο οι ομογενείς της διασποράς, αλλά κι οι Ορθόδοξοι άλλων εθνοτήτων, ακόμη και κάτοικοι της πάλαι ποτέ «Σοβιετικής Ένωσης». Ο χαιρετισμός μεταξύ των Φαρασιωτών, αντί για «Καλημέρα» ήταν: Χριστός Ανέστη – Αληθώς Ανέστην ο Κύριος. Αφού χαιρετούσαν κατόπιν έλεγαν την ευχή «πουά χρόνες να ζήσετε» (πολλά χρόνια να ζήσετε). Αυτός ο χαιρετισμός και το τσούγκρισμα κρατούσαν ως την Πεντηκοστή. Η συνήθεια μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και όπου εγκαταστάθηκαν Φαρασιώτες, ως τη δεκαετία του 1950 που θυμούμαι επικρατούσε το έθιμο.

Εκεί στη «πατρίδα» (Καππαδοκία) δεν έφευγε ο κόσμος από την εκκλησία μετά την Ανάσταση, αλλά παρακολουθούσε ως τις πρώτες πρωινές ώρες, μέσα σε χαρμόσυνη ατμόσφαιρα. Με το τέλος της Λειτουργίας, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη» πήγαιναν στα σπίτια για τον τσορπά (σούπα με βρασμένα κόκκαλα), κάτι σαν τη μαγειρίτσα. Μετά το φαγοπότι ανέβαιναν στα δώματα και άρχιζαν το χορό ως το ξημέρωμα. Τα σπίτια ήταν μεσοτοιχία και συχνά οι παρέες περνούσαν από δώμα σε δώμα χορεύοντας. Οι χορευτές, εναλλάξ άντρας – γυναίκα, πιάνονταν από το ζουνάρι όπως και στον Αγιοβασιλιάτικο χορό.

Κατά τις ονομαστικές γιορτές εύχονταν «να ζήσεις μο το όνυμά σου» δηλαδή με το χριστιανικό όνομα, να μην αλλαξοπιστήσεις! Η ευχή είχε σημασία τότε που ο κίνδυνος να γίνεις εξωμότης και να πάρεις μουσουλμανικό όνομα ήταν υπαρκτός. Από Αλέξης γίνεσαι Αλί.

Από το τραγούδι «Τ’ Εγα Πάσκα» διατηρήθηκαν μόνο δύο στίχοι.

Συμπλήρωναν στίχους από άσχετα τουρκικά τραγούδια και από το τραγούδι της Παναγιάς:

Χριστός Ανέ’

Χριστός Ανέ, Αληθώς Ανέστη

Βασιλός του Ουρανού

Ε Χριστό Ανέ, ‘ληθώς Ανέ

Βασιλεία τ’ Ουρανού

Συμπληρώματα:

Παναΐα Σουλτάνα

Ήψες σον κόσμο α φάνα

Παναΐα χα Σουλτάνα

Είαι του Χριστού η μάνα

Ερμηνεία

Παναγία Σουλτάνα

άναψες στον κόσμο ένα φανό

Αχ Παναγιά μου Άνασσα

είσαι του Χριστού η μάνα

Ο παπα-Θόδωρος έγραψε ένα πασχαλινό της περιόδου του ξεσηκωμού του 1821 οπότε δεν γιόρτασαν:

Ο Χριστός ήρτε σ’ον κόσμο

Ν’ αρώσει ‘ς ψυσής τον πόνο

Τζαι ‘σταυρώθη στ’ ’η ‘μπρουχώθη

Σα τρία ημέρες αρώθη.

Πατ’σαν μες οι Γαρανοί

Ήφαραν το μαύρον Πάσκα

Χριστός Ανέστη τζου ‘παμε

Φέτο τον Έγα Πάσκα

(Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο

Να γειάνει της ψυχής τον πόνο

Και σταυρώθηκε στη γη παραχώθηκε

Σε τρεις μέρες ζωντάνεψε.

Μας πάτησαν οι Αγαρηνοί

έφεραν το μαύρο Πάσχα

Χριστός Ανέστη δεν είπαμε

φέτος το Μέγα Πάσχα)

πηγή: Παπαδόπουλος Ιορδάνης «ΤΡΑΓΩΔΕ ΤΖΑΙ ΠΑΙΞΙΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ - τραγούδια και χοροί από την Καππαδοκία», σελ. 14. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.4.2020.