Αλλά είμαστε πραγματικά σίγουροι ότι το Ισραήλ είναι μια δημοκρατία;

Daniele Trabucco, τακτικού καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου και Συγκριτικού Δημοσίου Δικαίου στο SSML/Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο San Domenico στη Ρώμη. Διδάκτωρ Θεσμών Δημοσίου Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα.

Η Κνεσέτ, το Κοινοβούλιο του Κράτους του Ισραήλ

Το Κράτος του Ισραήλ, που εξυμνείται από μεγάλα τμήματα της δυτικής συντηρητικής σκέψης ως προπύργιο της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή, αντιπροσωπεύει, στην πραγματικότητα, μια μοναδική νομική και πολιτική ανωμαλία που, με μια απογοητευμένη ματιά, αποκαλύπτεται ασύμβατη με τις ουσιώδεις προϋποθέσεις της δημοκρατικής τάξης και, ακόμη πιο ριζικά, με τις απαιτήσεις του φυσικού δικαίου.

Η αφήγηση που εξυμνεί τη φιλελεύθερη, πλουραλιστική και συνταγματική του διάσταση θρυμματίζεται μπροστά σε μια κρατική δομή που δεν βασίζεται στην καθολικότητα του ανθρώπινου προσώπου, αλλά σε μια αποκλειστική και ιεραρχική αντίληψη της ιθαγένειας, στην οποία η εθνοθρησκευτική ένταξη υπερισχύει της κοινής ορθολογικής αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Στην καρδιά του προβλήματος βρίσκεται η απουσία ενός επίσημου Συντάγματος που ρυθμίζει με εύτακτο και ανώτερο τρόπο τις σχέσεις μεταξύ κυβερνητών και κυβερνωμένων. Το Ισραήλ κυβερνάται από ανοργάνωτους θεμελιώδεις νόμους, που μπορούν να τροποποιηθούν από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία με σχετική απλότητα, χωρίς καμία επιβαρυντική διαδικασία ή μεταπολιτική εγγύηση.

Με αυτόν τον τρόπο, δεν υπάρχει αποτελεσματικό ανάχωμα κατά της νομοθετικής αυθαιρεσίας (και υποθέτοντας ότι το Σύνταγμα αποτελεί όριο στην εξουσία, μια πτυχή που, σε φιλοσοφικό επίπεδο, είναι ευρέως αμφισβητήσιμη): τα θεμελιώδη δικαιώματα, ουσιαστικά, παραχωρούνται και δεν αναγνωρίζονται, είναι διαθέσιμα για αναθεώρηση σύμφωνα με την μεταβαλλόμενη βούληση της πολιτικής πλειοψηφίας.
Αυτή η κανονιστική αρχιτεκτονική είναι το αντίθετο του « lex naturalis », ο οποίος, εξ ορισμού, δεν υπόκειται σε πολιτική διαβούλευση, αλλά δεσμεύει θετικά κάθε νομοθέτη ως ορθολογική έκφραση της ηθικής τάξης που είναι εγγεγραμμένη στην ανθρώπινη φύση. Μια κοινωνία που βασίζει τη νομιμότητά της στην τυχαιότητα και την αριθμητική επικράτηση, χωρίς καμία αναφορά σε απαραβίαστες και προπολιτικές αρχές, αποποιείται την καθαυτό νομική λειτουργία του νόμου ως μέτρου δικαιοσύνης.
Η αντίφαση αναδύεται έντονα στον Βασικό Νόμο του 2018 για το Έθνος-Κράτος του Εβραϊκού Λαού. Με αυτόν, το Ισραήλ αυτοπροσδιορίζεται όχι ως Κράτος όλων των πολιτών, αλλά ως το αποκλειστικό εθνικό Κράτος του Εβραϊκού Λαού. Με αυτόν τον τρόπο, η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων αρνείται ριζικά στην ίδια την καρδιά του νομικού συστήματος: η τυπική ισότητα ακυρώνεται από τον εθνοτικό αποκλεισμό και η ουσιαστική ισότητα θυσιάζεται στο βωμό μιας συγκεκριμένης ταυτότητας που έχει αναχθεί σε κανονιστικό κριτήριο. Το ανθρώπινο πρόσωπο δεν αξίζει « quia homo est », αλλά σε συνάρτηση με την ένταξή του στον εβραϊκό « demos »: μια δομική παραβίαση της αρχής της δικαιοσύνης κατά τη φύση, σύμφωνα με την οποία κανένα καθεστώς δεν μπορεί να αυτοανακηρυχθεί νόμιμο εάν αρνείται την καθολικότητα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τα δικαιώματα που είναι εγγενή σε αυτήν.

Αυτή η αρχή αναιρείται περαιτέρω στο καθεστώς των πολιτικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων. Οι Άραβες πολίτες του Ισραήλ, αν και τυπικά έχουν δικαίωμα ψήφου, υφίστανται συστηματική πολιτική, γλωσσική, πολιτιστική και οικονομική περιθωριοποίηση. Η αραβική γλώσσα έχει υποβαθμιστεί, τα αραβικά εκπαιδευτικά και θρησκευτικά ιδρύματα υπόκεινται σε ελέγχους και διακρίσεις, και ολόκληρα παλαιστινιακά χωριά σε ισραηλινό έδαφος δεν αναγνωρίζονται επίσημα, στερούμενα πρόσβασης σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες (για να μην αναφέρουμε την τραγική κατάσταση στη Γάζα).
Το νομικό σύστημα, αντί να προστατεύει τους πιο αδύναμους, θεσμοθετεί μια κατάσταση δομικής κατωτερότητας: αυτό που σε μια δημοκρατία θα ήταν απαράδεκτο ως παθολογικό αποτέλεσμα, στο Ισραήλ είναι μια αρχή τάξης.
Είναι σαφές, σε αυτό το σημείο, ότι η νομιμότητα του συστήματος δεν μπορεί να προκύψει μόνο από τη διαδικαστική συμμόρφωση, αλλά απαιτεί μια ουσιαστική βάση: αυτό που λείπει είναι ακριβώς η τήρηση της φυσικής δικαιοσύνης, η οποία μόνη καθιστά δυνατό το δίκαιο με την ορθή έννοια, ως « ars boni et aequi ».

Η περίπτωση των κατεχόμενων παλαιστινιακών εδαφών καθιστά ακόμη πιο σαφές το βραχυκύκλωμα μεταξύ του ισραηλινού θετικού δικαίου και του φυσικού δικαίου. Η συστηματική επέκταση των εβραϊκών αποικιών στη Δυτική Όχθη, κατά παράβαση του εθιμικού διεθνούς δικαίου και των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, αποτελεί όχι μόνο πράξη πολιτικής βίας, αλλά και άρνηση της αρχής της ιδιοκτησίας, της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης των λαών.
Εκατομμύρια Παλαιστίνιοι ζουν υπό καθεστώς κατοχής που τους αρνείται όλα τα πολιτικά δικαιώματα, τους υποβάλλει σε στρατιωτική δικαιοδοσία, περιορίζει τις κινήσεις τους, τους στερεί την τακτική πρόσβαση σε νερό, εκπαίδευση και υγειονομικούς πόρους.
Ο νόμος, σε αυτό το πλαίσιο, παύει να αποτελεί εγγύηση δικαιοσύνης και μετατρέπεται σε όργανο κυριαρχίας.
Μια κατάσταση αυτού του τύπου δεν μπορεί να θεωρηθεί «δημοκρατική» με καμία έννοια, καθώς σπάει τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ νομιμότητας και δικαιοσύνης.

Όπως διδάσκει ο Άγιος Θωμάς Ακινάτης (1225-1274), ένας νόμος που συγκρούεται με τη λογική και τη φύση είναι μια « corruptio legis»«, δηλαδή, ένας νόμος που είναι μόνο φαινομενικά τέτοιος, απαλλαγμένος από ηθικούς και ορθολογικούς περιορισμούς. Ακόμα και ο θεσμός του «δικαιώματος επιστροφής», που χορηγήθηκε σε Εβραίους από όλο τον κόσμο αλλά αρνήθηκε σε Παλαιστίνιους εξόριστους το 1948 και το 1967, εκδηλώνει ένα απαράδεκτο διπλό μέτρο και σταθμά υπό το πρίσμα της αρχής της φυσικής ισότητας. Ενώ ένας Αμερικανός Εβραίος που δεν έχει πατήσει ποτέ το πόδι του στην Παλαιστίνη αναγνωρίζεται ως κάτοχος του δικαιώματος να ζήσει και να αποκτήσει υπηκοότητα, ένας Παλαιστίνιος που γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ αλλά αναγκάστηκε να φύγει στερείται οποιασδήποτε επιστροφής, οποιωνδήποτε δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, οποιασδήποτε δυνατότητας νομικών αξιώσεων. Πρόκειται για χρήση του νόμου ως εργαλείου αποκλεισμού, το οποίο δεν γνωρίζει καμία ηθική δικαιολόγηση ή έκκληση στο κοινό καλό. Η εθνοτική επιλεκτικότητα των δικαιωμάτων παράγει ένα ανεπανόρθωτο ρήγμα μεταξύ της έννομης τάξης και της ηθικής τάξης, ανάγοντας το δίκαιο σε μια καθαρή τεχνική κοινωνικής μηχανικής.

Ο ισχυρισμός, λοιπόν, ότι είναι «η μόνη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή» είναι, επομένως, μια προπαγανδιστική φόρμουλα που χρησιμεύει περισσότερο για να νομιμοποιήσει τη μόνιμη εξαίρεση παρά για να αναπαραστήσει μια πραγματικότητα αποτελεσματική.
Το Ισραήλ έχει μάλλον διαμορφωθεί ως καθεστώς επιλεκτικής κυριαρχίας, το οποίο αναγνωρίζει τα δικαιώματα μόνο ενός μέρους του πληθυσμού, ενώ συστηματικά αρνείται τα θεμέλια της δικαιοσύνης στο άλλο. Το Η κοινοβουλευτική φύση του συστήματος, η πολιτική εναλλαγή και η ελευθερία του τύπου δεν επαρκούν για να προσδιορίσουν μια πραγματική δημοκρατία εάν οι θεμελιώδεις προϋποθέσεις της έννομης τάξης ακυρώνονται από μια αποκλειστική ταυτότητα και μια βολονταριστική αντίληψη του δικαίου. Όπως δίδασκε ο Αριστοτέλης, η κυβέρνηση δεν χαρακτηρίζεται ως δίκαιη επειδή λειτουργεί σύμφωνα με τους νόμους, αλλά επειδή κυβερνά σύμφωνα με δίκαιους νόμους και δεν υπάρχει δικαιοσύνη όπου δεν υπάρχει ισότητα σύμφωνα με τη φύση.

Η άκριτη υπεράσπιση του ισραηλινού κράτους, από ορισμένες συνιστώσες της δυτικής δεξιάς, αποκαλύπτει μια σοβαρή λήθη της δικής τους πολιτικής παράδοσης. Ο αυθεντικός συντηρητισμός δεν μπορεί να απαρνηθεί το φυσικό δίκαιο, την κεντρικότητα του προσώπου, την πρωτοκαθεδρία της δικαιοσύνης έναντι της χρησιμότητας. Η υποστήριξη ενός εθνοκρατικού κρατικού μοντέλου, το οποίο χτίζει την πολιτική ταυτότητα στην άρνηση της ετερότητας και την υποταγή της μειονότητας, σημαίνει απώλεια της διάκρισης μεταξύ τάξης και κυριαρχίας, μεταξύ νομιμότητας και βίας. Σημαίνει, τελικά, αποποίηση της κλασικής αντίληψης της πολιτικής ως υπηρεσίας προς το κοινό καλό, η οποία βρίσκει το απόλυτο κριτήριο αλήθειας στη δικαιοσύνη και το φυσικό δίκαιο. Το Ισραήλ, ως δικαιοπολιτική κατασκευή που έρχεται σε αντίθεση δομικά με τα ορθολογικά θεμέλια του δικαίου, δεν μπορεί να θεωρηθεί μοντέλο... δημοκρατίας, αλλά μάλλον μια παραδειγματική περίπτωση της σύγχρονης κρίσης του δικαίου που είναι διαχωρισμένο από τη δικαιοσύνη.

πηγή