Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
«Επί δέκα αιώνες (Βυζάντιο), η
Εκκλησία υπήρξε η μεγάλη προστάτης του Ελληνισμού, όταν δε το Βυζάντιον
έπεσε, η Εκκλησία παρέσχε εις τον Ελληνισμό υπηρεσία ακόμη ανωτέρα. Αυτή
διεφύλαξε ομού με την θρησκεία, την Ελληνική Εθνότητα και την Ελληνική
Παιδεία της»
(Κάρολος Ντήλ)
Ο σπουδαίος Γάλλος και φιλέλληνας ιστορικός Κάρολος Ντήλ (Ch. Diel) (του οποίου το όνομα έχουμε δώσει και σε μια οδό στην Θεσσαλονίκη προς τιμήν για το μνημειώδες έργο αναστήλωσης της Αγίας Σοφίας) γράφει στο σύγγραμμά του «Les Grands problemes de l’ Histoire Byzantine, σελ. 173 – 174: «Το Βυζάντιο εδημιούργησε λαμπρόν πολιτισμόν, τον λαμπρότερον ίσως, ο οποίος είδε το φως μέχρι το 1100 στη Χριστιανική Ευρώπη. Με αυτόν δε τον πολιτισμό, τον πνευματικό και τον τεχνικό, εξάσκησε ευρεία επίδραση σε όλους τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Αλλά, το Ορθόδοξο Βυζάντιο επέδρασε και στη Δυτική Ευρώπη η οποία από τον 5ον αιώνα που κατακτήθηκε από τους βαρβάρους μέχρι τον 11ον αιώνα “διετέλει επιστημονικώς εν χειμερία νάρκη”».
Άλλος ένας Άγγλος ιστορικός ο W.C. Dampier (Νταμπίερ) γράφει: «Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού στους δυσχερέστερους χρόνους του βαρβαρισμού στη Δυτ. Ευρώπη. Ο ρόλος του Βυζαντίου στην εξέλιξη των επιστημών και ιδιαίτερα των μαθηματικών και της αστρονομίας είναι σημαντικός».
Το 330 ο Μέγας Κων/ντίνος ίδρυσε το «Πανδιδακτήριον», δηλ. πανεπιστήμιο, το οποίο διοργάνωσε ο Θeoδόσιος Β’ το 450 μ.Χ. Από το Ανώτατο αυτό πνευματικό ίδρυμα του Βυζαντίου παρήλασαν διακεκριμένοι καθηγητές. Από τα βασικότερα μαθήματα, που εδιδάσκονταν σ’ αυτό ήταν η Αστρονομία, η Αριθμητική και η Γεωμετρία.
Η Αλεξάνδρεια υπήρξε η επιστημονική μητρόπολη της Βυζ. Αυτοκρατορίας. Εκεί ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (330 – 390) κατέγραψε δύο εκλείψεις ηλίου, των ετών 365 και 372.
Γενικά, μπορούμε να πούμε, ότι κατά τον χρόνο που στη Δύση εβασίλευε η άγνοια και η βαρβαρότητα, το ορθόδοξο Βυζάντιο εργαζότανε πολιτιστικά για τη διαιώνιση του θησαυρού της αρχαίας Ελλάδας, την καλλιέργεια των γραμμάτων και την πρόοδο της επιστήμης.
Το 375 μ.Χ. ιδρύθηκε στην Κων/πολη βιβλιοθήκη, στην οποία λειτουργούσε «Μέγα αντιγραφικόν εργαστήριον», το οποίο επιχορηγούσε και είχε τον έλεγχο το Βυζ. Κράτος και συντηρούσε παλαιούς και φθαρμένους κώδικες. Παράλληλα στο μεγάλο εκείνο εργαστήριο αντιγράφονταν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Δημοσθένης, ο Ισοκράτης και ο Θουκυδίδης. Η Παιδεία του Βυζαντίου βασίζονταν από τη μια στον Όμηρο, τους τραγικούς κ.λ.π. και από την άλλη στους πατέρες της Εκκλησίας. Οι πατριαρχικές και μοναστηριακές βιβλιοθήκες περιλάμβαναν τα έργα τους που αντιγράφονταν στα «σκριπτόριά» τους, που ήταν τα «τυπογραφεία» της εποχής.
Τα μοναστήρια, καταφύγια θεόπνευστης ειρήνης, αναδείχτηκαν σε εκδοτικούς οίκους έκδοσης των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, έγιναν εργαστήρια καλλιτεχνικών εκδόσεων και ανατυπώσεων των συνδυασμών του ελληνικού αλφαβήτου. Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα όχι μόνον δεν διώχτηκε, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά αντίθετα αποτέλεσε τη βάση της Παιδείας στο Βυζάντιο.
Κλασσικό παράδειγμα ο φωτισμένος Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, ο οποίος δίδασκε Όμηρο, Πίνδαρο, Αλεξανδρινούς, γεωγράφους και θεωρείται από τη φιλολογική επιστήμη ως ένας από τους σημαντικότερους ομηριστές. Έτσι δεν διασώθηκαν (όσα διασώθηκαν) τα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων, έτσι διασώθηκε η ελληνική γλώσσα διαχρονικά και το αρχαίο ελληνικό πνεύμα σε όλες του τις μορφές.
Το πνευματικό φως ήρθε στη Δύση από την Ανατολή, από το Βυζάντιο. Το Βυζάντιο έδωσε στη Δύση όχι μόνον τη γνώση της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας, αλλά και έναν τεράστιο αριθμό αρχαίων χειρόγραφων κειμένων των πατέρων της εκκλησίας. Μάλιστα δε, όταν οι συνθήκες ζωής στο Βυζάντιο άρχισαν να γίνονται δυσκολότερες, επειδή οι Τούρκοι κατακτούσαν συνεχώς εδάφη της αυτοκρατορίας, πολυάριθμοι Έλληνες, μετανάστευσαν στη Δύση, παίρνοντας μαζί τους τα έργα της φιλολογίας τους.
Η συσσώρευση στην Ιταλία των θησαυρών του Κλασσικού κόσμου, λόγω της επικράτησης των κατακτητών στο Βυζάντιο, εδημιούργησε στη Δύση πάρα πολύ ευνοϊκές συνθήκες για μια επαφή με το μακρινό παρελθόν της Ελλάδας και τον αιώνιο πολιτισμό της.
Αυτή είναι η Αναγέννηση!
... ἡ λεγόμενη Ἀναγέννηση,
ΑπάντησηΔιαγραφήὑπῆρξε ἕνα δημιούργημα τῶν ἡγεμόνων (τραπεζιτῶν) τῶν πόλεων,
(στὸ γέρμα τῆς βάρβαρης "ἀριστοκρατίας" τοῦ στρατοκράτη πυργοδεσπότη,
ὅταν στὶς πόλεις, εἶχαν βρεῖ καταϕύγιο, δραπετεύοντας ἀπὸ τὸν βραχνᾶ τοῦ πυργοδεσπότη
οἱ χωρικοί τῆς Δύσης
καὶ ἐξασκῶντας τὸ ἐμπόριο κατάϕερναν νὰ ἀποκτήσουν πλοῦτο καὶ δύναμη
(ὁ Τζιόττο, ὁ θεωρούμενος σημαντικότερος ζωγράϕος τῆς πρώϊμης Ἀναγέννησης καὶ θεμελιωτής τῆν νέας ἀντίληψης γιὰ τὴν ζωγραϕική, ὑπῆρξε μικρός ἕνα βοσκόπουλο στοὺς ἁγρούς πέριξ τῆςΦλωρεντίας)...
προσπάθησαν λοιπόν μελετῶντας
ἀϕ ἑνός τὰ Ρωμαϊκά λείψανα, που ἀϕθονοῦσαν στοὺς τόπους ποὺ γεννήθηκε καὶ ἤκμασε
καθῶς και τοὺς ἀρχαίους συγγραϕεῖς ποὺ ἔϕεραν μαζί τους εἶτε οι λατίνοι πρώτοι κατακτητές τῆς Πόλης
εἶτε οἱ ϕυγάδες λόγιοι, μετά τὴν πτῶση τῆς βασιλεύουσας καὶ τῆς Θεσσαλονίκης
νὰ ἀνασυστήσουν τὴν ἀρχαιότητα ποὺ τὴν αἰσθάνονταν ὡς μήτρα καὶ ρίζα τους
ἐϕόσον τὴν ἑκκλησία, εἶχαν πλέον πλήρως ἰδιοποιηθεῖ οἱ ϕράγγοι κατακτητές
καὶ τὴν εἴχαν καταστήσει σταδιακά, ἕναν βραχνᾶ ἐξουσίας, δίπλα στὴν ἐξουσία τοῦ ϕεουδάρχη...
κόβοντας καὶ ράβοντας δόγματα καὶ νοήματα κατά το δοκοῦν
ἀτυχῶς, ἡ Ἀναγέννηση, προσκολλημένη σὲ ἕνα παρελθόν ποὺ εἶχε ἤδη δώσει τὰ καλύτετά του
ἁπλά ἀναμάσησε, χωρίς νὰ ϕτάσει ποτέ τὴν ἀρχαιότητα
αλλά ἐν τέλει κατέληξε, σὲ μία λαμπρή ἀπομίμιση, ποὺ ξεγελᾶ ἁπλᾶ τὶς αἰσθήσεις
μία τέχνη... ὑπαλλήλων, στὴν ὑπηρεσία τοῦ ἄρχοντα
καὶ ὄχι ὑπέρβαση τοῦ σκοτεινοῦ μυστικισμοῦ τοῦ προχριστιανικοῦ κόσμου ὅπως ἡ τέχνη τῶν "ἀρχαίων" ...
... η μελέτη τών αρχαίων ήταν πάντοτε ζωντανή στην αυτοκρατορία
ΑπάντησηΔιαγραφήχωρίς να υ π ε ρ τ ι μ ο ύ ν τ α ι
όπως συμβαίνει σήμερα, που η εμπειρία
τού υ π ε ρ β α τ ι κ ο ύ
ξεχνιέται και παραμερίζεται,
όπως στα χρόνια τής παρακμής τών βυζαντινών αρχόντων που επηρρέασε και τον λαό,
οταν η αγάπη γιά... καλοπέραση
έκανε πιο ποθητή την φιλοσοφία
από την ασκητική ζωή
η οποία υπήρξε ανέκαθεν η πνοή και το στήριγμα τής Ρωμανίας
για να μεγαλουργεί...
άν και στα αντιγραφεία τών χειρογράφων, κυρίως στις μεγάλες μονές, δεν σταμάτησε ποτέ η παραγωγή αντιγράφων τών κειμένων τής αρχαίας σοφίας που εκτιμώντο ως κοσμική μόρφωση
ποτέ πριν την παρακμή, όταν οι δυνατοί δημιούργησαν μιά "αριστοκρατία" που έσχιζε τις σάρκες της αυτοκρατοριας με τούς ανταγωνισμούς και τιςδιαμάχες τους γιά την εξουσία
δεν υπήρξε κυρίαρχο αυτό το πνεύμα τού "Βαρλααμισμού"
που αν και νικήθηκε από τούς ησυχαστές και κυρίως τον Άγιο Γρηγοριο τον Παλαμά
συνέχισε να ζεί, κυρίως στην Θεσσαλονίκη και στον Μυστρά
από αρχαιομανείς λογίους
όπως ο Γεμιστός (που είχε γινει... Πληθων... )
και να προσβλέπει σε μία αρχαιοπρεπή στροφή προς ένα παρελθον που είχε δώσει ότι μεγάλο και σπουδαίο είχε να δώσει
και είχε πλέον ξεπεραστεί από την "όντως φιλοσοφία" τού θεολογικού λόγου
και που ο ησυχασμός απέδειξε την ανωτερότητά του, όταν στα μαύρα χρόνια που ακολούθησαν
η βιωμένη πίστη
υπήρξε το... αισθητό στίριγμα τών υποδούλων που συνέχισαν να Ζούν και να μεγαλουργούν
με το θαύμα τού κτισίματος
τών απίστευτων μοναστηριών
τών Μετεώρων
(με τις μοναδικής πνοής και τέχνης τοιχογραφίες τους)
να αισθητοποιεί την δύναμη τής ανόθευτης Πίστης μας...
αν και για τους καλοπερασάκηδες τα φανταχτερά καλούδια της Δύσης θα είναι πάντοτε πιο επιθυμητά
μαζί με όλα αυτά που τα λαμπυρίζοντα ευρουλάκια υπόσχονται
μέχρι που στο τέλος
ν' αποδειχθεί η παγίδα
που κρύβεται από πίσω ....