Το Ελληνικό Τοπίο

 

“Στην Ελλάδα έχουμε συχνά την εντύπωση ότι μύριοι εργάτες, τεχνίτες, καλλιτέχνες ή ανώνυμοι αρχιτέκτονες εργάστηκαν σε κάθε χωριό, σε κάθε νησί, για να οικοδομήσουν αυτά τα γεμάτα φως, ομορφιά και λιτή αρμονία αριστουργήματα. (…) Σ’ αυτήν τη χώρα η ομορφιά είναι αυθόρμητη, δεν είναι φτιαγμένη με υπολογισμούς, με μεγαλεία ή μ’ επιτήδευση, αλλά με αέναη ευτυχία στις καθημερινές λεπτομέρειες. Είναι δηλαδή φτιαγμένη από ό,τι ο άνθρωπος αντικρύζει κάθε μέρα της ζωής του. Στην Ελλάδα η ομορφιά δε μαθαίνεται ποτέ, είναι αυθόρμητη, αυτόχθονη όπως τ’ άσπρα κεντίδια των κυμάτων πάνω στην άμμο, όπως η μελετημένη συμμετρία των κυπαρισσιών σε όλο το μήκος των δρόμων, σαν μια πανδαισία χρωμάτων σε πόρτες και παράθυρα, ή σαν το πολύχρωμο έμβλημα των ελληνικών ενδυμάτων και κοσμημάτων. Διότι η ομορφιά είναι μια μάχη, είναι η νίκη του φωτός πάνω στη σκιά. Κι όπως έλεγε ένας από τους παλαιότερους και μεγαλύτερους Έλληνες φιλοσόφους, ο Ηράκλειτος, η ομορφιά είναι η αρμονία των αντιθέσεων. Ειδικότερα εδώ, είναι επίσης η συνάντηση και ο καρπός της ένωσης της Ελλάδας του χθες με αυτήν του σήμερα.

 

Τόση έγνοια για το τοπίο, θα πουν κάποιοι... Γιατί αλήθεια; Τι είναι κείνο που κάμει τόσο αναγκαίο και διερευνήσιμο το τοπίο, όταν, κατά το μάλλον ή ήττον, αποτελεί μια «έννοια», μια «ιδέα», κάτι μη απτό, μη πρακτικό, πούναι έξω από το πεδίο της εφαρμογής του ανθρώπου, παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος συνίσταται εν αυτώ, χωρίς όμως ν' αποτελεί το ίδιο μέρος της πρακτικής του αλλά αποτέλεσμά της; Γιατί αυτό που ως αντίληψη προσλαμβάνεται, αξιακά ή ιδεατά, ως άποψη και ως θεώρηση περισσότερο υποκειμενική, παρά αντικειμενική, ν' αποτελεί το κριτήριο της αξιολόγησης τόπων χαρακτηρίζοντάς τους κι αναλόγως να καθορίζεται η διαχείρισή τους;

Σκέψεις οπωσδήποτε λογικές για κάποιον που δεν είναι θεωρός ή πονητής του τόπου, για κάποιον που δεν τον αισθάνεται και δεν εμβαθύνει, που δε νοιώθει και δε συμμετέχει στο όλον του. Ο άνθρωπος πράττει εννοώντας στο γύρω του, είτε ως ενεργός της πρακτικής, είτε ως νοιωστός στο Είναι και συμμέτοχος στο γίγνεσθαι. Ο απέχων από τον τόπο, που λειτουργεί αποστασιοποιημένα από αυτόν, δεν ημπορεί το πνεύμα και τις αξίες του να νοιώθει, και δεν προσλαμβάνει τη σύνολη εικόνα (οπτική κι εμπειρική) ως παράγωγο διεργασιών που τη συνθέτουν, και δι' αυτών συγκροτείται το κοινωνικό, περιβαλλοντικό, πολιτιστικό κι αισθητικό γίγνεσθαι μιας ολότητας, ενός ζωντανού περιεχομένου, με δυναμική και συνέχεια.

Στο ελληνικό τοπίο δεν υπάρχουν περιττά, παρά μόνο πλέρια, και πρέπει να έχεις σπουδή, την κατάλληλη αίσθηση, τούτα για να τα ιδείς. Πρέπει νάχεις την προετοιμασία για να βγεις στο φως, γιατί δε θα το αντέξεις, δε θα μπορέσεις το πλούσιο φως στο λιτό στοιχείο του τόπου, το διάχυτο στ' ολομέτωπό του, που λάμψη ανυπέρβλητη σκορπά και τυφλώνει τον απαίδευτο.       

Δικαιολογείται μετά τούτων η τόση μας έγνοια για το τοπίο και η αναγκαιότητα της «σπουδής του» που ζητούμε, ακριβώς διότι αφορά στην αντίληψη του τόπου, και περιλαμβάνει το σύνολο των ζητημάτων του, τα οποία αποδίδονται στο φαίνον της ουσίας του κι απαιτείται η εμβάθυνση για να τα εννοήσεις. Η ευθύνη μας συνεπώς για το τοπίο αφορά στην ευθύνη μας για τη γη, για την ύπαρξή μας στον τόπο, αφού αυτή εμπεριέχεται στο αποδιδόμενο τοπίο ως παράγωγο της ενεργείας μας. Σπουδάζοντας το τοπίο μορφωνόμαστε στα καθ' ημάς και, εφόσον θεωρηθούμε μπορούμε να θεωρήσουμε τον τόπο, τα έργα και τις πράξεις μας, και ν' αναθεωρηθούμε με την εν τω τόπω αυτοκριτική μας σε σχέση με τις πράξεις μας σε αυτόν... 

Το παρόν πόνημα αποδίδει την ποίηση της ελληνικής γης, την πόνηση στον τόπο, που τον διαμορφώνει στέργοντάς τον μ' αισθήσεις κι αξίες -χωρίς βεβαίως στην ανάλυσή μας ν' αποφεύγεται η στρεβλή πλευρά του, η ασχημία του, για την οποία ευθύνεται ο κακός διαχειριστής του, ο Έλληνας. Το ελληνικό τοπίο «μιλά» και μας καλεί να το ιδούμε στη βαθύτητά του, στην ουσία του, και να γενούμε στην τέτοια μας εννόηση ποιητές στο βίο μας...

 

Αντώνιος Β. Καπετάνιος